صبح روز چهارشنبه، اولین هیات تجاری چینی در سال 1396 برای شرکت در سمینار همکاری‌های اقتصادی ایران و چین، به اتاق بازرگانی، صنایع، معدن و کشاورزی ایران آمدند؛ هیاتی با حضور 52 نفر از فعالان اقتصادی چینی به سرپرستی نایب‌رئیس اجرایی فدراسیون اقتصاد صنعتی چین به همراه مدیرعامل شرکت «بیجینگ اتوموتیوگروپ» و مدیرعامل شرکت حمل‌ونقل «چاینا لجستیک کمپانی». آن‌ها درباره حمل‌ونقل ریلی، قطار سریع‌السیر تهران به اصفهان و تهران به مشهد و تولید ماشین‌آلات و خودرو با شرکای ایرانی گفت‌وگو کردند.
مهم‌ترین شریک تجاری ایران است؛ اقتصادش جایگاه برجسته‌ای در میان اقتصادهای بین‌المللی دارد در کنار جایگاه سیاسی آن به‌عنوان یکی از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل. ایران با چین، مهم‌ترین کشور عضو "بریک" رابطه تجاری متقابل دارد.
شاید هنگامی‌که در سال 2003 جیم اونیل، اقتصاددان و تحلیل‌گر موسسه گلدمن ساکس با قرار دادن حروف اول نام چهار کشور برزیل، روسیه، هند و چین در کنار هم عنوان بریک را معرفی و پیش‌بینی کرد که این کشورها در آینده رهبری اقتصاد جهان را به دست خواهند گرفت، هرگز فکر نمی‌کرد که در سال‌های بعد همین نام‌گذاری، بهانه اولیه گردهم آمدن این کشورها و شکل‌گیری یکی از مهم‌ترین مجامع سیاسی و اقتصادی دهه اخیر برای بررسی راهکارهای همکاری بیشتر و تلاش برای تبدیل قدرت اقتصادی خود به وزنه سیاسی باشد.
حالا یکی از اعضای بریک، شریک اصلی تجاری ایران است و مهم‌ترین فرصت‌ها و مزیت‌های دو کشور در صادرات و واردات کالاهای مختلف ارزش بررسی دارد. کشور چین امروزه به یکی از غول‌های اقتصادی جهان تبدیل‌شده است. از عملکرد این کشور در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا چنین برمی‌آید که چین سیاست حضور هر چه بیشتر در کشورهای این منطقه را دنبال می‌کند. بعد از تحریم‌هایی که ایالات‌متحده آمریکا بر ایران تحمیل کرده بود؛ رابطه میان ایران و چین از قبل بیشتر شده و حجم مبادلات نیز افزایش‌یافته است و این فرصت بعد از برجام از اهمیت خاصی برخوردار است.
رابطه اقتصادی ایران و چین
اگرچه رابطه تجاری ایران و چین سابقه به مدت تاریخ این دو کشور دارد ولی در دوره اخیر، این روابط براساس تجارت نفت و گاز قرار داشته است؛ اما تحریم‌های بین‌المللی برای ایران و رشد قابل‌توجه اقتصاد چین باعث شده است که این روابط تجاری دستخوش تغییراتی شود. درحالی‌که کالاهای کم‌کیفیت و ارزان‌تر چینی امروزه در بازارهای ایران بیشتر در اختیار مصرف‌کنندگان ایرانی قرار می‌گیرد، دیگر وابستگی بازارهای ایران به کالاهای اروپایی مانند گذشته نیست. بر اساس آمارهای رسمی، چین برای ایران اولین شریک تجاری در صادرات و واردات است.
مبادلات تجاری ایران و چین
رابطه تجاری کالایی ایران و چین براساس آمار رسمی گمرک جمهوری اسلامی ایران نشان داده‌شده است. گمرک جمهوری اسلامی ایران ارزش صادرات و واردات سال 1395 را به ترتیب 43 میلیارد و 930 میلیون دلار و 43 میلیارد و 684 میلیون دلار اعلام کرد که بر این پایه برای دومین سال پیاپی پس از 37 سال، تراز تجاری کشور مثبت و رقم آن 246 میلیون دلار شد.
برای نخستین بار تراز تجاری کشور که پس از کسر واردات از صادرات به دست می‌آید، در سال 1394 مثبت شد و رقم 924 میلیون دلار را ثبت کرد.
این روند در همه ماه‌های سال 1395 ادامه یافت تا اینکه گمرک جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد در 12 ماهه سال 1395 تراز تجاری مثبت 246 میلیون دلاری ثبت شد؛ به‌عبارت‌دیگر، ارزش صادرات غیرنفتی ایران 246 میلیون دلار بیشتر از کل واردات بود.
