اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، برای آشنایی فعالان اقتصادی با سامانه معاملات بازار ارز تجاری و پاسخگویی به سؤالات و ابهامات آنها، نشستی با حضور معاون ارزی بانک مرکزی و مدیرعامل مرکز مبادله ارز و طلا برگزار کرد.
کیوان کاشفی، عضو هیات رئیسه اتاق ایران در ابتدای این نشست، گفت: این نشست نهایی پیش از آغاز به کار سامانه برای همه حوزه‌هاست تا به کمک آنچه امروز گفته می‌شود، آشنایی کامل نسبت به عملکرد سامانه پیدا کنیم.
کاشفی افزود: بر اساس آنچه از طرف فعالان اقتصادی مطرح شده، دغدغه‌هایی نسبت به این موضوع وجود دارد که باید پاسخ داده شوند.
کشف قیمت بر اساس مچینگ
در ادامه محمد آرام، معاون ارزی بانک مرکزی به تشریح چگونگی عملکرد سامانه معاملات بازار ارز تجاری پرداخت.
او تصریح کرد: هدف اصلی در ایجاد این سامانه حرکت به سمت بازار ارز کارا و تک‌نرخی شدن ارز است. بنیاد این بازار بر اساس عرضه و تقاضا خواهد بود و بر اساس مچینگ، کشف قیمت می‌کند و در تک‌تک معاملات طبق میانگین موزون معاملات قیمتی کشف می‌شود که قیمت روز بعد را مشخص می‌کند.
معاون ارزی بانک مرکزی خاطرنشان کرد: این سامانه محملی خواهد بود تا متقاضیان ارز و عرضه‌کنندگان به سهولت یکدیگر را پیدا و به‌راحتی معامله کنند. مرکز مبادله طلا و ارز، مچینگ و اطمینان از تکمیل فرآیند معامله را محقق می‌کند.
آرام، سهولت در معامله و دسترسی راحت‌تر خریدار و فروشنده به یکدیگر و تسریع در تکمیل معامله را از ویژگی‌های مرکز مبادله طلا و ارز دانست و افزود: این سامانه چون تعداد زیادی از خریدار و فروشنده را شناسایی می‌کند، سرعت معامله را افزایش می‌دهد و از طرفی هزینه معامله را بیشتر نمی‌کند چون میزان کارمزد در سامانه ثبت می‌شود و قابل نظارت است.
او ادامه داد: از تاریخ ۲۶ آذرماه در عمل محل تخصیص و رفع تعهد ارزی ارز اشخاص به‌عنوان اولین گروه به مرکز مبادله طلا و ارز منتقل شده است و تعدادی از گروه‌های کالایی از طرف عرضه و تقاضا، کار خود را در مرکز شروع کردند.
ایرادات احتمالی اصلاح می‌شود
در ادامه این نشست، علی سعیدی، مدیرعامل مرکز مبادله ارز و طلا گفت: بازار مبادله ارز و طلا با استفاده از تجارب قبلی واردکننده‌ها و صادرکننده‌ها طراحی شده است. می‌خواستیم بازار ساختارمندی داشته باشیم و کمبودهای قبلی برطرف شود. البته ایرادت این سامانه به‌مرور اصلاح خواهد شد.
سعیدی افزود: معاملات ساختاریافته سه بخش دارد: آماده‌سازی، فرایند انجام معامله، بخش تسویه و پایاپای. از زمان تأسیس مرکز مبادله ارز و طلای ایران، فرض بر این بود بانک مرکزی نقش سیاست‌گذار، تنظیم‌گر و ناظر داشته باشد و عملیات بازار به مرکز مبادله منتقل شود.
او درباره فرایند انجام معامله اظهار کرد: واردکننده بعد تأمین ریال، از طریق بانک عامل درخواست خود را ثبت می‌کند. سقف قیمت خریدار، به بانک عامل اعلام می‌شود. صادرکننده هم با انجام صادرات و انجام کوتاژ و ارزیابی ارز، دفتر سفارش خریدار و فروشنده جورسازی می‌شود. صادرکننده حداقل قیمت را به بانک اعلام می‌کند. یعنی از عددی کمتر ارز خود را نمی‌فروشد. این سفارشات در دفتر سفارش‌ها ثبت می‌شود. به‌هرحال این درخواست‌ها منطبق می‌شود و اگر سفارش‌ها به معامله منجر شد، بانک عامل متوجه معامله شده و تسویه ریال انجام می‌شود. این مورد به هماهنگی‌هایی نیاز دارد. تا اینجا پایاپای ارزی انجام می‌شود.
