تاکید بر نقش آب مجازی در مدیریت بحران آب در ایران و جهان

مراسم افتتاحیه نخستین کنفرانس بین المللی آب مجازی با حضور وزیر کشاورزی، معاون وزیر خارجه، رئیس اتاق ایران، مسئولان وزارت نیرو و کارشناسان حوزه آب، محیط زیست و کشاورزی در اتاق ایران برگزار شد.

محمدحسین شریعتمدار، رئیس مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران، با اشاره به شرایط متفاوت کشورها در مورد منابع آبی در دسترس گفت: گروهی به دلیل افزایش جمعیت و یا سوءمدیریت دچار بحران آب شده‌اند و گروهی از کشورها هنوز به این مرحله بحرانی نرسیده‌اند ولی این به معنای اثر نگرفتن آنها از پیامدهای ناشی از کم آبی در سایر مناطق بحران زده دنیا نیست.

وی مدیریت یکپارچه منابع آب، تعادل بخشی منابع آبهای زیرزمینی، آبخیزداری، صرفه جویی، بازچرخانی آب و استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا را به عنوان راهکارهای برون رفت از این بحران مطرح کرد و ادامه داد: در سال 1993 میلادی برای اولین بار مفهوم آب مجازی از سوی تونی آلن تشریح شد که تا به امروز اظهارنظرهای متفاوتی در مورد آن شنیده‌ایم. به نظر می‌رسد این مفهموم به بررسی‌های بیشتری نیاز دارد.

شریعتمدار افزود: در مورد مفهوم آب مجازی این توافق وجود دارد که این مفهوم راهکاری کمکی و تکمیلی بوده و می‌تواند در بهبود وضعیت آب در کشورها مؤثر باشد؛ از این رو ایران اولین کنفرانس بین المللی در این زمینه را برگزار کرد تا امکان سنجی در مورد ظرفیت‌های تجارت آب مجازی برای احیای منابع آبی صورت گیرد و ضمن تعیین راهبردها نقطه بهینه واردات با ملاحظه نقاط منفی و مثبت آن مشخص شود.

رئیس مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران تاکید کرد: می‌توان علاوه بر برگزاری این کنفرانس به طور سالانه در کشورهای مختلف، کمیته بین المللی آن را با حضور کشورهای داوطلب تشکیل داده و در هر کشوری کمیته ملی برای همکاری مجدانه با کمیته جهانی شکل گیرد.

بانک اطلاعاتی آب مجازی راه اندازی می‌شود

بهرام طاهری، مشاور وزیر نیرو و رئیس کمیته علمی کنفرانس، با اشاره به روند فراگیر شدن مفهوم آب مجازی در دنیا و اقدامات مختلفی که در طول سالهای گذشته در این رابطه انجام شده، خاطرنشان کرد: طبق یافته‌های تدریجی کشورها، توجه به این مفهوم می‌تواند صرفه جویی قابل توجهی در مصرف آب داشته باشد.

بر اساس اظهارات وی قرار است ایران با همکاری سازمان فائو، بانک اطلاعاتی از داده‌های مربوط به آب مجازی را تهیه کند.

برگزاری سالیانه کنفرانس آب مجازی در یکی از کشورهای دنیا

غلامحسین شافعی، رئیس اتاق ایران، طی سخنانی در این کنفرانس گفت: آب مجازی و تجارت آن موضوع جدیدی است که در دنیا مطرح شده و مطالعات زیادی در مورد آن صورت گرفته است که نشان می‌دهد در صورت استفاده بجا از آن می‌توان به حل بحران آب کمک کرد.

وی اضافه کرد: ایران در برگزاری این کنفرانس پیشگام شد چراکه معتقد است مسئله آب مجازی بسیار مهم بوده و سالهاست که مورد غفلت قرار گرفته است. پیشنهاد می شود برگزاری کنفرانس آب مجازی به‌طور مداوم و به صورت سالیانه در یکی از کشورهای جهان دنبال شود.

رئیس پارلمان بخش خصوصی همچنین از اعلام آمادگی هلند برای برگزاری دومین اجلاس در سال آینده خبر داد.

