نشست «حضور در مجامع بین‌الملل؛ فرصت‌ها و چالش‌های صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات» در اتاق ایران برگزار شد. پیام باقری، نایب‌رئیس اتاق ایران با بیان اینکه حضور در مجامع بین‌المللی فرصت خوبی برای توسعه صنعت ارتباطات و اطلاعات ایران است، گفت: در شاکله راهبردی انقلاب صنعتی چهارم با زیست بومی بدون محدودیت‌های جغرافیایی روبرو هستیم و صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش مهمی در پیشبرد آن دارد.
او با بیان اینکه صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات، پایه بسیاری از مشاغل سنتی را تغییر داده است، ادامه داد: این صنعت بر پایه هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و زنجیره‌های بلوکی برای بهره‌برداری کسب‌وکارها شرایطی فراهم کرده که به کمک آن‌ها می‌توانیم شاهد کاهش هزینه و افزایش بهره‌وری باشیم.
باقری اظهار کرد: با رسوخ این فناوری‌ها در عمق فرایندهای تجاری، امکان دسترسی به بازارهای جدید فراهم شده که به رشد اقتصاد کشور کمک خواهد کرد. این امر بدون مشاهده دقیق روندهای جهانی میسر نیست و اینجاست که اهمیت حوزه صنعت فناوری اطلاعات در مجامع بین‌المللی تأثیر خود را نمایان می‌کند.
او با اشاره به نقش کمیسیون فاوای اتاق ایران به عنوان بازوی عملیاتی این اتاق در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، گفت: اتاق ایران به دنبال ایجاد مسیر رشد پایدار صنعت فاواست و در این مسیر، ارائه آموزش‌ها و برگزاری کارگاه‌های تخصصی، برگزاری نشست ها و همایش‌های مستمر برای آشنایی بیشتر فعالان در داخل و ایجاد امکانات مناسب برای تبادل دانش و تجربه با فعالان این صنعت در خارج، در دستور کار این کمیسیون و اتاق ایران است.
کنترل‌گری، مانع روان‌شناختی در مسیر توسعه ایران است
سخنران بعدی این نشست محمود سریع القلم، پژوهشگر حوزه توسعه و اقتصاد سیاسی بود. سریع القلم در بخش نخست سخنانش به ارائه نکاتی درباره حکمرانی پرداخت و گفت: در جهان امروز تعریف از دولت تغییر کرده است در حالی که دولت در کشور ما با همان برداشت‌های دهه 60 نگریسته می‌شود.
او با بیان اینکه روح و روان ایرانی با موضوع توسعه‌یافتگی مشکل دارد، افزود: علاقه شدید ایرانیان برای کنترل یکدیگر یکی از نشانه‌های این امر است که از قضا در بنگاه‌های خصوصی ما هم شدید است.
سریع القلم با اشاره به منسوخ شدن مدیریت عمودی در شرکت‌های به‌روز دنیا مانند شرکت گوگل، گفت: با این وجود اما این علاقه شدید به کنترل رفتارهای یکدیگر و تلاش برای جذب دیگران به رفتارهایی که ما فکر می‌کنیم بهتر هستند، مانع بزرگ روان‌شناختی در مسیر رشد و توسعه ایران است.
او ادامه داد: کنترل‌گری در نهاد خانواده شروع شده، در دولت ادامه یافته و در مدارس و نظام آموزشی گسترش یافته است. بنابراین تا زمانی که تعریف ما از دولت و دیدگاه‌های ما تغییر نکنند نمی‌توان در عمل امیدی به تغییر داشت.
دولت باید تسهیلگر باشد و نه مالک
این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه در نظام بین‌الملل امروز، دولت یک تسهیلگر است و نه مالک، افزود: دولت نهادی تسهیلگر در امور بخش خصوصی و جامعه است و مبنای حکمرانی به بنگاه‌ها تفویض شده است. به همین دلیل کره جنوبی و آمریکا را با بنگاه‌های اقتصادی آن‌ها می‌شناسیم. اگر روسیه در اقتصاد جهانی عقب مانده به دلیل عدم برخورداری از بنگاه‌های در سطح جهانی است. اما چینی‌ها با وجود نظام سیاسی بسته، اما بنگاه‌های قابل اتکا و قابل ارائه در سطح جهانی دارند.
