گزارش «توسعه اجتماعی در زمان بحران‌های فراگیر: فراخوانی برای اقدام جهانی» با هدف تسریع فرایند توسعه اجتماعی در سال 2024 توسط اداره امور اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد DESA تهیه شده است.
این گزارش به بررسی روندها و تحولات اجتماعی در سطح جهانی و منطقه‌ای می‌پردازد و براساس داده‌ها و تحلیل‌های به‌روز، چالش‌ها و فرصت‌های پیشروی جوامع در زمینه‌های مختلف توسعه اجتماعی، مانند فقر، نابرابری، آموزش، سلامت، اشتغال و مشارکت اجتماعی را بررسی می‌کند. گزارش نشان می‌دهد که علیرغم پیشرفت‌های قابل‌توجه در برخی حوزه‌ها، چالش‌های جدی در زمینه عدالت اجتماعی، برابری و توسعه پایدار وجود دارد.
مهم‌ترین محور گزارش، بررسی فرایند تبدیل شوک به بحران و نقش آن در تضعیف سرعت توسعه اجتماعی است. شوک، به رویدادهای ناگهانی و غیرمنتظره اشاره دارد که می‌تواند مثبت یا منفی باشد. شوک‌های منفی مانند بلایای طبیعی (خشک‌سالی، سیل، طوفان)، بحران‌های اقتصادی (مانند بحران مالی سال 2008)، درگیری‌های سیاسی یا بیماری‌های همه‌گیر (مانند کوید 19) می‌توانند تأثیرات گسترده‌ای بر توسعه اجتماعی داشته باشند. بحران زمانی رخ می‌دهد که شوک‌ها به حدی شدید باشند که نظام‌های اجتماعی، اقتصادی یا سیاسی نتوانند به‌طور مؤثر با آن‌ها مقابله کنند. بحران‌ها معمولاً با بی‌ثباتی، اختلال در عملکرد عادی جامعه و نیاز به اقدامات فوری، همراه هستند. عوامل متعددی در فرایند تبدیل شوک به بحران دخیل است ازجمله:
عدم آمادگی و ضعف مدیریت: اگر جامعه یا دولت برای مقابله با شوک‌ها آماده نباشد یا مدیریت ضعیفی داشته باشد، شوک می‌تواند به بحران تبدیل شود. به‌عنوان‌مثال، عدم وجود برنامه‌های اضطراری برای بلایای طبیعی می‌تواند منجر به بحران‌های انسانی شود.
تشدید عوامل موجود: شوک‌ها می‌توانند مشکلات موجود در جامعه را تشدید کنند. به‌عنوان‌مثال، یک شوک اقتصادی مانند کاهش قیمت نفت می‌تواند نابرابری‌های اجتماعی را افزایش دهد و به بحران‌های اجتماعی منجر شود.
زنجیره واکنش‌ها: شوک‌ها می‌توانند زنجیره‌ای از واکنش‌ها را ایجاد کنند که به بحران‌های دیگر منجر می‌شوند. به‌عنوان‌مثال، یک شوک اقتصادی می‌تواند به کاهش درآمد دولت، کاهش خدمات عمومی و افزایش نارضایتی اجتماعی منجر شود.
بحران‌ها از طرق مختلفی فرایند توسعه اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهند، ازجمله:
تشدید نابرابری‌ها: بحران‌ها معمولاً گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه را بیشتر تحت تأثیر قرار می‌دهند. این امر می‌تواند نابرابری‌های اجتماعی را تشدید کند و دسترسی به آموزش، بهداشت و سایر خدمات اساسی را محدود کند.
اختلال در سرمایه اجتماعی: بحران‌ها می‌توانند اعتماد بین افراد و نهادها را کاهش دهند و سرمایه اجتماعی را تضعیف کنند. این امر می‌تواند همبستگی اجتماعی را کاهش دهد و همکاری برای توسعه اجتماعی را دشوارتر کند.
تغییر در اولویت‌ها: بحران‌ها ممکن است باعث شوند که منابع جامعه به سمت حل مشکلات فوری هدایت شوند و برنامه‌های بلندمدت توسعه اجتماعی به حاشیه رانده شوند.
فرصت برای تغییرات ساختاری: بااین‌حال، بحران‌ها می‌توانند فرصتی برای ایجاد تغییرات ساختاری و اصلاحات اساسی در جامعه فراهم کنند. به‌عنوان‌مثال، بحران‌های اقتصادی می‌توانند منجر به اصلاحات در نظام‌های مالی و بهبود حکمرانی شوند.
ازجمله توصیه‌های کلیدی گزارش در خصوص مهار تأثیرات مخرب شوک‌ها و بحران‌ها، عبارت است از:
-تقویت تاب‌آوری اجتماعی: ایجاد نظام‌های حمایتی قوی، بهبود دسترسی به خدمات اساسی و تقویت مشارکت اجتماعی می‌تواند به جوامع کمک کند تا بهتر با بحران‌ها مقابله کنند.
-مدیریت بحران مؤثر: توسعه برنامه‌های مدیریت بحران، آموزش نیروهای انسانی و ایجاد زیرساخت‌های مناسب می‌تواند از تبدیل شوک‌ها به بحران‌های بزرگ جلوگیری کند.
-توجه به عدالت اجتماعی: در زمان بحران، توجه به نیازهای گروه‌های آسیب‌پذیر و توزیع عادلانه منابع می‌تواند از تشدید نابرابری‌ها جلوگیری کند.
-تقویت همکاری‌های بین‌المللی: اقدام‌های مشترک و همکاری‌های بین‌المللی برای مقابله با چالش‌های فراملی اهمیت زیادی دارد. این همکاری‌ها می‌تواند شامل تبادل اطلاعات، تجربیات و منابع برای مقابله با شوک‌های مختلف باشد. بنابراین عدم همکاری، هیچ کمکی به حل چرخه شوک و بحران نمی‌کند.
-استفاده از فناوری‌های نوین: فناوری‌های نوین ابزارهای قدرتمندی برای مهار شوک‌ها و بحران‌ها هستند. این فناوری‌ها می‌توانند به پیش‌بینی بحران‌ها، بهبود پاسخ‌گویی، کاهش آسیب‌ها و تسریع بهبودی پس از بحران کمک کنند. بااین‌حال، استفاده مؤثر از این فناوری‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری، آموزش و همکاری بین بخش‌های مختلف است. درنهایت، فناوری‌های نوین می‌توانند به افزایش تاب‌آوری جوامع برای مواجهه با بحران‌های آینده کمک کنند.
درنهایت، می‌توان گفت تبدیل شوک به بحران فرایندی است که می‌تواند تأثیرات عمیقی بر توسعه اجتماعی داشته باشد. بااین‌حال، با مدیریت مؤثر و برنامه‌ریزی بلندمدت، می‌توان از برخی از این تأثیرات منفی کاست و حتی از بحران‌ها به‌عنوان فرصتی برای ایجاد تغییرات مثبت استفاده کرد. حفظ و تسریع فرایند توسعه اجتماعی در زمان مواجهه با بحران‌ها نیازمند تقویت تاب‌آوری جامعه، افزایش ظرفیت نهادی دولت، عدالت اجتماعی و همکاری بین بخش‌های مختلف جامعه و بین‌المللی است.
متن کامل گزارش «توسعه اجتماعی در زمان بحران‌های فراگیر: فراخوانی برای اقدام جهانی» را از اینجا بخوانید.