خروج ورزشگاه آزادی تهران از روند برگزاری مسابقات فوتبال و بازسازی آن در چند ماه اخیر از یک موضوع صرفا ورزشی به یک چالش اقتصادی-اجتماعی تبدیل شده است. مقایسه کیفیت بد ورزشگاه شهدای شهر قدس (که جایگزین ورزشگاه آزادی بوده) در قیاس با کیفیت و استاندارد بالای ورزشگاه‌های مدرن کشورهای حاشیه خلیج‌فارس اخیرا برای جامعه ایران حرف و حدیث‌های زیادی در بر داشته است.
بسیاری از فوتبال‌دوستان معتقدند ورزشگاه آبروی هر کشور بوده و دولت‌ها نباید با برند خود شوخی کنند. این موضوع برای اقتصاددانان نیز محل بحث و تأمل بوده است. اقتصاددانان که از سال‌ها پیش درخصوص روند کند سرمایه‌گذاری در کشور و به‌ویژه پیشی گرفتن استهلاک سرمایه از سرمایه‌گذاری در دهه سوخته 90 هشدار داده و نگرانی خود را ابزار کرده بودند، حالا نیز معتقدند برای عبور از این وضعیت که ورزشگاه یکی از آن چالش‌هاست، باید رشد اقتصادی بالایی داشته باشیم، چالش تحریم‌ها باید از بین رفته یا تعدیل شود تا از این مرحله عبور کنیم.
از این کلیات که بگذریم، بررسی‌ها نشان می‌دهد اولین هدف‌گذاری دولت (خبر اعلامی وزیر ورزش) که ساخت ورزشگاه 110 هزار نفری است، در سطح دنیا چندان مخاطب و طرفداری نداشته و تمایل اغلب کشورها و دولت‌های محلی به احداث ورزشگاه‌های کم‌خرج‌تر با ظرفیت 50 تا 70 هزار و بعضا 75 هزار نفری است. دلیل آن افزایش پلکانی هزینه‌های ساخت و نگهداری با افزایش ظرفیت ورزشگاه است. درخصوص هزینه‌ها، معمولا هزینه‌های احداث پروژه‌های لوکس 350 تا 700 میلیون دلار و پروژه‌های کم‌خرج‌تر بین 150 تا 200 میلیون دلار بوده و مدت زمان احداث نیز در دنیا عمدتا تا چهار سال است.
درمجموع نباید وزارت ورزش بدون برنامه و تحت شرایط احساسی فعلی تصمیم بگیرد و پروژه‌ای را کلید بزند که در دوره سالمندی دهه شصتی‌ها به بهره‌برداری برسد. توجه داشته باشیم طول مدت اتمام پروژه‌های عمرانی در ایران از 10 سال در اواخر دهه 80 به 16 تا 17 سال در سال‌های اخیر رسیده است.
چرا حالا 110 هزار نفری؟
احمد دنیامالی اخیرا با اشاره به پروژه ساخت مجموعه ورزشی بزرگ تهران گفت برای ورزشگاه جدید ۱۱۰ هزار نفری هم پیگیر هستیم و این یک مجموعه و کار خیلی بزرگی است و به‌زودی مصوبه آن را از دولت خواهیم گرفت تا در مجموعه شهر آفتاب و اراضی محدوده مرقد حضرت امام(ره) آن را به اجرا برسانیم.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در جهان تاکنون فقط چند ورزشگاه یا استادیوم بالای 100 هزار نفر وجود داشته است. ورزشگاه نارندرا مودی که قبلا با نام ورزشگاه موترا شناخته می‌شد یک استادیوم کریکت است که با 132 هزار نفر ظرفیت، بزرگ‌ترین ورزشگاه و استادیوم ورزشی جهان است. رانگرادو می‌دِی (Rungrado may day) دومین ورزشگاه بزرگ فوتبال در جهان واقع در پیونگ‌یانگ کره‌شمالی است که ظرفیت آن بین 114 تا 115 هزار نفر ذکر شده است. استادیوم میشیگان و استادیوم بیور هرکدام با 106 تا 107 هزار نفر، در رتبه‌های سوم و چهارم و هر دو نیز در ایالات متحده آمریکا قرار دارند. استادیوم اوهایو، کایل فیلد، ورزشگاه نیلند و استادیوم ببر همه در ایالات متحده و با ظرفیت حدود 102 هزار نفر، دیگر بزرگ‌ترین استادیوم‌های جهان هستند.
پس از این استادیوم‌ها، نوبت به استادیوم‌های 100 هزار نفری می‌رسد که ورزشگاه آزادی تهران نیز در بین آنهاست. البته اخیرا مراکش که یکی از کشورهای برگزار‌کننده جام‌جهانی 2030 در کنار کشورهای اسپانیا و پرتغال است، قصد دارد استادیوم لوکسی به نام «استادیوم حسن دوم» با ظرفیت 115 هزار نفر بسازد. در آمریکا نیز گفته می‌شود ظرفیت استادیوم بانک‌آو از 73 تا 74 هزار نفر امکان دارد به 107 هزار نفر برسد. درمجموع با توجه به اینکه با افزایش قابل توجه ظرفیت استادیوم‌ها، هزینه ساخت و نگهداری آن پلکانی بالا می‌رود، کشورها و دولت‌های محلی تمایل چندانی به ساخت ورزشگاه‌های با ظرفیت بالای 75 یا 80 هزار نفر ندارند.
