چالش‌های اجرایی کردن برنامه‌های تراز صفر کربن در ایران کدام است؟

در نشست کمیته بین‌الملل کمیسیون انرژی اتاق ایران، شهریار عامری گزارشی با عنوان برنامه‌های انتشار تراز صفر کربن ارائه کرد؛ تراز صفر به معنای کربن خالص که باید در ارزیابی‌های اقتصادی به آن توجه شود. درنتیجه بحران منابع، افزایش جمعیت جهان، افزایش مصرف انرژی، بحران ژئوپلیتیک، جنگ‌ها و تحریم نفت بعد از جنگ اعراب و اسرائیل در سال 1973، دولت‌ها به مصرف بهینه و پایداری منابع روی آوردند.

رئیس کمیته بین‌الملل کمیسیون انرژی اتاق ایران با اشاره به حوادث تاریخی بعد از جنگ جهانی دوم، ادامه داد: برنامه انرژی امریکا در سال 1973 و سازمان جهانی انرژی 1974 و وزارت انرژی آمریکا در سال 1975 تأسیس شد. در 1987 به موضوع محیط‌زیست توجه ویژه‌ای شد؛ همان زمان نخست‌وزیر آلمان، سوئد و نروژ مأموریت گرفته بودند تا آینده جهان را بررسی کنند و از آن زمان به بعد توسعه پایدار موردتوجه قرار گرفت.

او ادامه داد: در سال 1988 سازمان بین دولتی تغییرات اقلیمی تأسیس شد و کنفرانس ریو در سال 1992 برگزار شد. بعداً دبیرحانه  UNFCCC تأسیس شد؛ این دبیرخانه سال‌به‌سال کنفرانس را برگزار می‌کرد تا کشورها در مورد پایدار محیط‌زیست گفت‌وگو کنند. نتیجه این روند این بود که در سال 1995   کنفرانس  COP1 برگزار شد؛ سال 1995 پروتکل کیوتو امضا شد. از طرفی مکانیزم CDM تعریف شد؛ معامله کردن انتشار کربن و همکاری در اجرای پروژه‌های کاهش انتشار امضا شد. البته  خیلی از کشورها توافق کاهش انتشار گاز گلخانه تا 6 تا 8 درصد در سال 1990 را قبول نکردند.

عامری تصریح کرد: تا سال 2015 دولت‌ها باید برای کاهش کربن به توافق می‌رسیدند و این شامل همه کشورها می‌شد. درواقع از این زمان برنامه کربن صفر شروع شد. کشورهایی که بالاترین انتشار گازهای گلخانه‌ای را دارند عبارت است از:  چین، امریکا و هند و روسیه رتبه اول تا چهارم را دارند و ایران در رتبه هفتم قرار گرفته است. مدتی است که چین برای کاهش کربن تلاش می‌کند.

او گفت: در 47 کشور این موضوع به‌صورت قانون، تصویب‌شده و برخی از کشورها آن را در برنامه توسعه خود گنجانده‌اند و برخی به‌صورت دستور به سازمان‌ها اعلام‌شده است. کشورهای دسته دوم، اگرچه تصمیم کاهش انتشار کربن را قانونی نکرده‌اند اما برای رسیدن به تراز صفر کربن بسیار تلاش می‌کنند و در برنامه توسعه‌ای خود این معیارها را موردتوجه دارند. اما ما هفتمین کشور انتشاردهنده کربن هستیم ولی هیچ برنامه‌ای در زمینه کاهش کربن نداریم و این بسیار عجیب است.

عامری با بیان اینکه کشورها برای جلوگیری از انتشار کربن چه می‌کنند، ادامه داد: همکاری در چرخه بین‌الملل و همکاری با توافق پاریس اولین قدم است. کربن‌زدایی از حمل‌ونقل، ساختمان‌های سبز، بهینه‌سازی فعالیت‌های صنعتی، و سیاست‌های مدیریتی مالیاتی و تجارت کربن در این مسیر مهم است. باید در این مسیر به زیرساخت‌ها تقویت و نوسازی شود. از سوخت‌های جدیدی استفاده شود. دنیای به سمت استانداردسازی و اندازه‌گیری کربن می‌رود و ما هم باید به این اصول توجه کنیم.

رئیس کمیته بین‌الملل کمیسیون انرژی اتاق ایران تصریح کرد: چالش‌های اجرایی کردن برنامه‌های تراز صفر کربن را باید موردتوجه قرار داد. در این مسیر به تکنولوژی، برنامه و سرمایه‌گذاری نیاز است. میزان سرمایه‌گذاری برای گذار انرژی براساس نوع اقتصاد مشخص می‌شود. کشورهایی با مصرف سرخت فسیلی، باید بار بیشتری در این زمینه بر دوش بکشند.

در ادامه به ریسک انرژی کشورهای مختلف اشاره شد؛ یکی از کشورهای پر ریسک، پاکستان است. کمترین ریسک مختص کشورهایی است که GDP بالایی دارند.

او تأکید کرد: کشورهای درحال‌توسعه، با چالش‌های متعددی روبه هستند که عبارت‌اند از: چالش دسترسی به بازار سرمایه، دانش و تکنولوژی، کاهش درآمدهای دولت با محدود شدن هزینه‌های عمومی، پیامدهای اجتماعی و اقتصادی مثل نگرانی از تغییرات منجر به از دست رفتن مشاغل موجود با انتشار بالا، و غیره. باید به این موارد بیشتر توجه شود.

