27 اسفند 1350 در روزهایی که مردم در تکاپوی چیدن سفره عید و خرید لباس نو بودند، روبان افتتاح ورزشگاه آزادی تهران در غرب پایتخت بریده شد. ااین ستادیوم صدهزار نفری برای میزبانی بازی‌های آسیایی 1974 که قرار بود در تابستان 1353 در تهران برگزار شود، ساخته شده بود.
آن شب در هیاهوی خریدهای شب عید، در افتتاحیه استادیوم نو و نوار آزادی، پرسپولیس و کروزیروی برزیل که ستارهایی مانند توستائو را به ایران آورده بود، در حضور 60 هزار نفر مقابل هم قرار گرفتند تا یک آخر سال فوتبالی، روزهای پایانی آن سال را خاطره‌انگیز کند.
ورزشگاه آزادی در حالی در عرض 3 سال و بودجه 174 میلیون تومانی ساخته شد که 53 سال پس از آن شب جذاب، این روزها دیگر خبری از آن استادیوم شکیل نیست و سکوهای کنده شده و کارگرانی که در دو شیفت در این استادیوم مشغول به کار هستند، جای آن شور و هیجان را در ورزشگاه پیر غرب تهران گرفته است؛ آن هم استادیومی که در 5 دهه گذشته لحظات خاطره‌انگیزی را تاریخ فوتبال باشگاهی و ملی ایران ثبت کرده است.چه شد که اما کار به اینجا رسید؟
زنگ خطر فاجعه به صدا در آمد
بی‌توجهی‌های صورت گرفته به مسئله تعمیر و نگهداری استادیوم آزادی سبب شد تا ورزش ایران سال 1401 با انتشار تصاویر و ویدئوهایی از سازه‌ها و سکوهای ناامن و ترک خورده، خطر ریزش و تخریب این استادیوم قدیمی، با یک چالش بزرگ روبرو شود.
در حالی ابتدا مسئولان وزارت ورزش سیاست تکذیب را در این باره در پیش گرفتند اما مهرماه 1401 احمد مددی، مدیر سابق مجموعه ورزشی آزادی در گفت‌وگویی نسبت به وقوع یک فاجعه بزرگ در استادیوم آزادی در صورت عدم بازسازی و استحکام‌بخشی، هشدار داد: «دقیقاً یک سال و 5 روز مدیریت مجموعه را به‌عهده داشتم. از همان روز اول با یک مجموعه فرسوده، پیر و کاملاً سالخورده مواجه شدم. این مجموعه ورزشی با بناها و تأسیساتش دچار فرسودگی محض است.»
صحبت‌های او در ادامه عمق فاجعه و لطمه‌ای که ورزشگاه آزادی به دلیل بی‌توجهی‌ها خورده بود، را به خوبی آشکار کرد: «در ورزشگاه آزادی با پدیده‌ای به‌نام شکست و ریزش سکوها مواجه هستیم، به‌دلیل اینکه ورزشگاه نیم قرن سن دارد، در نقاطی از این سکوها دچار شکست شده است و در خطر ریزش قرار دارد. در یک سال اخیر بارها تعداد زیادی از سکوها در مناطق مختلف فرو ریخته‌اند و مجبور به ترمیم‌های مقطعی شدیم، مستندات آن هم موجود است.»
او در ادامه زنگ خطر را به صدا در آورد: «در آخرین بازی استقلال و نفت مسجدسلیمان در لیگ گذشته هم شاهد بودید که قسمتی از سکوها برگشت. نمی‌دانم چرا برخی دوست ندارند واقعیت‌ها به مردم گفته شود، آیا باید منتظر باشیم که یک متروپل دیگر رخ دهد؟ تأکید می‌کنم آخرین بررسی‌هایی که انجام شده است، نشان می‌دهد که نقاط خطرزا، برخی سکوهای آزادی را تهدید می‌کند و احتمال صدمات و آسیب‌های جدی به تماشاگران وجود دارد.»
وقتی نگهداری استادیوم جدی گرفته نشد
وضعیت خطرناک ورزشگاه آزادی از لحاظ ایمنی، از یکی از چالش‌های بزرگ بخش مدیریت ورزشی کشورمان پرده برداشت.
