صنعت غذا یکی از ارکان حیاتی و راهبردی اقتصاد ایران است که در تأمین امنیت غذایی، ایجاد اشتغال و حفظ ثبات اقتصادی نقشی کلیدی ایفا می‌کند. بااین‌حال، این صنعت باوجود تمام ظرفیت‌ها و پتانسیل‌هایش، همچنان با چالش‌های متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کند که نیازمند راهکارهای عملیاتی و تحول‌آفرین است. در این یادداشت، به بررسی مهم‌ترین چالش‌های پیش روی صنعت غذا در ایران پرداخته و راهکارهایی برای برون‌رفت از این مشکلات ارائه می‌شود.
چالش‌های اساسی صنعت غذا
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در صنعت غذا، وابستگی بیش‌ازحد به بازارهای صادراتی محدود است. در حال حاضر، بیش از ۸۰ درصد صادرات محصولات غذایی ایران به سه کشور عراق، افغانستان و پاکستان متمرکز است. این تمرکز بالا، ایران را در معرض نوسانات اقتصادی و سیاسی این کشورها قرار می‌دهد. بنابراین، توسعه و تنوع بازارهای صادراتی یکی از اولویت‌های اساسی در جهت افزایش ثبات و رشد پایدار این صنعت است. دومین چالش مهم، سیاست‌های قیمت‌گذاری دستوری است که به‌ویژه در بخش‌های تولید مواد اولیه و فرآوری محصولات غذایی تأثیر منفی گذاشته است. این سیاست‌ها موجب بروز ناترازی‌های جدی در زنجیره تأمین مواد غذایی و افزایش فشار بر تولیدکنندگان می‌شود. قیمت‌گذاری دستوری نه‌تنها تولیدکنندگان را با مشکلات جدی در تأمین مواد اولیه و هزینه‌های تولید مواجه می‌کند، بلکه بر کیفیت محصولات نهایی نیز تأثیر منفی می‌گذارد. برای حل این مشکل، اصلاح سیاست‌های قیمت‌گذاری و حرکت به سمت نظام عرضه و تقاضا ضرورت دارد.
راهکارهای پیشنهادی کمیسیون صنایع غذایی
کمیسیون صنایع غذایی اتاق بازرگانی ایران با هدف بهبود وضعیت موجود، مجموعه‌ای از راهکارهای عملیاتی را پیشنهاد می‌دهد. یکی از این راهکارها، بازنگری و اصلاح قوانین و مقررات صنعت غذاست. قوانین فعلی، به‌ویژه قانون مواد خوراکی و آشامیدنی که در سال ۱۳۴۶ تصویب شده، دیگر پاسخگوی نیازهای امروز این صنعت نیست. کمیسیون در حال تدوین پیش‌نویس «طرح جامع حکمرانی غذا» است که در آن به بازبینی و اصلاح فرآیندهای تولید، فرآوری، توزیع و مصرف مواد غذایی پرداخته خواهد شد. یکی از اهداف این طرح، تقویت زیرساخت‌ها و ارتقای کیفیت محصولات غذایی است. در این راستا، باید بر ایجاد نهادهای نظارتی کارآمد تأکید کرد که بتوانند به‌طور مؤثر بر ایمنی مواد غذایی نظارت کرده و فرآیندهای تولید و توزیع را استانداردسازی کنند.
توسعه صادرات و تنوع بازارها
یکی از اهداف بلندمدت برای رشد پایدار صنعت غذا، توسعه صادرات و تنوع بازارهای هدف است. در حال حاضر، سهم قابل‌توجهی از صادرات مواد غذایی ایران به کشورهای همسایه محدود است. برای کاهش وابستگی به این بازارها، ضروری است که استراتژی‌های صادراتی به‌طورجدی بازنگری و گسترش یابد. پیشنهاد می‌شود که یک «دبیرخانه دائمی صادرات مواد غذایی» تشکیل شود که مسئولیت هماهنگی بین بخش‌های دولتی و خصوصی را بر عهده گیرد. این دبیرخانه باید به تدوین استراتژی‌های صادراتی هدفمند و شناخت بازارهای جدید پرداخته و فرصت‌های تجاری را برای محصولات ایرانی در سطح بین‌المللی گسترش دهد.
اصلاح قیمت‌گذاری و حمایت از بخش خصوصی
اصلاح سیاست‌های قیمت‌گذاری یکی از مهم‌ترین نیازهای صنعت غذا است. این اصلاحات باید شامل حذف قیمت‌گذاری دستوری و واگذاری این مسئولیت به مکانیسم بازار باشد. درعین‌حال، در مواقع بحرانی و کمبود مواد اولیه، دولت باید از ابزارهایی مانند واردات به‌موقع و تخصیص یارانه‌های هدفمند استفاده کند تا بتواند قیمت‌ها را کنترل کرده و از آسیب به مصرف‌کنندگان جلوگیری کند. همچنین باید حمایت‌های ویژه‌ای از بخش خصوصی صورت گیرد تا بتوانند با کاهش هزینه‌ها و بهبود بهره‌وری، رقابت‌پذیری خود را افزایش دهند.
نتیجه‌گیری و افق آینده صنعت غذا
درنهایت، برای تحقق رشد پایدار و تحول در صنعت غذا، همکاری میان بخش دولتی و خصوصی ضروری است. کمیسیون صنایع غذایی اتاق بازرگانی ایران با تأکید بر نیاز به سیاست‌گذاری هوشمندانه و راهکارهای کارشناسی، آمادگی دارد تا در جهت بهبود شرایط این صنعت، گام‌های مؤثری بردارد. با شنیده شدن صدای بخش خصوصی و تنظیم سیاست‌ها بر مبنای واقعیت‌های بازار، می‌توان به آینده‌ای روشن برای صنعت غذا در ایران امیدوار بود.