عامری افزود: در هر شرایطی گذار انرژی اتفاق می‌افتد، و این تغییر ناگزیر است و باید خود را با این تغییرات هم گام کنیم.

در ادامه این نشست آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق ایران از توافق با هلدینگ پارسیان درباره تأسیس انستیتو کربن خبر داد؛ قرار است این هلدینگ با سرمایه‌گذاری مناسبی‌ای مأموریت‌های خود را در حوزه کاهش کربن به نتیجه برساند. درباره تدوین دستورالعمل‌ها، هیات مدیره و سایر ارکان این انستیتو لازم است از ظرفیت همه تشکل‌های این حوزه و فعالان اقتصادی استفاده شود.

کاظم کاشفی، دبیرکل باشگاه صاحب‌نظران انرژی با اشاره به تاریخچه تصویب توافق‌نامه پاریس  گفت: این توافق‌نامه در سال 2015 به تصویب 196 کشور رسیده است. هدف از این توافق‌نامه جلوگیری از افزایش گرمایش زمین بود. تلاش می‌شود توانایی کشورها را در راستای گرم شدن زمین و انتشار کربن افزایش دهد.

او در ادامه با اشاره به اهداف  و ساختار و اصول حاکم بر موافقت‌نامه پاریس گفت: حق توسعه و توسعه پایدار مورد تأکید اصلی کشورهاست، تغییرات متناسب با توان و ظرفیت داخلی کشورها تنظیم شود. مزایای حقوقی پیوستن به توافق پاریس، دسترسی به منابع مالی، تقویت دیپلماسی اقلیمی، بازار کربن و سازوکار بین‌المللی و بالا بردن اعتبار حقوقی کشور از اهداف این توافقنامه است.

کاشفی ادامه داد: دلیل عدم پیوستن ایران به توافق پاریس نبود عزمی یکپارچه برای اجرای سیاست‌های کلان اقتصادی است. تحریم‌ها، محدودیت منابع  داخلی، تعهدات یکجانبه، و غیره از چالش‌های حقوقی و ساختاری است.

او تصریح کرد: پیوستن به توافق پاریس، مسئولیت جهانی است، تغییر اقلیمی مسئله جهانی است. دسترسی به منابع حمایت‌های بین‌المللی و تقویت دیپلماسی و اعتباری از مزایای پیوستن به این توافق‌نامه است. پایبندی به تعهدات بین‌المللی سبب اعتمادسازی می‌شود و عدم شرکت در توافق بین‌المللی باعث کاهش اعتبار کشور می‌شود.

در این نشست نصرالله سیفی از طرح‌های ماده 12 که می‌تواند ارزآوری داشته باشد و توجه به این طرح ها، ایران را به اهداف تعیین‌شده در COP 29 نزدیک می‌کند.

البته هیچ‌کدام از این طرح‌ها، پیوست کاهش کربن ندارد. از طرفی باید صندوق توسعه ملی از طرح‌های ماده 12 حمایت کند.

سیفی تأکید کرد: اگر قیمت نسبی سوخت اصلاح شود، پروژه‌ها هم عملیاتی می‌شود و 85 درصد آلاینده‌ها از مصرف سوخت است که با اصلاح قیمت، خودبه‌خود بهتر خواهد شد.

در ادامه این نشست داود مددی، رئیس هیئت‌مدیره انجمن انرژی‌های تجدیدپذیر ایران هم گفت: در شرایط فعلی دولت تصمیماتی مغایر با هم می‌گیرد. سال 1401 دولت درباره انرژی‌های تجدیدپذیر تصمیماتی گرفت و هنوز این تصمیم اجرایی نشده است. بعد گفتند کسانی که در حوزه تجدیدپذیر سرمایه‌گذاری می‌کنند، باید ضمانت‌نامه دهند و این با ذات سرمایه‌گذاری مغایر است. کسانی که ضمانت‌نامه داده‌اند سالانه 2.5 درصد حق ضمانت می‌دهند. در اینجا دولت رد کار بخش خصوصی دخالت می‌کند و بنگاهداری می‌کند و نه قاعده گذاری.

بعد از آن ناصر مقدسی هم گفت: موافقت‌نامه پاریس زمینه‌ای بر کنوانسیون تغییرات اقلیمی است و کنوانسیون مادر و مقدم با موافقت‌نامه است. نهاد مالی و فناوری کنوانسیون بسیار مهم هستند که در سال 2010 تأسیس‌شده‌اند. باید قاعده گذاری و سیاست‌گذاری در حوزه انرژی با اقتباس از تجربه کشورهایی با اقتصاد مشابه ایران موردتوجه قرار گیرد.

مقدسی ادامه داد: الگوهای بد مصرف، فاصله دانشی بین ایران و جهان مشکل‌آفرین است. ایران عضو کنوانسیون است البته نمایندگان رسمی ایران بسیار کم از این ظرفیت استفاده کرده‌اند. از سال گذشته بخش خصوصی به این ظرفیت توجه کرده و بازیگر فعالی بوده‌اند. موافقت‌نامه جهانی پاریس ظرفیتی است که می‌توانیم از آن استفاده کنیم.

در این نشست امید وطن‌خواه هم از تأسیس سازمان بهینه‌سازی و مدیریت راهبردی انرژی گفت؛ برای رفع ناترازی انرژی، لازم است به شیوه مدیریت حوزه انرژی توجه شود.