ضعف در نگهداری زیرساخت‌های ورزشی، یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی است که ورزش ایران در دهه‌های اخیر با آن روبرو بوده است. در کشورمان با وجود هزینه‌های مالی کلانی که برای ساخت یک ورزشگاه می‌شود اما کمتر به بخش نگهداری و هزینه‌هایی که باید برای این بخش در نظر گرفته شود، توجه می‌شود.
این بی‌توجهی‌ها و عدم رعایت شرایط نگهداری و تعمیرات لازم، شرایطی را رقم می‌زند که به یک باره، تلنبار شدن آسیب‌های جزئی روی هم، در نهایت سبب می‌شود که آن زیرساخت ورزشی علاوه بر اینکه کارایی و شرایط خدمات‌دهی را از دست بدهد، هزینه‌های سنگین اقتصادی را هم به ورزش کشور تحمیل می‌کند.
یکی از مشاوران پروژه بازسازی ورزشگاه آزادی، معتقد است که عدم رعایت شرایط نگهداری سبب شد تا آزادی به این وضعیت دچار شود: «از سال ۱۳۵۰ که ورزشگاه آزادی به بهره‌برداری رسیده، در طی این سال‌ها بیشتر از آن چه که از آن نگهداری کنند، بهره‌برداری شده است. چنین سازه بزرگی نیاز به مراقبت داشته اما متأسفانه از لحاظ شرایط ساخت و نوع نگهداری دچار آسیب‌های جدی شده و در اثر گرما و سرما عایق‌های این سازه آسیب‌دیده است. اگر ورزشگاه آزادی بازسازی نشود، فقط ۲ سال دیگر قابل استفاده خواهد بود.»
با این حال مسئولان کمبود بودجه کافی و هزینه‌های سنگین نگهداری اماکن ورزشی، سبب شده بود تا نگهداشت استادیوم کمتر جدی گرفته شود. مهیار عسگریان، مدیر وقت شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی در مرداد سال گذشته هزینه نگهداری استادیوم آزادی را ماهیانه یک میلیارد تا یک میلیارد و 500 میلیون تومان عنوان کرده بود. با این حال اهمال در این بخش برای انجام هزینه‌های لازم سبب شد استادیوم آزادی از لحاظ ایمنی به شرایط خطرناکی برسد.
بی‌توجهی به موضوع پشتیبانی و تعمیرات ورزشگاه آزادی به دلیل کمبود بودجه و مسائل مالی، انتقاد محمد وحیدی، عضو فراکسیون ورزش مجلس را به همراه داشت و او معتقد بود که دولت می‌توانست برای تأمین هزینه‌های نگهداری استادیوم‌های ورزشی از مجلس مطالبه کند.
او در پاسخ به بالا بردن سقف بودجه وزارت ورزش و اختصاص ردیف بودجه خاص برای رسیدگی به مواردی این‌چنینی گفت: « بودجه را لایحه دولت می‌آورد، یعنی مجلس نوسانات بودجه‌ای‌اش بیش از ده درصد نیست. پس وقتی که دولت لایحه را می‌آورد اگر حفظ بیت‌المال، که بخشی از آن‌ها اماکن ورزشی هستند برایش مهم باشد، که حتماً هست، باید در بودجه آن را مدنظر قرار دهد. ضمن این که تعدد پروژه‌های زیادی که در کشور شروع شده است. عدم اولویت‌بندی و استفاده نکردن درست از اعتبارات استانی صدمه زننده است.»
وحیدی معتقد بود واگذاری بعضی از این پروژه‌ها به بخش خصوصی می‌تواند در نگهداشت این مجموعه‌ها موفق‌تر عمل کند: «خیلی از این نگهداری‌ها اصلاً هزینه نمی‌خواست، می‌توانستند در واگذاری به یک بخش خصوص نگهداری‌اش را هم مدیریت کنند، بعضی از این ورزشگاه‌ها متاسفانه حفظ و نگهداری‌اش ناشی از ترک فعل مدیرانی است که توجهی به این موضوعات ندارند. اگر مثلاً پیست‌های اسکی کشور را بررسی کنید، فدراسیون اسکی هیچ پیستی را در اختیار ندارد، پیست اسکی در اختیار شرکت حفظ و توسعه اماکن ورزشی است، خب چطور آن فدراسیون هم قهرمان‌پروری و هم درآمدزایی کند. خیلی از این اماکن را به خود فدراسیون‌ها و هیئت‌های ورزشی استان‌ها بدهند قطعاً این قابلیت وجود دارد که بهتر از این نگهداری شود، چون آن‌ها به یک درآمدزایی کاذبی فکر می‌کنند که آن درآمدزایی هم محقق نمی‌شود و درونش هم رانت‌هایی برای عدهٔ خاصی اتفاق می‌افتد.»