صادرات غیرنفتی ایران در دوازده‌ماهه سال 1395 به 43 میلیارد و 930 میلیون دلار رسید که این میزان در مقایسه با سال 1394، 3.54 درصد رشد نشان داد.
همچنین واردات ایران در سال 1395 به 43 میلیارد و 684 میلیون دلار رسید که در مقایسه با سال 1394 از 5.16 درصد رشد برخوردار شد.
پارسال وزن کالاهای وارداتی به 33 میلیون و 399 هزار تن رسید؛ درحالی‌که در این مدت 129 میلیون و 648 هزار تن انواع کالا صادر شد.
اقلام عمده صادراتی
سال گذشته بخش پتروشیمی در صادرات، کارنامه خوبی داشت و درمجموع ارزش صادرات محصولات پتروشیمی ایران با ۹ درصد افزایش به ۱۴ میلیارد و ۳۴۰ میلیون دلار رسید.
مهم‌ترین اقلام صادراتی کشور در سال 1395 به ترتیب شامل میعانات گازی به ارزش هفت میلیارد و 320 میلیون دلار، روغن‌های سبک و فراورده‌ها به‌جز بنزین به ارزش 2 میلیارد و 479 میلیون دلار و گازهای طبیعی مایع‌شده به ارزش 2 میلیارد و 79 میلیون دلار بود.
ارزش صادرات محصولات پتروشیمی کشورمان در سال ۱۳۹۴، ۱۳ میلیارد و ۱۳۴ میلیون دلار بود. همچنین ارزش صادرات میعانات گازی در سال گذشته بهبود یافت و درواقع با ثبت بهترین عملکرد، ارزش صادرات این کالا با ۵۶ درصد افزایش به هفت میلیارد و ۳۲۰ میلیون دلار رسید، اما در خصوص صادرات سایر کالاها درمجموع شاهد کاهش ۱۰ درصدی در صادرات بودیم.
در رده‌های بعدی پروپان مایع‌شده به ارزش یک میلیارد و 222 میلیون دلار و گازهای نفتی و هیدروکربورهای گازی شکل مایع‌شده به ارزش یک میلیارد و 204 میلیون دلار قرار گرفت.
اقلام عمده وارداتی
مهم‌ترین اقلام وارداتی در سال 1395 شامل ذرت دامی به ارزش یک میلیارد و 413 میلیون دلار و لوبیای سویا به ارزش 909 میلیون دلار بود.
واردات وسایل نقلیه موتوری با حجم سیلندر 1500 تا 2000 سی.سی به ارزش 893 میلیون دلار، قطعات منفصله برای تولید خودرو سواری به ارزش 782 میلیون دلار و برنج به ارزش 690 میلیون دلار رده‌های بعدی را از آن خود کرد.
عمده‌ترین خریداران کالاهای ایرانی
چین در صدر خریداران کالاهای ایرانی در سال 1395 با واردات هشت میلیارد و 377 میلیون دلار قرار گرفت.
پس‌ازآن امارات متحده عربی با هفت میلیارد و 436 میلیون دلار، عراق با 6 میلیارد و 111 میلیون دلار و ترکیه با سه میلیارد و 244 میلیون دلار بیشترین خرید را از ایران داشتند.
کره جنوبی با 2 میلیارد و 877 میلیون دلار پنجمین خریدار کالاهای ایرانی بود.
کشورهای عمده صادرکننده کالا به ایران
در صدر فهرست صادرکنندگان به ایران در سال 1395 بازهم نام چین با صدور 10 میلیارد و 753 میلیون دلار کالا به چشم می‌خورد.
دیگر کشورهای عمده صادرکننده کالا به ایران به ترتیب امارات با 6 میلیارد و 407 میلیون دلار، کره جنوبی با سه میلیارد و 460 میلیون دلار و ترکیه با 2 میلیارد و 738 میلیون دلار قرار گرفتند.
آلمان نیز با 2 میلیارد و 537 میلیون دلار صادرات کالا به جایگاه پنجم بسنده کرد.
سال 1392 (نخستین سال فعالیت دولت یازدهم) میزان واردات ایران به 49 میلیارد و 709 میلیون دلار رسید و 41 میلیارد و 848 میلیون دلار انواع کالا صادر شد. مقایسه واردات و صادرات کشور در سال 1392 نشان می‌دهد تراز تجاری ایران منفی هفت میلیارد و 861 میلیون دلار بود.
در سال 1393 (سال دوم دولت یازدهم) میزان واردات ایران به 53 میلیارد و 569 میلیون دلار رسید و 50 میلیارد و 561 میلیون دلار انواع کالا به سایر کشورها صادر شد. در این دوره گرچه ارقام واردات و صادرات غیرنفتی کشور بسیار نزدیک بود اما درنهایت کارنامه تجارت خارجی ایران با سه میلیارد و هشت میلیون دلار کسری تراز تجاری بسته شد.