رئیس اتاق ایران با اشاره به این نکته که برگزاری کنفرانس مذکور می‌تواند نقطه آغازی برای رفع بحران کم‌آبی در دنیا و به ویژه در ایران باشد، تصریح کرد: بحران آب در کشور ما بسیار جدی و مهم است که به چاره‌اندیشی وسیع نیاز دارد. آب مجازی و تجارت آن موضوع جدیدی است که در دنیا مطرح شده و مطالعات زیادی در مورد آن صورت گرفته است که نشان می‌دهد در صورت استفاده بجا از آن می‌توان به حل بحران آب کمک کرد.

شافعی ادامه داد: اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران به عنوان پارلمان بخش خصوصی و مشاور سه قوه، خود را موظف به اعتلای فضای کسب و کار می داند و موضوع آب و کشاورزی با تصویب قانون بهبود محیط کسب‌وکار در برنامه کاری اتاق ایران قرار گرفت. در پی آن اتاق موظف شد مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب را ایجاد کند تا با انجام مطالعات لازم به رونق بنگاه‌های اقتصادی، تولید ثروت و کارآفرینی کمک کند.

وی در ادامه به برخی از اقدامات مهم این مرکز در طول سال‌های اخیر اشاره کرد و گفت: جلوگیری از عواقب زیان‌بار قانون پروانه دار کردن چاه‌های غیرمجاز مصوب سال 1389 و همچنین روشنگری مرکز در مورد آثار خسارت‌بار طرح فدک در سال 1391 مبنی بر واگذاری بیش از 2 میلیون هکتار اراضی کشاورزی جدید با تکیه‌بر افزایش برداشت از آب‌های زیرزمینی بخشی از این اقدامات است.

رئیس پارلمان بخش خصوصی کشور همچنین به تعاملات مطلوب این مرکز با وزارتخانه‌های مختلف اشاره و تصریح کرد: برگزاری همایش بحران مدیریت آب زیرزمینی و تدوین بیانیه آن سبب شد تفاهم‌نامه‌ای با وزارت نیرو برای کمک به پروژه تعادل بخشی آب زیرزمینی، منعقد شود. همچنین تفاهم‌نامه همکاری با سازمان محیط‌ زیست با موضوع اقتصاد سبز به امضا رسید تا این مفهوم به‌عنوان یک حرکت اقتصادی موردتوجه بخش خصوصی کشور قرار گیرد.

بر اساس اظهارات شافعی، مرکز مطالعات، همکاری‌های خوبی را نیز با وزارت جهاد کشاورزی و سازمان برنامه‌وبودجه در مورد خصوصی‌سازی صنعت آب آغاز کرده است.

شافعی در پایان گفت: انتظار می رود این کنفرانس موجب آشنایی افکار عمومی با تعریف و مفهوم آب مجازی و تجارت آن و همچنین سبب تعامل خبرگان، دانشگاهیان، سیاست‌گذاران، مدیران و ذینفعان باشد و در نهایت تهیه نقشه راهی برای ورود به بحث تجارت آب مجازی با در نظر گرفتن همه ابعاد آن میسر شود.

اطلاع‌رسانی هدفمند در رسیدگی به بحران آب ضررت دارد

عباس عراقچی، معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه با تأکید بر همگانی شدن مسئله کمبود آب در سطح دنیا، گفت: کشورهایی هستند که در دل بحران آب قرار گرفته و درعین‌حال کشورهایی وجود دارند که در آستانه ورود به این چالش جدی هستند. بنابراین رفع آن به عزم ملی و جهانی نیاز دارد و این موضوع برای همه کشورهای دنیا از اهمیت بالایی برخوردار است.

وی نبود آگاهی و درک عمیق عمومی نسبت به  بحران آب را عامل مهم در تداوم این بحران دانست و ادامه داد: طبق گفته سازمان ملل، دسترسی به آب سالم از عوامل رشد پایدار است. بدین ترتیب اطلاع‌رسانی هدفمند در این مورد می‌تواند نقش قابل‌ملاحظه‌ای در بهبود وضعیت آب جهانی داشته باشد.

عراقچی گفت: عواقب ناشی از بحران آب همه کشورهای دنیا را تحت تأثیر قرار می‌دهد و می‌تواند عامل مناقشه و بی‌ثباتی در سطح بین‌المللی باشد. برای همین رشد آگاهی مردم، یک مسئولیت جهانی است.

