اقتصاد ایران برای دستیابی به جایگاه شایسته در عرصه بین‌المللی و بالفعل‌سازی ظرفیت‌های خود، نیازمند تعامل و ارتباط مؤثر میان فعالان اقتصادی داخلی و خارجی در حوزه‌های خدماتی، تجاری و صنعتی است. این ارتباط می‌تواند علاوه بر تقویت توانمندی‌های داخلی و دسترسی به بازارهای جدید در سایر کشورها، زمینه‌ساز شناسایی و ارزیابی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در داخل و خارج از کشور باشد.
به همین منظور هفتمین دوره از نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی جمهوری اسلامی ایران (ایران اکسپو) از تاریخ 8 تا 12 اردیبهشت 1404 در محل دائمی نمایشگاه‌های بین‌المللی تهران برگزار می‌شود تا شرکت‌های ایرانی در مدت 5 روز محصولات و دستاوردهای خود را در معرض ارزیابی بازرگانان داخلی و خارجی از کشورهای مختلف جهان قرار دهند. در این میان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران به عنوان یکی از میزبانان فعال در نمایشگاه سعی در شناساندن ظرفیت‌های اقتصادی ایران به بازدیدکنندگان دارد.
در گفت‌وگو با محمدرضا بهرامن، نایب‌رئیس اتاق ایران اهمیت ایران اکسپو 2025 و مزایای برگزاری آن را مورد بررسی قرار دادیم.
با توجه به تجربه شما به عنوان یکی از فعالان باسابقه بخش خصوصی و شناختی که از فعالیت‌های تجاری در سطح اتاق ایران دارید، ارزیابی شما از نقش سیاست‌گذاری‌هایی که منافع تولیدکنندگان و سرمایه‌گذاران را با نگاه به بازارهای خارجی تلفیق می‌کنند، در رونق بنگاه‌های اقتصادی و تحقق اهداف برنامه‌های بالادستی چیست؟
هدف از تولید، عرضه محصولات به بازار داخلی یا خارجی است. امروزه به وضوح مشخص است، نمی‌توانیم برای تحقق اهداف و سیاست‌های مندرج در برنامه‌های تولیدی به بازار داخل بسنده کنیم، چرا که این بازارها نسبت به ظرفیت تولیدی کشور محدود هستند و از این رو خیلی سریع و به راحتی اشباع می‌شوند. بنابراین اگر تولیدکننده نتواند علاوه بر بازار داخلی، بازارهای دیگری برای محصولات خود داشته باشد، خیلی زود در طرف تقاضا به بن‌بست خواهد خورد.
بنابراین یافتن مشتریان تازه و بازارهای نو در شرایط کنونی باید به طور پیوسته مورد توجه قرار گیرد. این مسئله در کشورهای دیگر به شکلی متفاوت دنبال شده، به صورت عملیاتی در کشورهای توسعه‌یافته تمامی موارد و مسائل تولید بر اساس بازار تعریف شده است، چراکه تولید و توسعه بدون تقاضا و بازار معنا ندارد. در همین چارچوب تأکید داریم که تولید بدون مدیران توسعه‌ای، بی‌فایده می‌ماند، چرا که این مدیران توسعه‌ای هستند که در فرآیند فعالیت خود در خصوص بازارهای نو و مناسب به سیاست‌گذاران و تولیدکنندگان خط می‌دهند. از این رو در ایران باید از هر فرصتی برای نفوذ به بازارهای جدید و در نتیجه رشد تقاضا برای محصولات خود استفاده کنیم. دستیابی به این هدف زمانی محقق می‌شود که درک دقیقی از نیازها و سلایق شکل‌دهنده به تقاضا در بازارهای هدف داشته باشیم. بدون شک یکی از ملاک‌های محصولات ایرانی در بازارهای خارجی که عامل ایجاد تقاضاست، توجه به کیفیت است. پس تولیدکننده داخلی باید از این نظر نیز قادر به ایجاد رضایت در متقاضیان کالا باشد.