در سال 1394 پس از گذشت 37 سال (35 سال پس‌از انقلاب اسلامی ایران و 2 سال پیش از آن) کارنامه تجارت خارجی کشور با تراز بازرگانی مثبت به پایان رسید. در این دوره 41 میلیارد و 490 میلیون دلار انواع کالا به کشور وارد شد و 42 میلیارد و 414 میلیون دلار انواع کالای غیرنفتی از ایران صادر شد. درمجموع در دولت یازدهم بیش از 14 میلیارد دلار بهبود پیدا کرد.
بر اساس این گزارش، مجموع ارزش تجارت خارجی ایران در سال ۱۳۹۴ به میزان ۸۳ میلیارد و ۹۶۸ میلیون دلار بود و ارقام نشان می‌دهد که تجارت خارجی ایران برای دومین سال متوالی تراز بازرگانی مثبت را تجربه کرده و ارزش صادرات غیرنفتی ایران ۲۴۶ میلیون دلار بیشتر از کل واردات کشورمان بوده است.
همچنین حجم عملیات تجاری صادرات و واردات در گمرکات سراسر کشور در سال ۱۳۹۵ به ۱۶۳ میلیون و ۴۷ هزار تن رسید که بر پایه این آمار، گمرکات کشور در سال گذشته به میزان ۳۳ میلیون و ۹۸۸ هزار تن بیشتر از سال ۱۳۹۴ تشریفات گمرکی انواع کالاهای صادراتی و وارداتی را انجام داده‌اند و حجم کاری گمرکات در سال ۱۳۹۵ به میزان ۲۶.۳ درصد افزایش داشته است. حجم عملیات گمرکی کشورمان در سال ۱۳۹۴ درمجموع ۱۲۹ میلیون و ۵۹ هزار تن بود.
نکته قابل‌تأمل در میزان وزنی صادرات و واردات کالایی بین دو کشور است که از سال 1383 به بعد، وزن کالاهای صادراتی ایران در مقایسه با صادرات متقابل چین، به‌شدت افزایش‌یافته و این موضوع متأثر از افزایش صادرات مواد خام طبیعی یا مواد اولیه است که در مقابل صادرات چین به ایران و به نسبت وزن خود از ارزش کمتری برخوردار هستند. با ورود نفت به محاسبه تراز تجاری چین به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین واردکنندگان و ایران به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان انرژی در جهان، وضعیت تراز تجاری دو کشور به‌طورکلی تغییر می‌کند؛ به‌طوری‌که ملاحظه می‌شود از سال 1999 و با سرعت گرفتن رشد اقتصادی چین، تراز تجاری بین دو کشور به شکل معناداری و به نفع ایران مثبت می‌شود. وضعیت تراز تجاری با چین همچنین مجموع تجارت با این کشور در نمودارهای زیر وضعیت تراز تجاری و کل مبادلات با چین آمده است.
واردات و صادرات ایران در مدار ۴۳ میلیارد دلار
صادرات غیرنفتی ایران در ۱۲ ماهه سال ۱۳۹۵ درمجموع به ۴۳ میلیارد و ۹۳۰ میلیون دلار رسید که این میزان در مقایسه با سال پیش از آن، ۳.۵۴ درصد رشد را نشان می‌دهد. همچنین واردات ایران در سال ۱۳۹۵ به ۴۳ میلیارد و ۶۸۴ میلیون دلار رسید که نسبت به سال ۱۳۹۴ به میزان ۵.۱۶ درصد رشد داشته است.
در سال گذشته وزن کالاهای وارداتی ایران درمجموع ۳۳ میلیون و ۳۹۹ هزار تن بود، درحالی‌که در این مدت ۱۲۹ میلیون و ۶۴۸ هزار تن انواع کالا صادر شد.
افزایش علاقه ایرانی‌ها به خام فروشی
اقلام عمده صادراتی کشورمان در سال ۱۳۹۵ نیز به ترتیب شامل میعانات گازی به ارزش هفت میلیارد و ۳۲۰ میلیون دلار، روغن‌های سبک و فراورده‌ها به‌جز بنزین به ارزش دو میلیارد و ۴۷۹ میلیون دلار، گازهای طبیعی مایع‌شده به ارزش دو میلیارد و ۷۹ میلیون دلار، پروپان مایع‌شده به ارزش یک میلیارد و ۲۲۲ میلیون دلار و گازهای نفتی و هیدروکربورهای گازی شکل مایع‌شده به ارزش یک میلیارد و ۲۰۴ میلیون دلار بود.