هزینه 1200 میلیارد تومانی بازسازی
با این حال، با توجه به شرایط حاد ورزشگاه آزادی و خطر بزرگی که ادامه این وضعیت می‌توانست به همراه داشته باشد، بازسازی، این استادیوم از نیمه دوم سال 1401 کلید خورد.
این دومین بازسازی استادیوم آزادی در 5 دهه گذشته بود. اولین بار ابتدای دهه 80 بود که وضعیت چمن نامناسب و همچنین صندلی‌دار کردن سکوهای آزادی سبب شد تا این ورزشگاه به مدت نزدیک به 2 سال تحت بازسازی قرار بگیرد.
بهمن وزیری، مدیر وقت مجموعه ورزشی آزادی، اردیبهشت سال 82 در ماه‌های پایانی بازسازی این ورزشگاه گفته بود: «با لحاظ کردن میزان استفاده‌کنندگان از این مجموعه ورزشی و خصوصاً استادیوم 100 هزار نفری فوتبال؛ با هیچ‌گونه بازسازی اصولی مواجه نبوده است. با توجه به این موارد در سال 1381 بازسازی استادیوم با هزینه‌ای بیشتر از 160 میلیارد تومان انجام شد. بازسازی ورزشگاه آزادی از خردادماه سال 81 به جهت شرایط خاص زمین چمن، از این قسمت شروع شد و یک سال و نیم طول کشید و علاوه بر تعویض چمن در این پروژه، بازسازی و استحکام‌بخشی سکوهای طبقه اول و عایق‌کاری کامل رختکن‌ها، تعویض نمایشگر استادیوم آزادی و جایگزینی آن با یک نمایشگر رنگی نیز انجام شد.»
20 سال پس از اولین بازسازی جدی ورزشگاه آزادی، در زمستان 1401 بار دیگر پای بیل‌های مکانیکی و جرثقیل‌ها و کارگران به این استادیوم باز شد. اگر 20 سال پیش هزینه بازسازی این استادیوم، 160 میلیارد تومان تمام شد، امروز هزینه تعمیرات ورزشگاه آزادی، بیش از هزار میلیارد تومان برآورد شده است.
کیومرث هاشمی، وزیر وقت ورزش، مرداد گذشته در این باره گفت: «در بودجه سال 1403 مبلغ 1200 میلیارد تومان برای ورزشگاه آزادی در نظر گرفته شد که رقم کمی نیست.» به گفته او، «قوی‌ترین پیمانکار کشور یعنی قرارگاه خاتم‌الانبیاء متولی کار شد و قبل از عقد قرارداد شروع به کار کرد و گروهی حدوداً 500 نفره زیر گرمای شدید مشغول کار هستند.»
حسین طلا، رئیس شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی هم هفته گذشته آخرین وضعیت بازسازی ورزشگاه آزادی را این‌گونه تشریح کرد: «قبلاً ۳ زون ورزشگاه بازسازی شده است و ما نیز ۱۹ زون دیگر را در حال بازسازی هستیم که ۸۵ درصد کار مقاوم‌سازی به پایان رسیده است و کار نازک‌کاری زون‌ها باقی مانده است، همچنین ما در مقاوم‌سازی مباحث مربوط به زلزله را نیز رعایت کرده‌ایم.»
در چنین شرایطی، بازسازی ورزشگاه آزادی که از زمستان 1401 آغاز شده، همچنان ادامه دارد و زمان مشخصی هم برای پایان آن اعلام نشده است، پروژه‌ای که 1200 میلیارد تومان هزینه به دولت تحمیل کرده است، هزینه‌ای که خروجی اهمال در غفلت از تعمیر و نگهداری این استادیوم است.
حالا سکوهای این استادیوم برخلاف روز افتتاحیه آن در 27 اسفند 1350، به جای هواداران فوتبال با بیل‌های مکانیکی، جرثقیل‌ها و 500 کارگری که به گفته وزیر ورزش زیر آفتاب شدید مشغول به کار هستند، اشغال شده است.