او با بیان اینکه در دنیای امروز بنگاه‌ها، کارکنان را مبنای کار خود قرار داده‌اند، اظهار کرد: در گروهی که در داووس عضو آن هستم بررسی در میان سه هزار نفر از مدیران شرکت‌ها انجام شده که نشان می‌دهد 65 درصد مدیران انرژی خود را برای کسب رضایت کارکنان و جذب استعدادها صرف می‌کنند.
سریع القلم با بیان اینکه توسعه در جهان محصول انرژی بنگاه‌هاست و نه انرژی دولت‌ها، گفت: 96 درصد نوآوری در دنیا توسط بنگاه‌ها انجام شده است. دولت برای نوآوری ساخته نشده و صرفاً تسهیلگر است. این بنگاه‌ها هستند که در شرایط فعلی جهان موتور توسعه را راه می‌اندازند. بنگاه‌ها به دلیل آزادی عمل، فکر و نوآوری، ثبات ایجاد می‌کنند.
او در بخش دیگر سخنانش به موضوع هوش مصنوعی و تحولات منطقه، پرداخت و گفت: بررسی‌ها نشان می‌دهند 150 سال پیش انسان‌ها 124 هزار ساعت در زندگی خود، کار می‌کردند. در سال 1980 این عدد به 70 هزار ساعت و آلان به 50 هزار ساعت رسیده است. این تحول نتیجه فناوری و تکنولوژی است.
با تداوم حکمرانی فعلی، شکاف فناوری میان ایران و کشورهای منطقه افزایش خواهد یافت
سریع القلم با بیان اینکه از میان هزار و 16 نوع کار فقط 36 کار با هوش مصنوعی ارتباط ندارند، ادامه داد: در امارات و عربستان سرمایه‌گذاری‌های زیادی در حوزه هوش مصنوعی شده است. در حوزه عربی خلیج‌فارس چهار تریلیون دلار صندوق ذخیره ارزی وجود دارد. حوزه عربی خلیج‌فارس اکنون مهم‌ترین بانک دنیا محسوب می‌شود و همه شرکت‌های فناوری و انرژی جهان در تلاش هستند سهمی از صندوق ارزی این منطقه داشته باشند.
او افزود: ابوظبی صندوقی به ارزش ۹۶۸ میلیارد دلار، عربستان ۹۲۵ میلیارد دلار، قطر ۵۱۰ میلیارد دلار، دبی ۳۶۰ میلیارد دلار، کویت ۸۴۶ میلیارد دلار و مجموعه‌ای به نام مبادله، ۳۰۳ میلیارد دلار صندوق ذخیره ارزی دارند. همچنین عربستان و امارات اعلام کرده‌اند که به تدریج به سمت تنوع سازی تولید ناخالص داخلی خود پیش می‌روند. بر این اساس پیش‌بینی می‌شود عربستان تا سال ۲۰۳۰، ۱۲ درصد تولید ناخالص داخلی خود را از تولید تراشه به دست آورد. همچنین تا سال ۲۰۲۵، برنامه‌ریزی کرده‌اند 500 شرکت غربی و آسیایی را بیاورند تا از طریق فاینانس و آموزش بتوانند 100 میلیارد دلار در حوزه تراشه سرمایه‌گذاری کنند.
سریع القلم تأکید کرد: ظرف 20 سال آینده این حوزه جغرافیایی کاملاً متحول خواهد شد. اگر ایران با این استعداد و ظرفیت و دانشگاه‌ها و بخش خصوصی خود بخواهد با همین روال کنونی، حکمرانی کند، شکاف عظیمی بین ایران و همسایگان منطقه‌ای خود ایجاد خواهد شد.