عراقچی با نگاه به جاری بودن بخش زیادی از حوزه‌های آبی دنیا در مناطق مرزی کشورها و مطرح‌شدن دیپلماسی آب برای چگونگی بهره‌مندی از این منابع، تشریح کرد: 260 حوزه رودخانه‌ای فرامرزی در میان 150 کشور وجود دارد که همین موضوع دیپلماسی آب را شکل داد. هنوز در بسیار از کشورها آب به عنوان یک عنصر کلیدی در سیاست خارجی کشورها وجود دارد و در آینده اهمیت آن بیشتر خواهد شد. در طول تاریخ منازعه یا همکاری دو مشخصه اصلی در تعامل کشورها در موضوع آب بوده است.

معاون امور حقوقی و بین‌المللی وزارت امور خارجه، چالش‌های امنیتی و مهاجرت گروه‌های انسانی ناشی از کم‌آبی را به عنوان مسائل جدی برشمرد که با آب در ارتباط بوده است. وی گفت: عدم مدیریت پایدار آب، کشورها را تهدید کرده و ثبات منطقه‌ای و حتی بین‌المللی را با چالش بزرگ روبرو می‌کند.

عراقچی افزود: البته در بیشتر مواقع کشورها توانسته‌اند با تعامل و همکاری‌های مسالمت‌آمیز از وقوع منازعه و حتی جنگ جلوگیری کرده و قراردادهای خوبی را در همین زمینه منعقد سازند. در طول قرن بیستم کنوانسیون‌هایی میان کشورها تنظیم شد که رژیم حقوقی حاکم بر رودخانه‌ها و آبراهه‌های بین‌المللی را مشخص می‌کند.

این مقام مسئول با توجه به کاهش سرانه آب بر اثر افزایش تقاضا و تغییرات اقلیمی، خاطرنشان کرد: امروزه دیپلماسی آب ابعاد گسترده‌تر پیدا کرده که یکی از آنها دیپلماسی آب مجازی است. این مقوله پیچیدگی‌های بسیاری دارد که برای موفقیت در آن باید بین کشورها اعتماد وجود داشته باشد و از طرف دیگر کشورها از نظام حکمرانی باثبات و خوبی برخوردار باشند. نکته کلیدی در این میان برخورداری از طرح جامع آمایش سرزمین، اتکا به منابع آبی کشور، مدیریت جامع منابع آبی و پی‌ریزی علمی شیوه‌های استفاده مجدد از آب و فاضلاب است.

همکاری ایران و هلند در مورد آب مجازی

ایووت داود، معاون سفیر هلند در ایران، با بیان این نکته که  حدود 26 درصد سرزمین هلند در زیر آب قرار دارد گفت: با توجه به این شرایط، در حال حاضر دانش خوبی برای محافظت از آب و زندگی جلگه ای در هلند جمع آوری شده و برای مدیریت آن شوراهای محلی شکل گرفته اند که مسئولیت آنها بر عهده ذینفعان قرار دارد. در همین رابطه ایران و هلند می توانند همکاری خوبی با یکدیگر داشته باشند.

وی ادامه داد: کارشناسان و مسئولان این کشور با تایید این موضوع که ممکن است یک روز بحران آب در هلند نیز اتفاق افتد، تاکنون با همین نگاه حرکت کرده و معتقدند آب مجازی ابزاری مناسب برای مدیریت منابع آبی محسوب می شود. مردم با توجه به این مقوله می توانند آب را مدیریت شده، مصرف کنند.

معاون سفیر هلند در ایران تاکید کرد: این نکته را نباید فراموش کرد که موضوع آب مجازی نه تنها در مورد محصولات کشاورزی بلکه در مورد کل تولیدات کشورها اهمیت و جایگاه مهمی دارد.   

 کشت فراسرزمینی برنامه جدی دولت است

وزیر جهاد کشاورزی در نخستین کنفرانس بین‌المللی آب مجازی در اتاق ایران بر گسترش کشت فراسرزمینی تأکید کرد.

وزیر جهاد کشاورزی با بیان اینکه کم‌ترین ملتی مانند ایران در رابطه با استفاده و استحصال آب اینقدر هزینه کرده گفت: وقتی به گذشته برمی‌گردیم و موضوع قنوات را بررسی می‌کنیم، می‌بینیم که تلاش و هزینه‌ای که نیاکامان ما با ادوات ابتدایی در رابطه با آب انجام داده‌اند، فوق‌العاده بوده و افتخار ما است که علی‌رغم همه محدودیت‌ها، گذشتگان ما آب را اینگونه استخراج کرده و  امنیت غذایی را تأمین و اقتصاد را شکوفا کرده‌اند.

