«برنامه‌ها از روی عادت نوشته می‌شوند نه شناخت دقیق»؛ «نه پیشنهاددهنده تلقی درستی از توسعه دارد نه تصویب‌کننده»؛ «برای پوشش انبوه مشکلاتمان آرمان‌ها را در برنامه گنجاندیم»؛ «هیچ نوری بر پیشانی توسعه ایران نیست»؛ «برنامه ششم رونوشت از برنامه‌های قبلی است»؛ «آنچه به مجلس ارائه‌شده اصلاً برنامه نیست»؛ «از دولت انتظاری بیش ازآنچه ارائه کرد نبود»؛ «وقتی برنامه‌ای وجود ندارد، دولت هم کمتر پاسخ‌گو خواهد بود»؛ این‌ها تنها بخشی از سخنان کارشناسان و فعالان اقتصادی است که دغدغه اقتصاد دارند و توسعه متوازن اقتصادی. اما چرا برنامه‌های توسعه‌ای به اهداف تعیین‌شده خود در عمل نمی‌رسند؟ غلامحسین شافعی در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران از برنامه‌های توسعه، مشکلات و موانع آن‌ها می‌گوید: «بعد از انقلاب اسلامی، پنج برنامه توسعه‌ای در کشور اجراشده و الان برنامه ششم توسعه در حال نهایی شدن است اما هیچ‌کدام از این برنامه‌ها، به‌جز برنامه سوم توسعه به اهداف تعیین‌شده خود نرسیده‌اند یا درصد کمی از اهداف تعیین‌شده این برنامه‌ها، محقق شده است.»
برنامه توسعه‌ای موفق نیست
چرا برنامه‌های توسعه در ایران موفق نبوده است؟ شافعی پاسخ می‌دهد: «برنامه‌های توسعه‌ای در ایران دو مشکل اساسی دارد؛ در این برنامه‌ها از توسعه روستایی غفلت شده است؛ به نظر من ما باید برنامه توسعه‌ای را از روستا آغاز کنیم ولی هیچ‌وقت این برنامه‌ها یا این اولویت موردتوجه نبوده است. توجه به توسعه شهری باعث شده مهاجرت از روستاها به شهرها زیاد شود و امروز حاشیه‌نشینی در شهرها به‌عنوان معضل بزرگی در کشور مطرح است. اولین نظر این است که توسعه از روستاها شروع شود و بعد به طبقات دیگر تسری یابد.»
او دلیل دیگر عدم موفقیت برنامه‌های توسعه را چنین تشریح می‌کند: «دلیل دیگر این است که به ظرفیت مناطق توجه نمی‌کنیم. ایران به لحاظ شرایط اقلیمی، قومیتی، وضعیت آب و هوایی و جغرافیایی، کشوری متنوع محسوب می‌شود. یکی از مشکلات اساسی این است که ما در تهران نسخه واحدی برای کل کشور بپیچیم؛ درصورتی‌که مناطق مختلف، تفاوت بسیاری با همدیگر دارند.»
رئیس اتاق ایران تصریح می‌کند: «ما نمی‌توانیم نسخه‌ای که برای آذربایجان و گیلان می‌پیچیم در سیستان و بلوچستان هم آن را پیاده کنیم. هرکدام از مناطق ویژگی خاص خود را دارد و این در برنامه‌های توسعه‌ای ما مغفول واقع‌شده است.»
به فرصت‌های مناطق توجه کنیم
چرا شما اهمیت نگاه منطقه‌ای به اقتصاد را جدی می‌دانید و از کجا باید دخالت نگاه منطقه‌ای در توسعه را شروع کرد؟ شافعی پاسخ می‌دهد: «باید ایده‌آل‌گرایی جای خود را به واقع‌بینی بدهد؛ باید در برنامه‌های توسعه به جایگاه روستاها توجه شود و در تدوین برنامه‌ها، مناطق مختلف ایران مشارکت کنند.»
برای رسیدن به این هدف چه باید کرد؟ او می‌گوید: «باید برنامه‌های منطقه‌ای تهیه شود و این برنامه‌ها به برنامه‌های ملی پیوند بخورد که برنامه توسعه کل کشور است.»
برآیند این کار چه تاثیری در عملیاتی شدن برنامه‌های توسعه‌ای دارد؟ شافعی می‌گوید: «توجه به توسعه منطقه‌ای و روستایی باعث می‌شود که در برنامه‌های ملی-توسعه‌ای به واقعیت‌های مناطق کشور توجه شود و واقع‌گرایی رسیدن به هدف را ممکن می‌سازد. از طرف دیگر از ظرفیت کل کشور برای توسعه استفاده می‌شود.»
او تصریح می‌کند: «در شرایط حاضر، ما با کمال تأسف نمی‌توانیم ادعا کنیم که اولویت توسعه هر استان به تفکیک چیست؟ البته ادعای این کار هست ولی بررسی دقیق و کارشناسی انجام‌نشده است. مثلاً کسی دقیقا نمی‌داند اولویت اول برای توسعه استان سمنان یا کرمان چیست و برای رسیدن به این اولویت چه الزاماتی نیاز است؟ البته تحت عنوان آمایش سرزمین کارهایی انجام‌شده است ولی در بسیاری از موارد در استان‌ها، مطالعات کارشناسی قابل اتکایی انجام‌نشده است.»
شافعی ادامه می‌دهد: «در بسیاری از مراکز، این مطالعه، به‌صورت رفع تکلیف انجام‌شده است و نظرات بخش خصوصی در آن دیده نشده است.» او می‌گوید: «اگر به دنبال این برویم که اولویت مناطق مختلف و استان‌ها شناسایی، بررسی و ظرفیت توسعه‌ای هر استانی را معین کنیم حتماً می‌توانیم امکان حرکت متوازن را در آینده کشور به‌طور مشخص ببینیم.»