بدون نرمال‌سازی روابط خارجی، موفقیتی در اقتصاد نخواهیم داشت
او گفت: چین به این مسئله پی برد. و فهمید که پیش‌نیاز حرکت در مسیر توسعه، نرمال‌سازی روابط خارجی است. تا زمانی که روابط خارجی ما با دنیا نرمال نباشد در اقتصاد هم موفقیتی نخواهیم داشت.
این استاد دانشگاه، با بیان اینکه کشورها بدون هوش مصنوعی، از تمدن بشری عقب خواهند افتاد، اظهار کرد: در داووس مطرح شد جوامعی که در آن‌ها نظم فکری وجود ندارد در به‌کارگیری هوش مصنوعی عقب‌تر خواهند بود. تجربه، مرا به این نتیجه رسانده که ایرانیان کمی تمرکز ذهنی دارند. بی‌دلیل نیست ما در بولیوی که چند ماه یک‌بار کودتا در آن انجام شده و کشور فقیری است، 140 میلیون دلار سرمایه‌گذاری می‌کنیم.
سریع القلم با اشاره به اینکه هوش مصنوعی هنوز در حوزه‌های حقوقی با مشکلاتی مواجه است، افزود: با این حال نمی‌توان خدمات هوش مصنوعی را نادیده گرفت. 60 درصد از درصد از کارهایی که در 2019 وجود دارند در 1940 وجود نداشتند. هوش مصنوعی با اینکه اتوماسیون ایجاد می‌کند اما در تولید کالا و خدمات جدید نیز پیشرو خواهد بود و اثر منفی در حوزه کار نخواهد داشت. بیشترین اثر هوش مصنوعی در حوزه بهداشت و سلامت خواهد بود. امروز به مدد هوش مصنوعی در عرض کمتر از 5 دقیقه سرطان فرد تشخیص داده می‌شود.
او با تأکید بر اینکه بدون ارتباطات جهانی، ما نمی‌توانیم چیزی یاد بگیریم، به اشتباهاتمان پی برده و دانش خود را افزایش دهیم، ادامه داد: در 2023 بالغ بر 130 میلیون چینی، به عنوان توریست به کشورهای دیگر رفتند و 250 میلیارد دلار پول خرج کردند. در حالی که 30 سال پیش به چینی‌ها پاسپورت داده نمی‌شد. چینی‌ها امروز 15 درصد گردشگری جهان را تشکیل می‌دهند، چرا که آن‌ها متوجه شدند بدون ارتباط با جهان و کاهش نقش دولت در اقتصاد ملی آینده چین تضمین شده نیست.
سریع القلم با بیان چهار نکته به سخنانش پایان داد و گفت: نکته اول؛ کشوری که G6 نداشته باشد آینده اقتصادی نخواهد داشت. دوم؛ بدون سرمایه‌گذاری مشترک، هیچ کشوری نمی‌تواند از آنچه در جهان اتفاق می‌افتد، یاد بگیرد. چین 400 هزار شرکت هایتک دارد که 94 درصد سرمایه‌گذاری مشترک با خارج از چین دارند. در هر مجموعه‌ای اگر فقط یک نفر فکر کند ممکن است خیلی اشتباه کند اما اگر عده‌ای فکر کنند حتی در صورت اشتباه هم سریع‌تر می‌توانند اصلاح کنند.
او افزود: سوم؛ در دنیای ما کشوری معتبر و قابل اتکا است که نقشی در کاهش اکسید کربن و مشکلات زیست‌محیطی دنیا داشته باشد. بسیاری از کشورها وارد سرمایه‌گذاری در این عرصه شده‌اند. چینی‌ها با سرمایه‌گذاری زیاد در این حوزه بقیه کشورها را به خود وابسته کرده‌اند. چهارم؛ افراد جالب کسانی هستند که به آن‌ها تذکر داده نشود.