ظرفیت‌های تولیدی در اقتصاد کشور و فرصت‌های پیش روی آن در تمامی بخش‌ها وجود دارد و محدود به یک یا دو صنعت نیست. از تولیدکنندگان محصولات نساجی گرفته تا محصولات معدنی، فرصت‌های ملموسی پیش روی خود دارند. 20 سال قبل تولیدکنندگان ایرانی تنها نیاز داخلی را رفع می‌کردند؛ اما امروز نیازمند دست یافتن به بازارهای خارجی هستند. دیگر نمی‌شود برای فروش محصولاتی نظیر شمش فولاد، قطعات فولادی، صنایعی نظیر مواد غذایی و بسیاری دیگر از محصولات تنها به بازار داخلی بسنده کرد. از این رو تولیدات باید در آینده نیز بازار داشته باشند. برای مثال عدم توجه به تولید فولاد سبز سبب خواهد شد تا ماندن در بازارهای خارجی در آینده با سختی همراه باشد. در واقع تولیدات باید از حیث کیفیت، قیمت و تطابق با سلایق خریداران، قابل رقابت باشد.
مسئله حائز توجه دیگر، کیفیت سیاست‌گذاری صادراتی است، زیرا اتخاذ سیاست‌هایی که تولید یا عرضه کالا را با مشکل مواجه کند، مغایر با هدف‌گذاری‌های بلندمدت سرمایه‌گذاران برای نیل به تولید سودآور است و سبب می‌شود تا بازارهای صادراتی را به راحتی از دست بدهیم. باید سیاست‌گذاری با این دید انجام شود که کار تولیدکننده تأمین نیازهای بازارهای داخلی و خارجی است. یکی از چالش‌های ما توسعه مناسب زنجیره صادرات تا انتها است و به طور حتم عدم توفیق در این زمینه به دلیل سرمایه‌گذاری ضعیف در پاسخگویی به تقاضای بازار خواهد بود.
به نظر شما برگزاری اکسپو در حال حاضر چه نفعی برای اقتصاد ایران دارد و چگونه می‌توان از این بستر برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور استفاده کرد؟
اکسپو در حال حاضر به هر دلیلی یک فرصت بزرگ برای تولید در اقتصاد ایران است. منظور من از تولید در هر مقیاسی، به هر دو شکل دولتی و غیردولتی است. باید ظرفیت خود را برای بازارهای نو به خصوص کشورهای منطقه و آفریقا به خوبی تعریف کنیم. بنابراین نگاه به اکسپو این است که در چارچوب آن به نیازهای یاد شده پاسخ دهیم و با تعریف دقیق ظرفیت‌های خود، بتوانیم بازارهای جدید را به دست آوریم.
در حال حاضر، واحدهای صنعتی کوچک بسیاری در کشور وجود دارند که با وجود ظرفیت‌های مناسب، همچنان نیازمند معرفی به بازارهای هدف هستند. این وظیفه بر عهده تشکل‌ها و اتاق‌های بازرگانی است بنابراین باید از این فرصت مغتنم که توسط دولت ایجاد شده به خوبی استفاده کرد. از این رو بسنده کردن به بازدیدها کافی نیست و نیاز به برنامه‌ریزی برای برگزاری نشست‌های تخصصی و جلسات پیرامونی برای معرفی محصولات و یافتن مشتری برای تولیدات خود داریم.