او ادامه داد: در دوره یک‌روزه تسویه ریالی انجام می‌شود و دوره 14 روزه تسویه ارز اتفاق می‌افتد. بعداً در سامانه‌های مرکزی عملیات پس از معاملات را انجام می‌شود. در پایان هرروز قیمت پایانی بر اساس معامله نقدی خواهیم داشت. این نرخ‌ها بر اساس پیشنهاد خریدار و فروشنده تعیین می‌شود.
سعیدی تصریح کرد: هرروز مشخص می‌شود چه مقدار ارز معامله شده و بانک عامل چه کسی بوده است. این قیمت مبنای کریدور قیمت فردا خواهد بود. یکی از وظایف بانک مرکزی این است سیاست مدیریت شناور شده را اجرایی کند. ما می‌توانیم ابزارهای معاملاتی و قرارداد جدید را بر اساس این شرایط تعیین کنیم. در آینده نزدیک انواع قراردادها مثل قرارداد سلف ارزی را در اختیار متقاضیان قرار می‌دهیم.
او ادامه داد: ویژگی سامانه جدید، این است که هزینه جورسازی کمتر شده است. رقابت و کشف قیمت بهتر خواهد بود و برای طرفین منصفانه خواهد بود و ریسک معامله به صفر می‌رسد. واسطه حذف می‌شود. نظام بانکی به‌واسطه کفایت سرمایه ریسک طرفین را کاهش می‌دهد.
سعیدی افزود: از 5 شهریور سامانه به‌طور پایلوت کار خود را شروع کرده بود. در 3 آذر اولین معامله رسمی انجام شد و از 3 دی معاملات اجباری خواهد شد. این بازار با توجه به مصوبه اخیر|، کار برای سفارش‌دهنده‌ها شفاف‌تر می‌شود. 51 نفر از بازرگانان در این سامانه معامله کرده‌اند. با گروه بانگ جلسات متعددی داریم. پکیج آموزشی در نظر گرفته شده تا از جزییات هم مطلع شنوند.
او تأکید کرد: بالاترین معامله انجام شده در سامانه حدود 9.7 میلیون دلار بوده است. امیدواریم در روزهای آینده شاهد معاملات بیشتری خواهیم بود.
دغدغه اصلی بخش خصوصی دامنه دخالت دولت در کشف قیمت ارز است
کاشفی در ادامه به سال ۱۳۹۷ و تلاش‌های اتاق ایران از آن زمان در راستای ایجاد هماهنگی بین فعالان اقتصادی و بانک مرکزی اشاره و تصریح کرد: از سال ۹۷ سعی شد تا سازوکاری برای این هماهنگی تعریف کنیم، هرچند بانک مرکزی چندان همراه نبود.
او تأکید کرد: بزرگ‌ترین دغدغه امروز فعالان اقتصادی بحث قیمت است. دامنه دخالت بانک مرکزی در تعیین قیمت باید مشخص شود. نباید اجازه دهیم که طبق تجربه قبل شاهد گسترده شدن این دامنه باشیم.
کاشفی مبنای این مرکز را توافق عنوان کرد و گفت: بخش خصوصی باید مطمئن شود که بر همین مبنای توافق جلو می‌رویم.
تا زمان رفع ایرادات، سامانه‌های موازی را تعطیل نکنید
آرش علوی، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران گفت: مسئله تراستی‌ها مهم است؛ در این سامانه شرایط نشان می‌دهد معاملات با اروپا و شرکت‌های بزرگ منتفی است و این سامانه را ابتر می‌گذارد.
او ادامه داد: در سامانه قسمتی برای مبارزه با گران‌فروش‌هاست. تشخیص گران‌فروشی بالاتر از 5 درصد است؟ این حوزه بسیار حساس است. حذف ارزان‌فروشان چگونه است؟ این وضعیت نشان می‌دهد که تمایل به حذف وجود دارد. این سامانه با دید تجار کوچک طراحی نشده است. چند درصد از فعالان اقتصادی در سطح بالا معامله می‌کنند. تا زمان رفع ایرادات این سامانه، سامانه‌های موازی را تعطیل نکنید.