سالانه 101 میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی را بر اثر تحریم‌ها از دست می‌دهیم
حسین سلاح ورزی، رئیس سازمان ملی کارآفرینی نیز با بیان اینکه در سال‌های گذشته، مردم و مدیران بیش از آنکه از مشکلات و کاستی‌ها سخن بگویند از ظرفیت‌ها و امکانات سخن گفته‌اند، گفت: در دو سال گذشته دو بار نمایشگاه اکسپو برگزار شده که گفته می‌شود بیش از دو هزار مهمان خارجی با بلیت و هتل رایگان، در آن حضور داشته و صدها تفاهم‌نامه و قرارداد امضا شده است. اما شاهد هستیم که تراز تجاری ما در 1402 کاهش یافت.
او با بیان اینکه توسعه صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات مانند دیگر صنایع، به صادرات و واردات، انتقال تکنولوژی، جذب سرمایه‌گذاری و همکاری مشترک با طرف خارجی وابسته است، تأکید کرد: مسئله این است که هیچ‌کدام از این اقدامات بدون تعیین تکلیف نظام تحریم‌ها و نهایی شدن FATF ممکن نخواهد بود. این دیگر نفت نیست که بگوییم که صادر می‌کنیم و به جایش چای می‌گیریم.
سلاح ورزی ادامه داد: در مطالعه‌ای که سال گذشته داشتیم مشخص شد، از سال 1390 تا آلان، دست‌کم سالی 101 میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی و به ازای هر ایرانی 1202 دلار درامد سرانه را به دلیل تحریم‌ها از دست داده‌ایم.
او تأکید کرد: در صنعت ICT باید سطح توقعات خود را افزایش دهیم و از تصمیم گیران کشور بخواهیم وضعیت تحریم‌ها و FATF را تعیین تکلیف کنند و بعد به ظرفیت‌ها و اثر این صنعت در افزایش تولید ناخالص داخلی بپردازیم.
برای افزایش سهم اقتصاد دیجیتال، نیازمند جذب سرمایه خارجی و تعاملات بین‌المللی هستیم
رضا باقری اصل معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات هم در این نشست بابیان اینکه سهم اقتصاد دیجیتال ایران از تولید ناخالص داخلی با نرخ ثابت 7.9 درصد بوده و امسال قرار است به 8.5 درصد در بهترین حالت برسد، گفت: این رقم در امارات برای سال گذشته 7.7 درصد بوده و برای 2030 قصد دارد این سهم را به 15.4 درصد برساند. در عربستان هم سهم اقتصاد دیجیتال در سال گذشته 13 درصد بوده و قرار است در 7 سال آینده به 25 درصد برسد.
او با اشاره به اینکه ایران هنوز خط‌مشی خود در قبال اقتصاد دیجیتال را انتخاب نکرده است، ادامه داد: مالکیت داده موضوع اصلی در اقتصاد دیجیتال است. اینکه مالکیت در اختیار بنگاه است یا افراد و یا حاکمیت، هنوز تعیین تکلیف نشده و قانونی برای آن وجود ندارد. در لایحه‌ای که در دست تنظیم است حق مالکیت را به پردازشگر یا همان بنگاه، داده‌ایم.
باقری تأکید کرد: برای رشد سهم اقتصاد دیجیتال یا باید سرمایه‌گذار از حوزه دیگر به این حوزه منتقل شود و یا باید سرمایه‌گذاری از بیرون اکوسیستم وارد شود. بنابراین وقتی می‌گوییم سهم اقتصاد دیجیتال باید به 20 درصد برسد، نیازمند جذب سرمایه خارجی و نیازمند تعاملات بین‌المللی هستیم. اما فعلاً نقشه راه منسجمی درباره این امر وجود ندارد.
او ادامه داد: ما معتقدیم ما باید دولت تنظیم‌گر و تسهیلگر داشته باشیم تا دولت تصدی گر و مداخله‌گر. امیدوارم با آمدن دولت جدید دید، داده برای ما دارایی مهم‌تری تلقی شود و هوش مصنوعی و آق دیجیتال نقشه راه اقتصاد ما را رقم بزنند.