محمود حجتی با اشاره به وضعیت کنونی آب در کشور گفت: باید مباحثی نظیر امنیت غذایی، خود اتکایی و محدودیت یا نبود آب را تعریف کرده و برای  آنها راهکار مناسب ارایه دهیم.

وزیر کشاورزی دولت یازدهم در اشاره به اقدامات این دولت در حوزه منابع آبی گفت: در دولت یازدهم بیشترین سرمایه‌گذاری‌ در طول تاریخ آب و خاک این کشور در رابطه با آب و خاک انجام شده است و همه این سرمایه‌گذاری‌ها در ارتباط با هرچه بهره‌ورتر شدن این منابع بوده است.

حجتی از مشکلات آبی کشور را بیلان منفی سفره‌های آب زیرزمینی برشمرد و گفت: این مشکل همیشه بوده و در حال حاضر هم هست. در همین رابطه از سال‌های اولیه تشکیل این دولت، بحث تعادل بخشی به آب‌های زیرزمینی عنوان و در برنامه ششم هم مطرح شده که اتاق هم در این موضوع تأثیرگذار بوده است.

وزیر جهاد کشاورزی افزود: باید تعادل بخشی را در طول برنامه ششم عملی کرده و بیلان منفی سفره‌های زیرزمینی را به صفر برسانیم و برای حفظ و پایدار کردن منابع آبی تلاش کنیم.

حجتی اضافه کرد: اجداد ما بدون کاهش سطح ایستایی از منابع آب زیرزمینی استفاده می‌کردند. ما هم با استفاده از این تجربیات می‌توانیم به نحوی برنامه‌ریزی کنیم که از آب استفاده بهتری کنیم و بهره‌وری را افزایش دهیم. وقتی بحث آب مجازی را در این کنفرانس مطرح می‌کنیم باید با استفاده از این مفهوم بدانیم چه محصولی می‌توانیم تولید کنیم و کدام دسته از محصولات را در لیست واردات قرار دهیم.

وی افزود: با تغییر زمان کشت در طول فعالیت دولت یازدهم و تبدیل کشت بهاره به پاییزه، می‌توانیم سهم آب سبز خود در تولید محصولات کشاورزی را افزایش دهیم. زیرا اقلیم ایران به نحوی است که ۸۰ تا ۹۰ درصد بارش‎‌ها در اوایل بهار، پاییز و زمستان رخ می‌دهد.

وزیر جهاد کشاورزی عنوان کرد: استفاده بهینه از آب سبز در تولید چغندر قند، حبوبات و اراضی شیب‌دار در دستور کار  دولت قرار گرفته است.

حجتی با اشاره به مطالعات دولت فعلی در مورد آب مجازی و مصرف بهینه آب گفت: در دهه 80  با صرف یک متر مکعب آب 280 تا 290 گرم چغندر تولید می‌کردیم که در حاضر به 500 گرم رسیده است و در کشت پاییزه این میزان به بیش از هزار کیلوگرم هم خواهد رسید. وزیر جهاد کشاورزی تأکید کرد: اگر آبیاری و نوع کشت هم تغییر کند وضعیت بسیار بهتر خواهد شد به طوری‌که با تغییر نظام آبیاری و نوع کشت از بذر به سمت نشاکاری، افزایش بهره‌وری آب رخ می‌دهد و خیلی از مشکلات حل می‌شود.

حجتی یکی دیگر از برنامه‌های دولت را توسعه کشت فراسرمینی عنوان و تصریح کرد: از بدو تشکیل این دولت موضوع کشت فراسرزمینی را مطرح کرده‌ایم و در مذاکرات با مقامات عالی رتبه دیگر کشورها هم همواره عنوان شده است.

وزیر جهاد کشاورزی افزود: پیش از این کشت فراسرزمینی در حد 10 هزار هکتار بود. ما توانسته‌ایم در کشورهای هدف معادل 728 هزار و 300 هکتار قرارداد کشت فراسرزمینی امضا کنیم که 84 هزار هکتار آن ملکی است و بقیه هم قراردادهای بلند مدت 25 ساله تا 40 ساله است. همچنین در 422 هزار هکتار تفاهم‌نامه امضا شده و 441 هزا هکتار هم در حال مذاکره برای ایجاد تفاهم‌نامه هستند.

