سال‌هاست زنگ خطر ورشکستگی باشگاه‌های فوتبال در ایران به صدا درآمده و بالا رفتن بی‌رویه و بدون قاعده رقم قراردادها سبب شده با نجومی شدن هزینه تیمداری، توان مالی و اقتصادی باشگاه‌ها هر سال که می‌گذرد کمتر شود. وضعیتی که زمینه‌ساز افزایش بدهی‌ها و تراز منفی اکثر باشگاه‌ها شده است.
بسته بودن راه‌های درآمدزایی در فوتبال که بخش عمده آن از دریافت حق پخش تلویزیونی مسابقات تامین می‌شود، شرایطی را به وجود آورده است که اکثر باشگاه‌ها با توجه به وابسته بودن به دولت به صورت مستقیم و غیر مستقیم از بودجه عمومی استفاده کنند. با این حال افزایش سرسام‌آور هزینه‌ها هم همان تیم‌های دولتی را هم به مرز ورشکستگی کشانده است. اتفاقی که باعث شد تا مسئولان فوتبال و ورزش ایران برای جلوگیری از افزایش بحران، وارد عمل شوند و در سال جاری از اجرای قانون فیرپلی مالی در فوتبال ایران خبر دهند، قانونی که برای کنترل هزینه‌های فوتبال قرار است اجرایی شود.
فیرپلی قانون رسمی می‌شود
کیومرث هاشمی، وزیر ورزش روز 19 فروردین، از گنجاندن قوانین جوانمردانه مالی یا همان فیرپلی مالی در قانون هفتم توسعه خبر داد تا اراده متولیان ورزش برای جلوگیری از ورشکستگی کامل فوتبال را جدی نشان دهد: «در قانون برنامه هفتم یک حکمی آورده‌ایم به عنوان فیرپلی مالی که نیاز و ضرورت در فوتبال ما است. این کار چند دهه است که یوفا دارد انجام می‌دهد و ما نیز جزو اولین کشورها در آسیا هستیم که این موضوع را تصویب کرده است. سه‌شنبه نشست مشترکی با تیم‌های لیگ برتر فوتبال داریم که بتوانیم یک آیین‌نامه خوبی را پیش‌بینی کنیم و خیلی از نگرانی‌ها و حرف و حدیث‌ها پیرامون بودجه باشگاه‌ها را از بین ببریم.»
همن طور که هاشمی عنوان کرده بود، در تبصره یک ماده ۷۸ برنامه ۵ ساله هفتم توسعه ۷۸ آمده است: «به منظور ارتقای سلامت اقتصادی، نظام پایش (کنترل) مالی و پیشرفت سرمایه‌گذاری پایدار در باشگاه‌ها، وزارت ورزش و جوانان مکلف است با همکاری فدراسیون‌هایی که تیمگان (لیگ) حرفه‌ای دارند، آیین‌نامه مالی بازی جوانمردانه را تهیه نموده و حداکثر ظرف شش ماه به تصویب مجمع عمومی فدراسیون‌های مربوط برساند.»
در این راستا سه‌شنبه گذشته وزیر ورزش، روسای باشگاه‌ها و مسئولان فدراسیون فوتبال را به وزارت ورزش دعوت کرد تا با تشکیل یک جلسه مهم، اجرای قانون فیرپلی مالی را مورد بررسی قرار دهند.
مهدی تاج، رئیس فدراسیون فوتبال، پس از این جلسه توضیحات بیشتری درباره اجرای قانون فیرپلی مالی در فوتبال ایران داد:« بر اساس این قانون هر مقداری که درآمد دارید به اندازه همان مقدار می‌توانید هزینه کنید و در قانون جدید هم نباید بیشتر از ۷۰ درصد برای تیم بزرگسال فوتبال باشگاه هزینه شود. اگر باشگاه‌ها خیلی درآمدزایی داشتند باید این درآمد را روانه تیم‌های بانوان و پایه و در واقع اقدامات توسعه‌ای کنند. رئیس فدراسیون فوتبال عنوان کرد: در اروپا بحث فیرپلی مالی از سال ۲۰۱1 شروع شده است و تا سال ۲۰۱۶ باشگاه‌های ضررده به بحث سربه‌سر رسیده‌اند و از همین راه در سال ۲۰۱۷ به سود رسیده‌اند و در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ کمی به خاطر کرونا دچار مشکل شدند.
او همچنین از ورزشکستی 4 باشگاه خبر داد تا اوضاع وخیم اقتصادی فوتبال بیشتر مشخص شود: «ما اکنون شرایط ۲۰۱۱ اروپا را داریم و ۴ باشگاه ما ورشکسته هستند که در جلسه مفصل در این زمینه به وزیر ورزش گزارش دادیم.»
قانونی برای جلوگیری از ورشکستگی
در حالی فوتبال ایران قرار است از سال 2024 برای کنترل هزینه‌های فوتبال، رو به اجرای فیرپلی مالی بیاورد که اجرای این قانون در فوتبال جهان به سال 2011 بر می‌گردد.