برای توسعه، هم تعامل جهانی و هم تکنولوژی لازم است
نصرالله جهانگرد، مسئول هیات مذاکرات ایران در اجلاس جهانی WSIS نیز در این نشست با بیان اینکه سیر تاریخی تحول نگرش به IT و ICT اتفاق افتاده است، ادامه داد: در دهه 80 برنامه‌های توسعه دولت امریکا با محوریت IT تنظیم شد. اما در دهه 90 نگرش دولت امریکا پیشرفت کرد و محور IT را از عناصر امنیت ملی اعلام کرد. در واقع آغاز برنامه جهش تکنولوژی دنیا از 1984 پا گرفت.
او ادامه داد: در گزارش 2013 اجلاس جهانی اقتصاد، شاخص سرمایه‌گذاری در حوزه پهن باند به عنوان یک شاخص مهم که موجب توسعه اقتصاد در کشورها می‌شود، ذکر شد. بنابراین برای توسعه هم تعامل جهانی و هم تکنولوژی لازم است.
او به جاماندگی نهادهای ارتباطی و فناوری ایران از تحولات نهادهای ارتباطی بین‌المللی گفت: مرکزی در کشور ما وجود ندارد که معماری تحولات جهان را رصد کند و بعد به نهادهای مرتبط در ایران منتقل کرده و به آن‌ها تکلیف کند تا حقوق کشور را دنبال کنند.
او با بیان اینکه در دوره احمدی‌نژاد حضور ما در مجامع جهانی تعطیل شد، گفت: از سال 92 که دوباره بازگشتیم بسیاری از فرصت‌ها را از دست دادیم. نمی‌شود در نتورک حرفی زد و به جهان توجه نکرد. عقب‌افتادگی تکنولوژی باعث عقب‌ماندگی صنعتی می‌شود.
جهانگرد بیان کرد: در افق 2025 جریان درآمدی زیست‌بوم‌های جدیدی که شکل می‌گیرند بیش از 60 تریلیون دلار است که معادل یک‌سوم کل درامد اقتصاد جهانی است. بیشترین حجم این جریان درآمدی در مرز زیست‌بوم‌های دیجیتال شکل می‌گیرند که ماهیتی داده محور و فناورانه دارند.
او در پایان گفت: تدوین برنامه آموزش کدنویسی از دبستان را آماده کردیم. این برنامه مراحل قانونی خود را تا انتها طی کرده اما مجری آن را اجرا نکرده است. در حالی که این گران‌بهاترین فرصت آینده ایران است.
دولت باید تصدی‌گری را کنار بگذارد
اسماعیل ثنایی، عضو هیات رئیسه اتحادیه مپنا نیز با بیان اینکه باید مشخص شود با رئیس‌جمهور جدید، ICT به عنوان چرخ مهم اقتصاد کشور به چه سمت و سویی برود، گفت: پیشنهاد من به دولت جدید این است که با تشکیل یک اتاق فکر، که افراد آن نقش اجرایی نداشته باشند، بر روی مسائل مهم مثل ICT، بهداشت، تحریم‌ها و ... تمرکز و با پایش و رصد شاخص‌های هر حوزه، خط‌مشی صحیحی به دولت پیشنهاد بدهد.
او ادامه داد: دولت باید تصدی‌گری خود را کنار بگذارد. حجم بالایی از اقتصاد در دست بخش خصوصی نیست. عمده اقتصاد در دست دولت و نهادهایی است که مالیات نمی‌دهند. باید بر خصوصی‌سازی واقعی نظارت شود و نقش نهادهای حاکمیتی و خصولتی در اقتصاد کاهش یابد.
ثنایی با اشاره به اهمیت حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی از جمله نمایشگاه فناوری اطلاعات اسپانیا، گفت: مدیران حوزه‌های مختلف باید در این نمایشگاه‌ها حاضر شوند و ببینند سلامت، آموزش و ... با تحولات دیجیتال و هوش مصنوعی به چه سمت و سویی می‌رود.