وی با اشاره به افزایش تقاضای ذرت در کشور و ظرفیت‌های تولیدی ایران در گوشت  و لبنیات گفت: می‌توانیم در چارچوب آب مجازی  به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که بخشی از محصولات مورد نیاز خود را وارد کنیم و برخی محصولات تولید داخل را هم صادر کنیم. آب داخلی هم در جاهایی که مزیت دارد، مصرف شود. در بخش باغبانی و گیاهان دارویی به دلیل شرایط اقلیمی ایران، دارای مزیت هستیم که در برنامه‌ریزی‌ها به این نکات توجه می‌شود.

تأکید نماینده فائو بر پایداری منابع آب

نماینده سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد با اشاره به پایان زمان ماموریت کاری خود در ایران گفت: این برنامه آخرین حضور و برنامه من در ایران است.

سرج ناکوزی با اشاره به اهمیت آب برای بشریت گفت: از زمانی که تمدن بشری آغاز شده بحث آب اهمیت داشته و رسیدن به منابع آبی همیشه از نگرانی ها بوده است. تمدن و بقای آن در مقیاس جهانی به حفاظت و نحوه استفاده ما از منابع طبیعی باز می‌گردد.

نماینده فائو در ایران با اشاره به استفاده مبتکرانه از منابع آبی گفت: نیاکان ما همیشه بصورت مبتکرانه از منابع آبی استفاده کرده‌اند. به عنوان نمونه در مورد قنات‌های ایرانی باید بگویم که این تکنولوژی سه هزار سال قبل توسط ایرانی‌ها مورد استفاده قرار گرفته و تا چین و ایتالیا هم رفته است.

ناکوزی افزایش تقاضا برای آب در مقابل کمبود آب را مورد توجه قرار داد و گفت: پس از انقلاب صنعتی با افزایش جمعیت و افزایش تقاضا برای آب و  کاهش منابع آبی، با چالش‌هایی در مورد آب روبرو شده‌ایم و موضوع کمبود آب بسیار بحرانی شده است.

ناکوزی همچنین با اشاره به موضوع امنیت غذایی و بهره‌وری آب گفت: در کشورهای شمال آفریقا و خاورمیانه تقاضا برای آب زیاد می شود که باید به بحث امنیت غذایی و بهره‌وری آب در این کشورها توجه ویژه ای شود.

نماینده فائو در ایران تأکید کرد: باید رویکرد جامعی نسبت به منابع آبی داشته باشیم و پایداری منابع آبی را هم در نظر بگیریم. همچنین جایگاهی ایجاد کنیم که کشورهای دیگر در این زمینه مشارکت کنند استفاده از منابع آبی، پایداری منابع و طرح‌های مربوط به آب و هوا باید در حل بحران آب مهم تلقی شوند.

وی امنیت غذا و اقتصاد دانش بنیان  را از اهداف فائو عنوان کرد.

ناکوزی ابراز امیدواری کرد: این کنفرانس تنها باعث ایجاد حساسیت در اتاق ایران نشود و جامعه، سازمان های مردمی و همه بخش خصوصی نسبت به استفاده از منابع آبی حساس شوند تا بتوانیم از منابع طبیعی حمایت کنیم.

وی با بیان اینکه علاوه بر مدیریت منابع سطحی و زیرزمینی، مدیریت آب مجازی و اینکه چگونه با ایجاد فرصت‌های تازه از چالش‌های آبی جلوگیری می‌شود هم مهم است، گفت: باید زمینه‌های ایجاد بحران آبی را از بین برده و سعی کنیم راه‌حل ارایه دهیم.

نماینده فائو در ایران با تأکید بر اهمیت مدیریت پایدار منابع آب در آینده گفت: ما فقط می‌توانیم متدهای مکمل بیاوریم و شما به عنوان یک ملت باید این موارد را پذیرفته و نقش مهمی در عرصه جهانی بازی کنید.

آبرانه آب در ایران بسیار بالاست

استاد دانشگاه آب، محیط زیست، اقتصاد و توسعه پایدار دانشگاه توئنت هلند نیز از طریق ویدئو کنفرانس  در کنفرانس آب مجازی اتاق ایران سخنرانی کرد.

پروفسور هوکسترا گفت: آبرانه بسیار زیادی در قسمت غذا مصرف می‌شود. میزان آبرانه در ایران بسیار زیاد است و باید پایین بیاید که اگر این اتفاق بیفتد نزدیک 40 درصد صرفه‌جویی در منابع آبی صورت می‌گیرد.  وی افزود: خیلی از موارد مانند گوشت گوساله و غلات آبرانه زیادی دارند به این دلیل رژیم غذایی در آب مجازی اهمیت پیدا می‌کند.