هزینه احداث ورزشگاه در ایران
در سال‌های اخیر چندین ورزشگاه در ایران به بهره‌برداری رسیده است. یکی از این ورزشگاه‌ها، استادیوم 25 هزار نفری امام‌رضا(ع) است که به گفته محمدمهدی برادران، رئیس وقت هیات فوتبال خراسان در سال 1395 هزینه‌های انجام‌شده آن به 200 میلیارد تومان رسیده است. لازم به ذکر است ورزشگاه امام‌رضا در سال ۱۳۸۴ استارت خورد و در سال ۱۳۹۵ تکمیل شد. با توجه به اینکه در این مدت میانگین نرخ دلار حدود 1900 تومان بوده (از 900 تومان تا 500 تومان)، با احتساب هزینه 200 میلیارد تومانی برای این ورزشگاه، می‌توان گفت هزینه دلاری ورزشگاه امام رضا حدود 105 میلیون دلار بوده است. دومین ورزشگاه، استادیوم صنایع مس کرمان است.
به گفته مدیرعامل صنایع مس بودجه 4 هزار میلیاردی برای ساخت ورزشگاه جدید در کرمان هزینه شده است. گفته می‌شود کلنگ ساخت این ورزشگاه در سال 1385 زمین خورد ولی در طول 18 سال گذشته اتفاقات مختلفی سبب شد تا افتتاح این پروژه عمرانی نیز مانند سایر پروژه‌های عمرانی کشور با تاخیر قابل‌توجهی همراه باشد. این ورزشگاه با ظرفیت 30 هزار نفر، در زمینی به مساحت 38 هکتار احداث شده و دارای امکاناتی ازجمله 5 زمین چمن، سالن‌های ورزشی، رختکن و... است. با در نظر گرفتن اینکه رقم 4 همت ارزش روز هزینه تکمیل ورزشگاه بوده، هزینه احداث این ورزشگاه به 67 میلیون دلار خواهد رسید.
حتی با 150 میلیون دلار هم می‌شود
نگاهی به آمارهای بین‌المللی درخصوص هزینه ساخت ورزشگاه‌ها نشان می‌دهد این هزینه‌کردها به چند مولفه بستگی دارد. اول طول زمان اجرای پروژه است. هرچه زمان پروژه طولانی‌تر شود، با افزایش تورم، هزینه‌های احداث نیز افزوده خواهد شد. همچنین لوکس بودن یا لوکس نبودن ورزشگاه و خدمات جانبی نیز تاثیر زیادی در افزایش هزینه‌های احداث دارد. برای نمونه در کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس که پول نفت دست آنها باد کرده، هزینه احداث از همه‌جای دنیا بیشتر بوده و حتی اعتراض فیفا را نیز در پی داشته است.
در جام‌جهانی 2022 قطری‌ها برای استادیوم بین‌المللی خلیفه که ظرفیت آن نزدیک به 46 هزار نفر بوده، حدود 374 میلیون دلار هزینه کرده‌اند. قطری‌ها برای ورزشگاه 45 هزار نفری احمد‌بن‌علی 360 میلیون دلار، برای ورزشگاه 69 هزار نفری البیت ۸۴۷ میلیون دلار، برای ورزشگاه 20 هزار نفری الجنوب 656 میلیون دلار، برای استادیوم 40 هزار نفری شهر آموزش 700 میلیون دلار و همچنین برای ورزشگاه 80 هزار نفری لوسیل ۷۶۷ میلیون دلار هزینه کرده‌اند.
مورد قابل تأمل دیگر، احداث ورزشگاه 115 هزار نفری «استادیوم حسن دوم» در مراکش است که این کشور با هدف برگزاری جام‌جهانی 2030 در کنار کشورهای اسپانیا و پرتغال قصد احداث آن را دارد. این ورزشگاه لوکس هزینه 455 میلیون دلاری برای مراکش خواهد داشت و طی 4 سال آینده قرار است احداث آن به اتمام برسد. در آمریکا نیز هزینه احداث و بازسازی ورزشگاه‌ها نسبتا بالاست. اما در کشورهای اروپایی و آمریکای لاتین هزینه‌ها بازهم وابسته به میزان لوکس بودن پروژه است. آن‌طور‌که در جدول آمده، احداث ورزشگاه‌های 50 تا 75 هزار نفری در سطح جهان در حالت نرمال و پروژه‌های غیرلوکس، هزینه‌ای بین 100 تا 150 میلیون دلار داشته و در پروژه‌های لوکس 350 تا 700 میلیون دلار هزینه در بردارد. همچنین در مورد مدت‌زمان اجرای پروژه عمدتا شروع تا اتمام پروژه 4 سال طول می‌کشد. البته این درحالی است که در ایران احداث ورزشگاه‌ها بعضا در بهترین حالت 10 سال و در بدترین 15 تا 20 سال نیز طول می‌کشد.
