سال گذشته سینمای ایران هزارمیلیاردی شد و ارزش کل بازار نشر کشور هم رشد 43 درصدی را تجربه کرد. با این حال برخلاف برخی از اظهارنظرها، این اعداد نه تنها گویای رشد و بهبود اقتصاد فرهنگ در سال 1402 نیست، بلکه با نمایان تر شدن واقعیت پشت این اعداد هم اثر تورم بر ضعیف‌تر شدن این اقتصاد به خوبی خود را نشان خواهد داد و هم چشم‌انداز نه‌چندان امیدبخشی برای این حوزه در سال جاری ترسیم خواهد کرد.
آمار سینمای ایران در سال گذشته چه می‌گوید؟
بر اساس آمار سامانه مدیریت فروش و اکران سینمای ایران (سمفا) در سال 1402 فروش کل سینمای ایران یک هزار و 157 میلیارد و 673 میلیون و 209 هزار تومان بوده که نسبت به فروش 450 میلیارد تومانی سال 1401، چیزی در حدود 88 درصد رشد داشته است.
در سال گذشته تعداد مخاطبان سینما 26 میلیون و 550 هزار نفر بوده که 55 فیلم را در بیش از 729 هزار سانس تماشا کرده‌اند. اگر تعداد 14 میلیون نفری مخاطبان سینما در سال 1401 را در نظر بگیریم، سینمای ایران توانسته در سال گذشته حدود 50 درصد مخاطب بیشتری را به سالن‌های سینما بکشاند، که موفقیت خوبی است. اما واقعیت این است که رکورد پرتعدادترین مخاطب در دو دهه اخیر مربوط به سال ۹۷ است که تعداد مخاطبان به بیش از ۲۸ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر رسید. به عبارت دیگر، این رشد فروش سینما در سال ۱۴۰۲، بیشترین رقم فروش از سال ۹۸ به بعد است که سینمای ایران تحت تأثیر کرونا و اعتراضات اجتماعی بود. اما سینمای ایران هنوز هم به قله سال 97 از حیث جذب مخاطب نرسیده است.
آمار سمفا نشان می‌دهد: بیشترین میزان فروش گیشه در سال گذشته در آبان ماه با فروش 141 میلیارد و 533 میلیون تومان اتفاق افتاده و پس از آن در ماه‌های آذر، دی و بهمن بیشترین فروش را داشته است. مرداد هم کم رونق‌ترین ماه سینمای ایران با 44 میلیارد و 647 میلیون تومان کم رونق‌ترین ماه سینمای ایران در سال گذشته بوده است. پس از آن هم شهریور و اسفند کم‌فروش‌ترین ماه‌های سینمای ایران بوده‌اند.
آمارها نشان می‌دهند، سرانه هزینه کرد هر مخاطب سینما در سال گذشته 42 هزار و 961 تومان بوده اما این رقم در سال 97 بالغ بر 8 هزار و 747 تومان بوده است؛ بنابراین هزارمیلیاردی شدن فروش سینمای ایران بیش از آنکه ناشی از بهبود وضعیت اقتصادی صنعت سینما باشد تحت تأثیر تورم و گران‌تر شدن بلیت سینماها بوده است.
بر همین اساس امیرحسین شریفی، تهیه‌کننده، گفته است: معتقدم سینمای ایران هنوز تا رسیدن به رونق استاندارد و مطلوب، راه زیادی را در پیش دارد. چون اکثریت افرادی که در سینمای کشور کار می‌کنند به ویژه عوامل پشت صحنه هم اکنون بیکار هستند و من این مسئله را بارها در شورای عالی سینما عنوان کردم. در گذشته وقتی اثری ساخته می‌شد، زمان زیادی را در صف اکران طی می‌کرد؛ به عبارتی حتی کارها درجه‌بندی می‌شدند یا برای قرار گرفتن در صف اکران قرعه‌کشی انجام می‌شد. ولی الان فیلم کمتری تولید می‌شود و هزینه بیشتری هم صرف ساخت آن‌ها می‌شود. در کل وضع تولید آثار به دلیل هزینه‌های گران، سخت و چالش‌برانگیز شده و بنده به شخصه به عنوان کسی که حرفه‌اش سینما بوده نمی‌توانم تأیید کننده رونق سینما باشم.
محمد قنبری مدیر پردیس سینمایی مگامال نیز در برنامه رادیویی «نوسان» گفته است: معتقدم تعداد مخاطبان باید از سال ۹۷ تاکنون به مرز ۴۰ میلیون نفر نزدیک می‌شد تا بتوانیم به ایده آل خود در عرصه استقبال از آثار نمایشی برسیم؛ در کل باید گفت رقم فروش بلیت در سال گذشته که از آن به عنوان گیشه خوب یاد می‌شود به دلیل افزایش قیمت بلیت‌ها شکل گرفته نه افزایش مخاطب.