وی افزود: 92 درصد آبرانه در محصولات کشاورزی است و خیلی از موارد هم به خوراندن یونجه و علف به حیوانات بازمی‌گردد. 

هوکسترا تصریح کرد: اگر به سمت رژیم غذایی سالم برویم و رژیم غذایی خود را در پروتئین و سبزیجات تجمیع کنیم، آبرانه کاهش پیدا می‌کند.

وی همچنین بر کاهش استفاده از انرژی‌های فسیلی تأکید کرد و گفت: سوخت‌های زیستی و انرژی خورشیدی و بادی در افزایش آبرانه تأثیر دارند و باید به سمت استفاده سوخت‌های تجدیدپذیر برویم.

وی گفت: آبرانه خیلی مهم است و به الگوی مصرفی و مواد مصرفی بازمی‌گردد. ما باید برای کاهش مصرف فکری بکنیم و برنامه داشته باشیم.

پرداختن به مسئله آب مجازی یک مسئله طولانی است

عباس کشاورز معاون وزیر کشاورزی در این همایش گفت:  پرداختن به مسئله آب مجازی، یک پروسه طولانی و اساسی است و به سادگی نمی‌توان از این مفهوم در برنامه‌ریزی‌ها استفاده کرد.

وی ادامه داد: از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۵، جمعیت ایران حدود ۸ درصد رشد کرده است. سطح اراضی کشاورزی با رشد سه درصدی مواجه بوده اما تولید به میزان ۴۳ درصد افزایش یافته است که مبین این است که سیاست‌های وزارت جهاد کشاورزی برای افزایش تولید، بدون افزودن بر سطح اراضی کشاورزی بوده است.

معاون وزیر جهاد کشاورزی بیان کرد: دولت یازدهم به مسئله بهره‌وری آب توجه زیادی داشته است اما تلاش‌ها به حد کفایت نبوده است. از نظر ما اگر رویه فعلی را به صورت علمی پیگیری کنیم، حل بحران آب تا پایان برنامه ششم امکان‌پذیر است.

وی گفت: بخش کشاورزی تاکنون توانسته است سالانه چهار میلیارد متر مکعب مصرف آب خود را کاهش دهد. حل مسئله آب جز با رویکرد بهره‌وری امکان‌پذیر نیست.

کشاورز با بررسی بیلان تجارت محصولات کشاورزی یادآور شد: در ۱۰ سال اخیر بیلان تجارت ما شامل ۳۰ میلیارد متر مکعب آب آبی بوده است. به طور کلی می‌توان گفت که جمهوری اسلامی ایران وارد کننده مطلق آب است.

وی افزود: بررسی وضعیت تجاری ایران بر مبنای آب آبی انجام شده و آب سبز در آن لحاظ نشده است. عمده آب مصرف شده در بخش کشاورزی ایران صرف تولید محصولات سبد غذایی جامعه شده است.

کشاورز  درباره سهم محصولات زراعی از تجارت آب مجازی گفت: ذرت با ۲۵ درصد، بیشترین سهم آب مجازی را به خود اختصاص می‌دهد. دانه روغنی ۱۹ درصد، گندم 18 درصد و برنج ۱۶ درصد از سهم تجارت آب مجازی در بخش کشاورزی را به خود اختصاص می‌دهند.

به گفته وی تفاوت صادرات و واردات آب مجازی مربوط به محصول گندم در سال‌های مختلف بسیار زیاد بوده است. ذرت از نظر آب مجازی رشد فزاینده‌ای داشته ‌اما میزان تجارت آب مجازی برنج نسبتاً ثابت و درباره شکر باید گفت که روند کاهشی بوده است.

معاون وزیر جهاد کشاورزی عنوان کرد: پسته با ۳۴ درصد، بیشترین سهم را در تجارت آب مجازی دارد. محصولاتی نظیر خرما و انگور رتبه‌های بعدی صادرات آب مجازی را به خود اختصاص می‌دهند.

وی افزود: اگرچه ایران واردکننده شکر است اما صادرات شیرینی، شکلات و بیسکوئیت ارزش افزوده برای کشور ایجاد می‌کند و شکر مختصری هم با صدور این محصولات، صادر می‌شود. میزان آب مجازی صادر شده توسط این محصولات از هندوانه، سیب زمینی، خیار و پیاز بیشتر است. در نتیجه به راحتی با تکیه بر میزان مفهوم آب مجازی، نمی‌توان برای صادرات برنامه‌ریزی کرد.