به گفته علوی یکی از انتقادها به سامانه سخت و کند بودنان است. در این سایت حق انتخاب در حوزه فروش شمش کمتر است و این محدودیتی برای تجار است. این وضعیت در رفع تعهد ارزی هم وجود دارد که طولانی است. تفاوت زمانی رفع تعهد ارزی و شمش بسیار زمان‌بر است و باید مورد توجه قرار گیرد.
صادرکنندگان خرد، در چارچوب حاکم ادامه دهند
محمدرضا فرشچیان، رئیس اتحادیه صادرکنندگان خشکبار تصریح کرد: طبق اطلاعاتی که مطرح شد، مرکز مبادله طلا و ارز برای مبادله‌ای بالغ‌بر ۶ میلیارد دلار تعریف شده است.
او ادامه داد: امروز از طرف صادرکنندگان پسته که ۶۰۰ میلیون دلار صادرات دارند، تأکید دارم که این سازوکار برای صادرکنندگان بزرگ پتروشیمی‌ها و … است. اجازه دهید صادرکنندگان حوزه پسته و دیگر محصولاتی ازاین‌دست در قالب همین چارچوبی که وجود دارد، فعالیت کنند.
مهلت بازگشت ارز چقدر است؟
ساغری، عضو کمیسیون حقوقی و حمایت‌های قضایی و مقررات اتاق ایران هم گفت: در حوزه صادرات برگشت پول زمان‌بر است آیا این قانون عطف به ماسبق می‌شود؟ برای برگشت ارز چقدر زمان به صادرکننده‌ها می‌دهید؟ قیمت 60 هزار تومان ماندگار خواهد شد یا گام‌به‌گام بالاتر خواهد رفت.
محمدرضا نجفی منش، رئیس هیات مدیره انجمن سازندگان مجموعه خودرو هم گفت: برای ماشین‌آلات چه تدابیری در سامانه مبادله ارزی اندیشیده شده است. بانک صنعت و معدن چقدر از این روش خبر دارد.
او تأکید کرد: اگر این سامانه منجر به تک‌نرخی شدن ارز شد، کار درستی است.
اسماعیلی عضو انجمن کشتیرانی ایران هم گفت: کشتیرانی به ارز نیاز دارد، درحالی‌که ارز این حوزه را به واردات می‌دهند. دموراژ حوزه کشتیرانی باعث بالا رفتن بهای نهایی شده و در رویه‌هایی بار این حوزه ترخیص نمی‌شود. کشتیرانی اولین موضوع تحریم‌هاست؛ از طرفی باید کالا را وارد کند ولی موقع صادرات از ارز خود نمی‌تواند استفاده کند. چطور می‌توانیم از سامانه استفاده کنیم و ارز به کشور وارد کنیم.
بدون حذف اختلاف قیمت توفیقی حاصل نمی‌شود
زین‌العابدین هاشمی نماینده انجمن پسته و خرما به راه‌اندازی تالارهای متعدد در حوزه ارز اشاره و تصریح کرد: هیچ‌کدام از این تالارها عملکرد موفقی نداشتند چون هرکدام از آنها بر مبنای بی‌اعتمادی به بخش خصوصی راه‌اندازی شدند. نفع اصلی این سازوکارها به بانک مرکزی می‌رسد. مشخص است در رقابت بین بانک مرکزی و صادرکنندگان کوچک، کدام‌یک موفق خواهند بود. نگاه‌ها به محصولات کشاورزی باید متفاوت باشد.
صابر بالی، عضو هیات مدیره انجمن صنعت ریخته‌گری گفت: هر اقدامی که در این مرکز صورت گیرد اگر اختلاف نرخ ارز با نرخ ارز آزاد را بیشتر از ۵ درصد کند، نتیجه‌ای حاصل نمی‌شود.