او تأکید کرد: هم باید برای نحوه حضور خودمان در این نمایشگاه‌های مهم برنامه‌ریزی کنیم و هم از سوی دیگر برای حضور خارجی‌ها در نمایشگاه‌های مهم خوزه فناوری داخلی برنامه‌ریزی کنیم. باید با توجه به هزینه‌های بالای شرکت در این نمایشگاه‌ها بودجه را به جای نهادها و مدیران دولتی، به استارتاپ های نو پا و بخش خصوصی اختصاص دهیم.
نظام آموزشی افراد را آماده تعامل با دنیا نمی‌کند
فرزین فردیس، عضو هیات رئیسه اتاق تهران، هم گفت: مسئله ارتباط ما با فضای بین‌الملل فراتر از ارتباط بنگاه‌ها و تشکل‌ها و نهادها است. مسئله‌ای است که در ساختار جامعه ما تنیده شده و از کودکی با ما رشد کرده است.
او ادامه داد: از کودکی تا دانشگاه نوع جامعه‌پذیری ما به گونه‌ای است که افراد ارتباط بین‌المللی را تجربه نمی‌کنند. در بازار کار هم همین روند تداوم دارد تا جایی که بیش از 90 درصد شرکت‌های ما دفاتر و شعب خارجی ندارند. لذا مسئله این است که نیروی متخصص و مدیر ایرانی چه زمانی باید ارتباط با دنیا را یاد بگیرد و چطور باید بفهمد مردم کشورهای مختلف چه سلیقه و رویکرد و پتانسیل‌هایی دارند.
فردیس افزود: بسته بودن متوالی جامعه و وجود دیوارهای پیرامون ما منجر به منفک شدن ما از دنیا شده است. ما چندان درک درستی از آنچه در میان مردمان دیگر کشورها می‌گذرد نداریم. نظام آموزشی، کمکی نکرده که جوان تازه‌کار بداند چگونه با دنیا تعامل کند. همین افراد وارد بنگاه‌ها شده و در مقام تصمیم‌گیری باعث گریز طرف‌های تجاری ما می‌شوند.
او با بیان اینکه تحصیل‌کردگان نخبه در حوزه ICT، تولید داخل در عمل به مونتاژ محصولات چینی تبدیل شده است، ادامه داد: چگالی صنعت ICT نسبت به سال‌های قبل پایین آمده و دلیل آن همین پرداخت به مونتاژ به جای تولید واقعی است. بنابراین در ساحت بنگاهی باید دست از ممنوعیت واردات برداریم و به زنجیره جهانی بپیوندیم و محصولات قابل رقابت با دنیا را تولید کنیم و در سطح ملی تلاش کنیم کشور در نهادهای بین‌المللی حضور داشته باشد.
فردیس اظهار کرد: معتقدم وزیر ارتباطات آینده باید رهبر و فرماندار تحول دیجیتال باشد و اتلاف منابع در وزارتخانه‌های دیگر را برطرف کند و تنها نماینده یک وزارتخانه نباشد.
او گفت: در حالی که هوش مصنوعی ترسناک است، اما در عین حال کسانی که می‌توانند از هوش مصنوعی به عنوان یک ابزار استفاده کنند و از آن بهره برند برنده هستند.
نهادها و قوانین، راه تنفس تجارت الکترونیک را بسته‌اند
سادینا آبایی، رئیس کمیسیون فناوری ارتباطات و اطلاعات اتاق ایران نیز با بیان اینکه تعدد سامانه‌ها ما را دچار خسران کرده است، گفت: بازار پلتفرم‌های ما مشکلات زیادی دارد. نهادها و قوانین دست و پای پلتفرم‌ها و تجارت الکترونیک را بسته و راه نفس آن‌ها را بند آورده‌اند. امیدوارم دولت آینده نابسامانی‌ها را با توجه به پیشنهادات بخش خصوصی برای حل آن‌ها مد نظر قرار دهد.