بااین‌حال متوسط قیمت هر تن کالای صادراتی کشورمان در سال ۱۳۹۵ به ۳۳۹ دلار رسید و ۲۵ درصد در مقایسه با سال ۱۳۹۴ کاهش یافت که این رقم نشان‌دهنده تمایل بیشتر صادرکنندگان ایرانی به خام فروشی است.
افزایش قیمت متوسط کالاهای وارداتی
اقلام عمده وارداتی در سال ۱۳۹۵ شامل ذرت دامی به ارزش یک میلیارد و ۴۱۳ میلیون دلار، لوبیای سویا به ارزش ۹۰۹ میلیون دلار، وسایل نقلیه موتوری با حجم سیلندر ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ سی‌سی به ارزش ۸۹۳ میلیون دلار، قطعات منفصله جهت تولید خودروی سواری به ارزش ۷۸۲ میلیون دلار و برنج به ارزش ۶۹۰ میلیون دلار بود.
بااین‌حال متوسط ارزش هر تن کالای وارداتی در سال ۱۳۹۵ به ۱۳۰۸ دلار رسید که در مقایسه با سال ۱۳۹۴ به میزان ۱۰.۶۶ درصد افزایش داشت و این موضوع نشان می‌دهد تمایل تجار ایرانی به واردات کالاهایی با حجم کمتر و ارزش بیشتر در سال ۱۳۹۴ افزایش‌یافته است.
چین، بزرگ‌ترین خریدار کالاهای ایرانی در سال ۹۵
عمده‌ترین خریداران کالاهای ایرانی در سال ۱۳۹۵ به ترتیب شامل کشور چین به ارزش هشت میلیارد و ۳۷۷ میلیون دلار، امارات متحده عربی با هفت میلیارد و ۴۳۶ میلیون دلار، عراق با شش میلیارد و ۱۱۱ میلیون دلار، ترکیه با سه میلیارد و ۲۴۴ میلیون دلار و جمهوری کره با دو میلیارد و ۸۷۷ میلیون دلار بوده‌اند.
در سال ۱۳۹۵ صادرات غیرنفتی ایران به چین ۹ درصد، امارات متحده عربی سه درصد، عراق دو درصد، ترکیه ۳.۵ درصد و جمهوری کره ۲۳۰ درصد افزایش داشته است.
10 کالای برتر صادراتی ایران به چین چیست؟
کالای صادراتی برتر ایرانی عبارت‌اند از: نفت و سوخت‌های معدنی با سهمی حدود 70 درصد از صادرات و سپس پلاستیک‌ها، سنگ‌های فلزی، مواد شیمیایی و آلی، نمک، گوگرد، خاک، سنگ، آهک و سیمان، مس و ترکیبات آبمیوه‌ها و آجیل، آلومینیوم و ترکیبات آن، پنبه، پشم و موی حیوانات هستند.
10 کالا که بیشترین سهم واردات از چین را دارند، چیست؟
10 کالای چینی که بیشترین واردات به کشور را دارند، عبارت‌اند از: ماشین‌آلات بویلرها و رآکتورهای هسته‌ای، لوازم و تجهیزات الکتریکی وسایل حمل‌ونقل به‌جز ریلی، مبلمان و روشنایی‌ها و ساختمان پیش‌ساخته، محصولات آهنی و فولادی و پلاستیک‌ها، محصولات سرامیکی، آهن و فولاد، کاغذ و مقوا، محصولات چرمی حیوانی و مسافرتی. براساس آمارهای بین‌المللی، بیش از 77 درصد صادرات 10 قلم کالای برتر صادراتی ایران به چین را نفت و سوخت‌های فسیلی تشکیل می‌دهد؛ ولی در مقابل واردات 10 قلم کالای برتر صاداتی چین به ایران، از یک توازن نسبی برخوردار هستند.
فرصت‌ها و مزیت‌ها
با ورود برنامه جامع اقدام مشترک بین ایران و کشورهای 1+5 به مرحله اجرا و رفع تحریم‌های ناشی از برنامه هسته‌ای ایران، انتظار می‌رود با رفع موانع ارتباط مستقیم با جامعه بین‌المللی، ارتباط اقتصادی ایران و سایر کشورهای جهان، هم ازنظر کمیت و هم ازنظر کیفیت، ارتقا یابد. چین نیز به‌عنوان یک قدرت سیاسی و اقتصادی بین‌المللی از این قاعده مستثنا نیست و از مدیران اقتصادی کشور انتظار می‌رود که در شرایط فعلی کشور و با رفع محدودیت‌های گذشته، در شناسایی هرچه بیشتر و بهتر ظرفیت‌های متقابل دو کشور اقدام کنند. روزهای روشنی در انتظار ایران و چین است.