کشاورز گفت: میزان ارزآوری محصولات صادراتی در سیاست‌های آب مجازی بسیار مورد توجه است از نظر آب مجازی بیشترین ارزآوری به ازای مصرف هر متر مکعب آب از محل صادرات سبزیجات، کیوی و گوجه فرنگی نصیب ایران می‌شود و حبوبات، دانه‌های روغنی و سیب‌زمینی ارزآوری بالایی ندارند. این نشان می‌دهد که ما در صادرات آب، منطق اقتصادی مشخص و خوب نداریم.

کشاورز  در مورد اشتغال در بخش کشاورزی گفت: بخش کشاورزی هفت درصد در تولید ثروت و ۲۰ درصد در اشتغال کشور نقش دارد. واردات محصولات کشاورزی برای ۵۷ هزار نفر-روز اشتغال ایجاد می‌کند و به ازای توقف صادرات، ۱۰۹ میلیون نفر-روز شغل از دست می‌دهیم.

وی گفت: برای محصولات کشاورزی در گذشته یارانه صادراتی پرداخت می‌شد. سال گذشته نیز رقم ناچیزی برای صادرات کشمش پرداخت شد. دولت سعی می‌کند با اعمال برخی سیاست‌ها، مشکلات خود را حل کند.

کشاورز معتقد است: انرژی هیدروپاور دارای مصرف بالای آب مجازی است که باید در مصرف این انرژی تجدیدنظر شود.

به گفته معاون وزیر جهاد کشاورزی در مطالعات آب مجازی ایران هنوز به مسئله آب سبز و خاکستری به دقت پرداخته نشده است. مسئله رژیم غذایی و جایگزینی مواد غذایی باید در برنامه‌ریزی‌ها به طور جدی مورد بررسی قرار گیرد. همچنین باید با تکیه بر مفهوم آب مجازی به دقت مشخص شود که چه محصولاتی مزیت صادراتی دارند و چه محصولاتی را باید قطعا وارد کنیم تا به این ترتیب جامعه نگران واردات یا صادرات محصولات کشاورزی نباشد.

پیشبرد پروژه آب مجازی با ایجاد انگیزه‎های مالی

در ادامه، استاد دپارتمان جغرافی کینگز کالج لندن نیز مواردی را پیرامون مفهوم آب مجازی عنوان کرد.

پروفسور تونی آلن گفت: مفهوم آب مجازی که از اواسط دهه 80 مطرح شد، مفهوم قدرتمندی است که باید به صورت عمومی درباره آن بحث شود اما باید بدانیم که چندان هم راحت نیست و افراد عادی اگر متوجه این مفهوم شوند ممکن است شوکه شوند.

آلن با اشاره به وضعیت آب در خاورمیانه تصریح کرد: با اینکه این کشورها با کمبود آب مواجه هستند اما جنگ آبی در این منطقه نیست. در این منطقه چالش وجود دارد اما این چالش مربوط به آب نیست.

استاد دپارتمان جغرافی کینگز کالج لندن افزود: قیمت پایین غذا و یارانه‌‌هایی که به این موضوع تخصیص داده شده است باعث ارزانی غذا شده و به صلح  در زمینه آب انجامیده است.

آلن افزود: درست است که هشت درصد متوسط آب جهانی در بخش صنعت استفاده می‌شود اما باید بدانیم که مواد خوراکی و غذایی هم که مصرف می شوند آب زیادی دارد و باید این آب را هم جزو مصرف آب محسوب کنیم.

وی گفت: استفاده چندباره از آب در کشاورزی ممکن نیست اما در صنعت این استفاده چندباره ممکن است.

این استاد دانشگاه کینگز کالج لندن افزود: برای استفاده از کمک کشاورزان در پیشبرد آب مجازی باید آنها را ترغیب کنیم. راه تشویق کشاورزان هم به وجود آوردن انگیزه های مالی درآنهاست. باید شرایطی ایجاد شود که کشاورزان برای انجام کار درست انگیزه مالی داشته باشند و دولتمردان نیز فضا و شرایط را برای آنها آماده کنند.

آلن همچنین افزود: در شرایط حاضر خاورمیانه شبیه اروپا شده است و با وارد کردن مواد غذایی مشکل آبی خود را حل می‌کند.