چالش نشر با کمبود کاغذ
اما در حوزه نشر هم شرایط نسبتاً مشابهی حاکم است. بر اساس گزارش خانه کتاب و ادبیات ایران، در سال گذشته، بالغ بر 115 هزار و 141 عنوان کتاب منتشر شده که نسبت به سال 1401 رشد 5.8 درصدی داشته است. بدون پرداختن به محتوای عناوین منتشر شده، دقت بیشتر به آمار تفکیکی نشر، گویای این است که این افزایش بیشتر از آنکه نشان‌دهنده بهبود انتشار کتاب در حوزه فرهنگ عمومی و بزرگسال باشد متأثر از تیراژ کتاب‌های کمک‌آموزشی بوده است. به عنوان مثال از اردیبهشت تا مرداد سال گذشته انتشار کتاب‌های کمک‌آموزشی نسبت به سال 1401 از 82 تا 155 درصد افزایش داشته‌اند. همچنین به جز فروردین و اسفند سال 1402 که افزایش کتاب‌های کمک‌آموزشی به ترتیب رشدهای منفی دو و منفی 15 درصدی را تجربه کرده‌اند، در سایر ماه‌های سال انتشار آن‌ها بیش از 22 درصد رشد داشته است.
به جهت ارزش ریالی بازار نشر نیز، آمار خانه کتاب و ادبیات ایران نشان می‌دهد، ارزش کل کتاب‌های چاپ شده در ۱۲ ماه سال 1402 بالغ بر 13 هزار و 119 میلیارد و 480 میلیون و 168 هزار تومان بوده است که نسبت به رقم هشت هزار و 500 میلیارد تومانی سال 1401، رشدی معادل 42.7 درصدی داشته است.
از آنجا که 60 درصد قیمت تمام شده کتاب مربوط به کاغذ است با نوسانات شدید قیمت کاغذ در سال گذشته قیمت کتاب نیز چندین بار افزایش قیمت را تجربه کرده است. از جمله آن‌طور که تسنیم گزارش داده بود، در پاییز سال گذشته نسبت به بازه مشابه سال 1401، قیمت کتاب با افزایش 38 درصدی مواجه بود و در تابستان سال گذشته نیز نسبت به تابستان سال 1401 افزایش 52 درصدی قیمت کتاب را شاهد بودیم.
اگرچه سال گذشته وزیر ارشاد در دیدار با خبرنگاران کتاب، از جشن خودکفایی کاغذ با تولید ۸۰ هزار تن خبر داد اما بعد مشخص شد جشنی که جمعه دهم آذرماه در کارخانه چوب و کاغذ مازندران برگزار شد، در واقع جشن خودکفایی کاغذ کتاب درسی بوده است. آن‌طور که مهر گزارش داده است، دست اندرکاران این کارخانه اعلام کردند: «به‌روزرسانی ماشین آلات مختلف آن به ترتیب دو، چهار و نیم میلیون یورو سرمایه نیاز دارد و اگر بخواهیم به سراغ برندهای اروپایی برویم این مبلغ را باید دو برابر کنیم. کاغذ تحریری که در کارخانه چوب و کاغذ مازندران تولید می‌شود، بیشتر مناسب کتاب‌های درسی است و این کارخانه فعلاً نمی‌تواند نیاز صنعت نشر به کاغذ را برطرف کند و به گفته مسؤولان این واحد صنعتی ما تا خودکفایی در تولید کاغذ فاصله زیادی داریم.»
بنا بر گزارش مهر، در حال حاضر تولید کاغذ از ۴۰ هزار تن در سال ۱۴۰۱ به ۸۰ هزار تن رسیده است و با استناد به گفته‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اکنون کل تولید کاغذ مورد نیاز آموزش‌وپرورش برای ۱۵۵ میلیون کتاب درسی به صورت صد درصد داخلی انجام می‌شود که ۴۵ هزار تن برای چاپ کتب درسی و ۵ هزار تن برای جلد کتاب است. بنابراین صنعت نشر در سال جاری هم با کمبود کاغذ و افزایش قیمت آن تحت تأثیر نرخ ارز مواجه خواهد بود.
بلیت‌های 900 هزار تومانی کنسرت
در حوزه موسیقی اگرچه سال گذشته سال رونق کنسرت‌ها و اجراهای زنده بود اما افزایش قیمت بلیت در این بخش هم آن را از سبد بسیاری از خانواده‌ها حذف کرد. امسال هم درحالی افزایش ۱۰۰ هزار تومانی کنسرت به گوش می‌رسد که کیفیت اجراها و ارتقا سالن‌های کنسرت دست نخورده باقی مانده است. از طرفی تهیه‌کنندگان کنسرت‌ها معتقدند تنها ۹ ماه از سال را می‌توانند فعالیت کنند و در همین مدت بها سالن‌ها و تجهیزات به گونه‌ای است که به اجبار باید قیمت‌ها را گران کنند. در این‌باره امیرحسین سمیعی، مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ گفته است: سال گذشته سقف قیمت بلیت کنسرت‌ها از ۵۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان می‌رسید اما در حال حاضر که کمتر از یک ماه از سال جدید گذشته، این میزان به ۹۰۰ هزار تومان در تهران و ۶۰۰ هزار تومان در شهرهای دیگر به فروش می‌رسد.
هرچه هست، غول تورم همه اجزا حوزه فرهنگ چه در بخش تولید و چه در بخش مصرف را تحت تأثیر قرار داده و منجر به کاهش و یا حذف کامل سهم آن از سبد خانوار شده است. امری که در نظر گرفتن راه کارهایی از سوی دولت برای تحریک تقاضا در این بخش و ایجاد رونق واقعی در صنعت فرهنگ را ضروری کرده است.