بازی جوانمردانه مالی (FFP) توسط اتحادیه فوتبال اروپا تأسیس شد تا اطمینان حاصل شود که باشگاه‌های فوتبال بیش از درآمدشان خرج نمی‌کنند و با انجام این کار، از گرفتار شدن آنها در مشکلات مالی که ممکن است بقای طولانی‌مدت آنها را به خطر بیندازد، جلوگیری کند. هدف «بهبود سلامت مالی کلی فوتبال اروپا» بود.
میشل پلاتینی، رئیس وقت یوفا در مراسم آغاز اجرای FFP از ابتدای فصل 12-2011، گفت: «۵۰ درصد باشگاه‌ها در حال از دست دادن پول هستند و این یک روند رو به افزایش است. ما باید این مارپیچ نزولی را متوقف می‌کردیم. آنها بیش از آنچه به دست آورده‌اند هزینه کرده‌اند و بدهی‌های خود را پرداخت نکرده‌اند. ما نمی‌خواهیم با این قوانین آنها را نابود کنیم، بلکه می‌خواهیم به این باشگاه‌ها کمک کنیم.»
در سال 2009، بررسی یوفا شواهدی را نشان داد که نشان می‌دهد بیش از نیمی از 665 باشگاه اروپایی در طول سال گذشته متحمل ضرر مالی شده‌اند، اگرچه تعداد کمی از آنها توانسته‌اند از ضررهای سنگین خود از طریق ثروت مالکان خود جان سالم به در ببرند.
اما مقررات بازی جوانمردانه مالی چیست؟ هسته مقررات FFP شرط سربه سر است که در آن به باشگاه‌ها ملزم هستند بیش از درآمدی که دارند، خرج نکنند و باید در طول سه سال حساب های خود را متعادل کنند.
از نظر درآمد، تنها درآمدهای یک باشگاه در نقل و انتقالات، مزایای کارکنان (شامل دستمزد)، هزینه‌های مالی و سود سهام بیش از درآمد حاصل از فروش روز مسابقه، درآمد تلویزیون، تبلیغات، امور مالی، فروش بازیکنان و پول جوایز در نظر گرفته می‌شود.البته بودجه‌ای که برای زیرساخت‌ها، امکانات آموزشی یا آموزش جوانان هزینه می‌شود، در ردیف هزینه‌ها قرار نمیگیرد.
الزام اساسی رعایت توازن مالی سر به سر، به تیم‌ها اجازه می داد طی ۳ سال با هزینه کردن 5 میلیون یورو بیش از آنچه درآمد کسب می‌کنند در رقابت‌های اروپایی شرکت کنند. البته این مبلغ می‌توانست تا ۳۰ میلیون یورو در صورتی که اگر تمام آن توسط مالکان تحت عنوان کمک مالی تامین می‌شد، افزایش پیدا کند.
اجرای این قانون تاثیر مثبتی در وضعیت اقتصادی فوتبال داشته است. تا سال ۲۰۰۹ زیان خالص باشگاه‌ها در سرتاسر اروپا به ۱.۶ میلیارد یورو رسید و ۷۸ باشگاه بیش از۱۰۰ درصد درآمد خودشان را صرف پرداخت دستمزد بازیکنان کرده بودند.
8 سال پس از اجرای این قانون، در سال ۲۰۱۹ اما زیان خالص باشگاه‌های یوفا به ۱۲۵ میلیون یورو رسید که نسبت به سال ۲۰۰۹ نزدیک به ۹۲ درصد کاهش پیدا کرده بود و برای اولین بار طی دو سال متوالی در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ همه باشگاه‌ها روی هم سود نشان دادند.
باز شدن راه درآمدزایی پیش زمینه اجرای فیرپلی مالی
حالا فوتبال ایران قرار است 13 سال پس از اینکه فیرپلی مالی یا همان قوانین جوانمردانه مالی در فوتبال اروپا اجرا شد، این قانون را اجرایی کند تا وضعیت قرمز باشگاه‌های ایرانی از نظر اقتصادی سروسامانی پیدا کند.
در شرایطی قرار است با اجرای قانون فیرپلی مالی، باشگاه‌ها ملزم به هزینه به اندازه درآمدشان شوند که عمده راه‌های درآمدزایی فوتبال بسته است. نزدیک به 70 درصد از درآمد باشگاه‌های فوتبال جهان از طریق حق پخش تلویزیونی حاصل می‌شود، در ایران اما باشگاه‌ها، پولی از صداوسیما دریافت نمی‌کنند.
با توجه به این وضعیت، لازمه اجرای قوانین جوانمردانه مالی و سر به سر شدن هزینه و درآمد، فراهم کردن شرایط درآمدزایی برای باشگاه‌ها به خصوص کسب درآمد از طریق حق پخش تلویزیونی است.