با توجه به ماهیت اکسپو به نظر می‌رسد که مدت زمان چند روزه آن چندان با اهداف این نمایشگاه همسویی ندارد، در کشورهای دیگر این زمان بسیار طولانی‌تر بوده و در بازه چندماهه برگزار می‌شود. به نظر شما آیا باید زمان برگزاری نمایشگاه اکسپوی ایران افزایش پیدا کند؟
اکسپوهای جهانی با مدت زمان حدود 6 ماه برگزار می‌شوند. در اکسپوی توکیو نیز که هم اکنون در شرف برگزاری است، بر اساس شعار و مبانی اکسپو زمانی طولانی برای نیل به دستاوردهای از پیش تعیین شده در نظر گرفته‌اند. باید توجه داشت که اکسپو یک فرصت مهم است و هرکه بتواند از آن استفاده کند، برنده خواهد بود. در اکسپوی پیش رو نیز در ایران سعی شده تا از تمامی سفرای مقیم ایران و تشکل‌های آنها در خارج دعوت شود تا از این طریق با تمامی ظرفیت‌های کشور آشنا شوند. در این مدت همچنین نشست‌هایی برگزار خواهد شد و قرار است تا در روز 30 آوریل در محل برگزاری، نشستی برای معرفی ظرفیت‌های ایران برگزار شود. این امکان وجود دارد تا ضمن یافتن بازار جدید به سرمایه‌گذاری مشترک نیز نزدیک شویم. حدود 35 کشور به همراه سفرا به این نمایشگاه دعوت شده‌اند. بازدید آنها می‌تواند جو مسمومی که در جهان علیه ما ایجاد شده را از میان بردارد.
تأثیر حضور شرکت‌های کوچک و متوسط در کنار شرکت‌های دانش‌بنیان در اکسپو را چطور ارزیابی می‌کنید، آیا این بخش از اقتصاد نیز می‌تواند از مزایای اکسپو بهره‌مند شود؟
مقصود از برگزاری اکسپو تنها معرفی بنگاه‌ها نیست و باید در تمامی زمینه‌ها از جمله دانش‌بنیان‌ها مورد توجه قرار گیرد. امروزه خدمات فنی مهندسی از اهمیت بسیاری برخوردار هستند. اکسپو یکی از فضاهایی است که می‌تواند ظرفیت‌های موجود در SME ها و دانش‌بنیان‌ها را به کشورهای مختلف بشناساند. در حال حاضر خدمات فنی مهندسی یکی از نیازهای مهم کشورهای منطقه و غرب آسیا است. اکسپو سرمایه‌گذاری است که دولت آن را انجام داده و فرصتی است که اتاق ایران می‌تواند در بستر آن ظرفیت‌های موجود را به خوبی برای بازدیدکنندگان تبیین و فرصت‌های پیش رو را به آنها معرفی کند.
در بخش صادرات، پس از صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی، معدن و محصولات معدنی وزن مهمی در سبد صادرات ایران دارد، اهمیت این بخش از اقتصاد کشور را چطور ارزیابی می‌کنید؟
امروز نیاز به موارد اولیه برای صنایع مختلف در حال افزایش است. در همین راستا کشور در زنجیره ارزش‌افزوده بخش معدن و تولیدات مربوطه با فرصت خوبی مواجه شده است. در حال حاضر گفته می‌شود که ایران هفتمین کشور از نظر ذخایر طبیعی در جهان است و بدون شک این ذخایر زمانی مفید واقع می‌شود که بتوانیم در تأمین مواد اولیه در جهان سهم خوبی به دست آوریم. برای تحقق این امر نیاز است تا بستر فعالیت رقابتی در سطح جهانی ایجاد و تطابق با نیازهای روز انجام شود. در برنامه هفتم توسعه رشد بخش معدن 13 درصد در نظر گرفته شده است، زیرا این بخش از اقتصاد تأمین‌کننده نیاز سایر بخش‌ها و در نتیجه لازمه تحقق رشد در کل اقتصاد است. همان طور که می‌بینیم جنگ تجاری کنونی نیز بیشتر ناشی از اهمیت مواد اولیه قرار دارد. بنابراین ایران باید ذخایر خود را با استفاده از تکنولوژی‌های روز شناسایی کند و در هر دو بخش معدن و صنایع وابسته، با استفاده از سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، تولید و بازار خود را افزایش دهد.