سعید شاهرخ، عضو هیات نمایندگان اتاق همدان گفت: اصل سامانه مبادله ارزی زیر سؤال است. این سامانه را بروکرات‌ها طراحی کرده‌اند که حتی یک‌بار هم کار صادرات انجام نداده‌اند. این چه نوعی ارز توافقی است که همه جای آند مبتنی بر دستور است. فعالان اقتصادی نگران کارکرد این سامانه هستند.
شاهرخ ادامه داد: اجازه دهید سامانه نیما با تمام ایرادات قبلی، کار خود را انجام دهد. بانک‌ها کارمند بخش خصوصی نیستند که توافق ما را عملی کنند. به نظر من سامانه فروشان با تبلیغ خود به بانک مرکزی سامانه‌ای فروخته‌اند. در این سامانه نقش صراف‌ها دیده نشده است. درگیر کردن بانک در کار صرافی در زمان تحریم، درست نیست. این سامانه را اجباری نکنید.
ذاکریان، فعال اقتصادی دیگر هم در این نشست گفت: آیا امکان تبدیل ارز در این تالار وجود دارد یا خیر؟ نرخ پایه را واردکننده از کجا باید بداند که قیمت پایه را ثبت کند؟
بابک عابدین، صادرکننده محصولات چاپی هم گفت: اگر واردکننده‌های متعهد به فروشنده خارجی است و نتواند فروشنده پیدا کند، متضرر می‌شود و تهدید از دست دادن معامله می‌رود. در این اینجا چه باید کرد؟ در زمانی که روندها طول می‌کشد و واردکننده به پول نیاز دارد و کسی ارز او را نخرد، تکلیف او چه خواهد بود؟ نظارت بر شفافیت در فرایند مچینگ توسط کدام سازمان انجام می‌شود که ظن رانت پیش نیاید؟
نظری، فعال اقتصادی دیگر هم گفت: آیا صادرکننده‌ای که خارج از مرکز نیما رفع تعهد می‌کنند می‌توانند در سنا ریت رفع تعهد کنند یا خیر؟
مرکز مبادله طلا و ارز همه ویژگی‌های یک بازار واقعی را دارد
در واکنش به ابهامات و سؤالاتی که از سوی بخش خصوصی مطرح شد، معاون ارزی بانک مرکزی گفت: در بانک مرکزی تا به امروز بازاری طراحی نشده و تنها سامانه‌هایی شکل گرفته که معاملات امکان ثبت پیدا کنند. درواقع بازار باید بر مبنای عرضه و تقاضا باشد و در آن کشف قیمت اتفاق بیفتد. از طرفی تعداد عرضه و تقاضا در یک بازار باید متنوع بوده و سیستم جورسازی با الگوریتم ماشینی بدون دخالت افراد با استانداردهای بین‌المللی در آن فعال باشد. بنابراین بانک مرکزی تا به امروز چنین مرکزی با ویژگی‌های بازار طراحی نکرده است.
او تصریح کرد: به ایجاد یک بازار نیاز داشتیم و برای همین این بازار را شکل دادیم. پتروشیمی‌ها را رقیب نبینید اگر قیمت ارز رو به بالا باشد چرا پتروشیمی‌ها باید قیمت را پایین بیاورند؟ اگر قرار است به سمت تک‌نرخی شدن ارز برویم باید یک مرکز داشته باشیم نه اینکه برای هر محصول، بازاری مجزا شکل دهیم.
آرام به تجربه مثبت بازار طلا و سکه به‌عنوان اولین و دومین بازاری که در مرکز مبادله شکل گرفتند، اشاره و تأکید کرد: در این دو بازار اعتماد افراد را جلب کردیم و امیدواریم همین تجربه را در بازار ارز نیز شاهد باشیم.
معاون ارزی بانک مرکزی ادامه داد: برای تحویل ارز به سمت انضباط خواهیم رفت و خریدار ارز به‌طور حتم به ارز خود می‌رسد.
او ارتباط بین خریدار و فروشنده ارز را مستقیم توصیف کرد و گفت: در این فرآیند اگر معامله‌ای اتفاق بیفتد، بانک‌ها تنها نقش کارگزار را دارند و اگر معامله‌ای صورت نگیرد، بانک‌ها کارمزدی دریافت نمی‌کنند.
