گزارش «آسیب‌شناسی و تحلیل گوشت مرغ کشور از منظر تولید، تجارت و عرضه در بازه زمانی سال‌های 1400-1375 با نگاهی به لاین آرین»، با هدف بررسی اهمیت استراتژیک لاین مرغ، نقش آن در امنیت غذایی و وضعیت وابستگی کشور در زنجیره تأمین ژنتیک طیور تدوین شده است. نتایج نشان می‌دهد که به‌رغم ظرفیت بالا در صنعت مرغ گوشتی، ایران در بخش لاین – که پایه تولید نژادهای مادر، اجداد و درنهایت جوجه یک‌روزه است – همچنان وابستگی قابل‌توجهی به واردات دارد.
این وابستگی، کشور را در برابر تحریم‌ها، نوسانات قیمت جهانی و محدودیت‌های انتقال ژنتیک آسیب‌پذیر می‌کند و ریسک اختلال در عرضه پروتئین ارزان‌قیمت را افزایش می‌دهد. گزارش ضمن تحلیل وضعیت فعلی، مزیت‌ها، چالش‌ها، ساختار مالکیت و مقایسه‌های بین‌المللی، مجموعه‌ای از راهبردهای اجرایی و سیاستی برای توسعه لاین داخلی، تقویت تحقیق و توسعه ژنتیک، کاهش وابستگی و ارتقای پایداری زنجیره مرغ کشور ارائه می‌کند.
علیرغم تأکید احکام و قوانین بالادستی نظیر قانون اساسی، سیاست‌های کلی نظام، احکام و سیاست-ها و اهداف برنامه‌های پنج‌ساله توسعه مبتنی بر تکلیف و اهتمام دولت‌ها بر افزایش تولیدات داخلی و تقویت امنیت غذایی، ارزیابی‌های حاکی از آن است که میزان خودکفایی در تأمین انرژی و پروتئین از تولیدات داخلی به دلیل عدم تطبیق این احکام با ظرفیت‌های اکولوژی کشور و نارسایی‌های تأمین سرمایه، فن‌آوری‌ها و دانش فنی، پایدار نبوده و همواره نوسانات بسیاری داشته است.
در گزارش حاضر، با توجه به اهمیت و جایگاه ویژه گوشت مرغ در سبد غذایی خانوارهای روستایی و شهری، وضعیت صنعت مرغ کشور طی دوره زمانی سال‌های 1400-1375 از منظر تولید و تجارت و چالش‌های آن و همچنین میزان تحقق اهداف برنامه‌های سوم تا ششم توسعه در زمینه تولید این ماده پروتئینی بااهمیت مورد آسیب-شناسی و تجزیه‌وتحلیل قرار گرفته است.
متوسط سالانه میزان تولید گوشت مرغ از 696 هزار تن در دوره پایه (سال‌های 1378-1375) با رشد کل دوره 274 و متوسط رشد سالانه 2/6 درصد به 2602 هزار تن در دوره انتهایی (سال‌های 1400-1397) افزایش داشته است. در فاصله دو مقطع مورد بررسی، سهم گوشت مرغ از کل تولیدات حیوانی از 4/9 به 4/15 درصد فزونی یافته، به‌گونه‌ای که پس از عسل بیشترین میزان افزایش سهم را میان تولیدات حیوانی دارا بوده است.
نتایج بررسی‌ها حاکی از آن است که تقریباً در تمامی سال‌های برنامه سوم، اهداف برنامه در خصوص تولید گوشت مرغ برآورده شده است. ازاین‌روی، برنامه مذکور را می‌توان برنامه‌ای موفق در تحقق اهداف مربوط به تولید گوشت مرغ به شمار آورد. در برنامه سوم، اهداف تعیین‌شده برای تولید گوشت مرغ 794 هزار تن و میزان تحقق این هدف نیز 123 درصد بوده است. در برنامه چهارم پیش‌بینی گردیده که به‌طور متوسط 1421 هزار تن گوشت مرغ تولید شود که با توجه به عملکرد برنامه 102 درصد این اهداف تأمین شده است.
هدف برنامه پنجم برای تولید گوشت مرغ 2049 هزار تن و میزان تحقق آن 95 درصد بوده است. به‌طورکلی، دو برنامه چهارم و پنجم توسعه در تولید گوشت مرغ کمترین مقدار عملکرد نسبت به اهداف تعیین‌شده را در اختیار داشته‌اند. کاهش میزان تحقق اهداف تولید در دو برنامه چهارم و پنجم توسعه ناشی از تدقیق آمارهای تولیدی بخش کشاورزی سال‌های 1391-1387 توسط مدیران وقت است.