از تجربه بورس استفاده می‌کنیم
معاون ارزی بانک مرکزی ادامه داد: بانک‌ها کارگزاران بخش خصوصی هستند. از تجربه بورس در این حوزه استفاده می‌کنیم. فردی که از کارگزار خود در بورس ناراضی باشد، می‌تواند کارگزار خود را عوض کند، این در اینجا هم معمول خواهد بود. از طرفی دامنه نوسان در همه جای دنیا است؛ اما این سامانه برای تعیین سقف قیمت نیست.
آرام درباره تک‌نرخی شدن گفت: در سامانه مبادله ارز، به شفافیت تأکید می‌شود. بانک مرکزی در قیمت دخالت نمی‌کند ولی به نقدشوندگی در بازار کمک خواهد کرد. در بازار شمش به نقدشوندگی کمک کرده‌ایم. هر زمان که نیاز بوده، بانک مرکزی با نرخ کشف شده، به‌عنوان مبنای معامله خرید کند.
او درباره عملکرد شعب بانک‌ها در استان‌ها درباره سامانه مبادله ارزی گفت: در تمام شعب ارزی بانک‌ها درباره مرکز مبادله ارزی آموزش خواهیم داد. این سامانه فقط با دید تجار بزرگ کار نمی‌کند بلکه به تجار متوسط هم توجه شده است. بانک مرکزی هیچ سیگنالی به عرضه‌کننده و تقاضاکننده نخواهد داد. قیمت را عرضه و تقاضا تعیین می‌کند.
معاون ارزی بانک مرکزی، اظهار کرد: کار سامانه مبادله ارزی کمک به صادرکننده و واردکننده است. در این بازار باید به مشتریان بیشتری با قیمت مناسب دسترسی داشته باشید. اگر در شرایطی که کسی نتواند ارز خود را بفروشد، بانک مرکزی خواهد خرید.
او ادامه داد: در واردات در مقابل صادرات با صنایع مختلف همکاری می‌کنیم. یکی از اهداف اصلی بانک مرکزی این است که صف تخصیص را برای ارز افراد به صفر می‌رسانیم. پیش‌بینی می‌کنیم مدت‌زمان هم کاهش یابد.
رفع ایرادات مرکز مبادله در مسیر اجرا امکان‌پذیر است
آرام با بیان اینکه سرمایه‌گذار خارجی هم می‌تواند وارد مرکز مبادله شود و بابت آن مشکلی وجود ندارد، درباره زنجیره خشکبار گفت: این موضوع بررسی می‌شود و اگر لازم بود، سازوکار دیگری برای این بخش در نظر خواهیم گرفت.
او تأکید کرد: در روند فعالیت مرکز مبادله طلا و ارز هرگونه ایرادی که شناسایی شود، اصلاح می‌کنیم. در این رابطه نیازی به نگرانی نیست.
معاون ارزی بانک مرکزی درباره سامانه نیما نیز گفت: این سامانه، ویژگی‌های بازار را نداشته پس در مقابل مرکز مبادله روند موفقی ندارد، چون همین‌الان هم قیمت‌های نیما مورد تأیید نیست. پس باید اذعان کرد که برای اولین بازار ارز شکل گرفته و در آنجا امکان اقدامات صرافی تعریف نشده است.
آرام درباره اعلام نرخ نیز تأکید کرد: نرخ ارز به‌عنوان نرخ ارز مرکز مبادله در سنا ریت اعلام می‌شود. تخصیص ارز به خریدهای خارجی هم در همین بازار انجام خواهد شد.
او خاطرنشان کرد: جورسازی در مرکز مبادله بر اساس قیمت و زمان ثبت درخواست خرید یا فروش به‌صورت دقیق و بدون دخالت افراد انجام می‌شود، بنابراین در کشف قیمت سازوکار بازار رعایت خواهد شد.
معاون ارزی بانک مرکزی ادامه داد: امکان رفع تعهد ارزی از طریق اسکناس هم وجود دارد که بر اساس نرخ ارز در مرکز مبادله انجام می‌شود.
درنهایت با توجه به نگرانی‌هایی که بین فعالان اقتصادی وجود داشت، مقرر شد که کمیته ارزی اتاق ایران در ارتباط مستمر با مرکز مبادله باشد و ابهامات و دغدغه‌های فعالان اقتصادی را منتقل می‌کند.