بنا بر آمارهای رسمی تولید گوشت مرغ، در برنامه ششم مجدد میزان تحقق اهداف پیش‌بینی‌شده افزایش یافته است. در این برنامه، پیش‌بینی هدف بر این قرار بوده که به‌طور متوسط 2335 هزار تن گوشت مرغ تولید گردد که 108 درصد هدف مذکور برآورده شده است.
بر اساس آمار مصرف سرانه محصولات غذایی که توسط مرکز آمار ایران طی سال‌های 1399-1387 منتشر شده، کشور در تأمین گوشت مرغ موردنیاز جامعه موفق عمل کرده و خوداتکا بوده است. میزان خوداتکایی در تأمین گوشت مرغ مصرفی کشور طی سال‌های 1392-1387 بین 97 تا 99 درصد نوسان داشته و طی سال‌های 1399-1393 نیز برابر 100 درصد و ثابت بوده است.
در همین راستا، موضوعی دیگری که می‌بایست به آن توجه لازم مبذول گردد، این مهم است که ایران در زمره معدود کشورهای جهان اعم از ایالات‌متحده آمریکا، انگلیس، هلند، آلمان و فرانسه قرار دارد که در حال حاضر از دانش تولید مرغ لاین برخوردار می‌باشند. تولید لاین، پیشرفته‌ترین فن‌آوری در صنعت طیور است که تمامی مرغ‌های اجداد، مادر، گوشتی و تخم‌گذار از آن مشتق می‌شوند.
مرغ لاین همچنین تعیین‌کننده تمامی صفات و خصوصیات ذاتی مرغ (برای مثال، میزان بازدهی) به شمار می‌آید. باوجوداین، لازم به توضیح است که استفاده از نژاد آرین (هیبرو واردشده از هلند) در کشور، متأثر از سیاست‌های دولت‌های مختلف در این رابطه همواره با فرازوفرود‌هایی همراه بوده است. علیرغم سیاست‌های حمایتی دولت در قبال نژاد آرین، شاهد کاهش استقبال مرغداران کشور از نژاد مذکور هستیم که دلیل آن نیز عمدتاً پایین بودن عملکرد نژاد آرین در مقایسه با نژادهای خارجی است.
ضریب تبدیل دان نژاد آرین اختلاف معنی‌داری با نژادهای رقیب خارجی داشته و مهم‌تر اینکه طی این سال‌ها هیچ اقدام اصلاحات ژنتیکی در مورد نژاد آرین اتخاذ و اجرا نشده است. حال آن‌که رقبای خارجی با انجام کارهای اصلاحی مانند کاهش نسبت سر، پا، گردن و مواد زائد به گوشت، میزان ضایعات مرغ را کاهش داده و گوی سبقت را در این مورد از ایران ربوده‌اند.
ازاین‌روی، در صورت استفاده از نژاد آرین در مقابل نژاد خارجی، هزینه اضافه پرورش نژاد فعلی آرین (بدون احیای ژنتیکی قابل‌قبول) با احتساب هزینه‌های مرغ مادر گوشتی این نژاد درمجموع 479465 میلیارد ریال برآورد می‌شود. این مبلغ با توجه به نرخ تسعیر دلار (285 هزار ریال) معادل 3/1682 میلیون دلار است؛ یعنی به‌ازای هر کیلو گوشت مرغ تولیدی برابر 7/202 هزار ریال، به‌ازای هر جوجه برابر 2/356 هزار ریال و به‌ازای هر فرد برابر 9/5268 هزار ریال هزینه اضافه پرداخت می‌گردد.
شایان‌ذکر است باوجود اقداماتی که با هدف بهبود وضعیت تولید گوشت مرغ در کشور انجام شده، این صنعت کماکان با چالش‌ها و تنگناهای بسیاری همچون نارسایی زنجیرهای تولید، مداخلات دولت، کمبود سرمایه‌گذاری و نقدینگی، نابسامانی در دسترسی تولیدکنندگان به فن‌آوری‌های پربازده (لاین)، کم‌بازده بودن سیستم‌های تولید (مکانیسم پرورش، اندازه واحدها و نظایر آن)، صنایع تبدیلی و تکمیلی و اطلاعات آماری درست، ضعف در پایش بازار داخلی و بی‌برنامگی در صادرات مازاد محصول و پیشگیری از بیماری‌های طیور (واکسیناسیون، ضدعفونی‌های اولیه و نظایر آن) و ... مواجه است که دستیابی به عملکرد مطلوب را دشوار می‌سازد.
چکیده گزارش « آسیب‌شناسی و تحلیل گوشت مرغ کشور از منظر تولید، تجارت و عرضه در بازۀ زمانی سال‌های 1400-1375 با نگاهی به لاین آرین» را اینجا بخوانید.