وقتی در دهه 1470 میلادی اولین کتابهای چاپی مصور به بازار آمدند، صنعتگرانی که با حکاکی تصاویر روی چوب زندگی خود را تأمین میکردند، در صف اول معترضان قرار گرفتند زیرا شغل خود را در معرض تهدید میدیدند. اما برخلاف تصور معترضان، رشد صنعت چاپ درنهایت موجب افزایش تقاضا برای مهارتهای هنری آنها شد زیرا چاپ کتابهای بیشتر، نیاز به تصاویر بیشتر را در پی داشت.
از آن زمان تاکنون، همواره معرفی فناوریهای جدید باعث بروز نگرانیهایی در بازار کار شده است. در عصر کنونی نیز استفاده روزافزون بنگاههای اقتصادی از فناوریهای مبتنی بر هوش مصنوعی، نگرانی تازهای را بر بازار کار حاکم ساخته است. بااینوجود، هوش مصنوعی نیز درست بهمانند فناوریهای قبل از خود، فرصتهای شغلی جدیدی را پیش روی متقاضیان قرار داده است.
طبق آمارهای بانک جهانی، در حال حاضر بیش از 5 میلیون نفر خدمات خود را از طریق بازارهای آنلاین مانند Freelancer.com و Upwork.com به مشتریان عرضه میکنند. خدمات ارائهشده، دامنه وسیعی دارند و از طراحی وبسایت گرفته تا نوشتن گزارشهای حقوقی را در برمیگیرند؛ و ارائهدهندگان این خدمات دستکم چند دلار در ساعت درآمد کسب میکنند. بر اساس برآوردهای یک شرکت معتبر در زمینه تحقیقات بازار، بنگاههای اقتصادی عموماً کوچکی که این خدمات را ارائه میدهند، در سال 2016 مجموعاً حدود 6 میلیارد دلار درآمد کسب کردهاند.
بسیاری از غولهای فناوری اطلاعات جهان، هزاران نفر را در سراسر جهان از طریق شرکتهای برونسپاری استخدام نموده و کار پایش و کنترل کیفیت خدمات خود را به آنها محول میکنند. بهعنوانمثال، گوگل یک ارتش 10هزار نفره برای ارزیابی ویدیوهای یوتیوب، آزمایش کردن خدمات جدید و ... در اختیار دارد. مایکروسافت نیز از یک سامانه جهانی بهره میگیرد که قادر است ماهانه میلیونها وظیفه خرد و کوچک (میکروتسک) ازجمله بررسی نتایج الگوریتمهای جستجو در محصولات شرکت را به متقاضیان واگذار نماید.
تعداد مشاغل دیجیتال میتواند به دلیل برخی ملاحظات قانونی بهویژه قوانین مرتبط «تعدیل محتوا»، افزایش یابد. بهعنوانمثال اخیراً قانونی در آلمان به تصویب رسیده است که بهموجب آن رسانههای گروهی موظف هستند هرگونه مطلب غیرقانونی ازجمله انکار هلوکاست را ظرف 24 ساعت حذف کنند، یا اینکه منتظر جریمههای گزاف باشند. در همین راستا فیسبوک اعلام کرده است که تعداد کارکنان فعال خود در حوزه تعدیل محتوا را از 4500 نفر به 7500 نفر در سراسر جهان افزایش خواهد داد.
البته با پیشی گرفتن هوش مصنوعی از انسان در برخی زمینهها ممکن است برخی مشاغل بهکلی حذف شوند، اما بهجای مشاغل ازدسترفته، مشاغل جدیدی به کمک هوش مصنوعی ایجاد خواهند شد. اگرچه فناوری از توانایی خارقالعادهای در انجام محاسبات پیچیده برخوردار است اما همچنان به دادههایی که توسط انسانها خالصسازی و آماده بهرهبرداری شده، نیاز دارد. برای اینکه خودروهای هوشمند بتوانند عابران پیاده و علائم جادهای را بهخوبی تشخیص دهند، الگوریتمهای تشخیصی آنها باید با بارگذاری ویدیوهای متعدد توسط انسانها بهینهسازی شود؛ همین یک مورد، هزاران نفر را مشغول به کار کرده است. از طرفی وقتی یک الگوریتم خاص در خودروها و سایر ماشینهای هوشمند به کار گرفته میشود، انسانها باید دائماً عملکرد آن را رصد نموده و بازخوردهای لازم را برای بهبود آن به طراحان مربوطه ارائه دهند.
یکی از خدمات ارائهشده از سوی شرکت CrowdFlower -که یک شرکت نوپای فعال در حوزه وظایف خرد است- بهخوبی بر این اصل که انسانها هنوز هم مؤلفه اصلی حلقه فناوری هستند، صحه میگذارد. الگوریتم طراحیشده از سوی این شرکت بهگونهای است که میتواند تعداد زیادی از سؤالات مشتریان را که برحسب محتوا، خواستهها و سایر معیارها طبقهبندی شدهاند، پاسخ گوید اما وقتی پای سؤالات مشکل و پیچیده به میان میآید، باز هم این انسانها هستند که باید کار را به انجام برسانند.
شاید شما انتظار داشته باشید که بهبود الگوریتمها بهمرورزمان انسانها را از حلقه فناوری خارج کند، اما ماری گرِی از اعضای تیم تحقیقاتی مایکروسافت میگوید حتی اگر قرار باشد که چنین اتفاقی رخ دهد، زمان آن در آیندهای نزدیک نخواهد بود. ممکن است الگوریتمها درنهایت به حدی از هوشمندی برسند که بتوانند برخی از وظایف محوله را بدون کمک انسان انجام دهند و یا خودشان الگوها را یاد بگیرند، اما انتظارات مشتریان و شرکتها از هوش مصنوعی نیز همواره در حال افزایش است؛ دستیاران دیجیتال مانند الکسای آمازون یا کورتانای مایکروسافت باید بتوانند سؤالات پیچیدهتری را در آینده پاسخ دهند. پس انسانها باید همچنان برای بهبود الگوریتمها و رفعورجوع استثنائات حضور داشته باشند.
به گفته ماری گرِی و سیدهارت سوری، همکارش در مایکروسافت، انتظار میرود در آینده استفاده ترکیبی از هوش مصنوعی و نیروی انسانی در ارائه خدمات آنلاین رواج بیشتری یابد. مثلاً یک آژانس مسافرتی میتواند برای انجام کارهای روزمره مانند صدور بلیت، از هوش مصنوعی کمک بگیرد اما کارهای پیچیدهتری مانند تنظیم یک تور گردشگری شهری مطابق سلایق مشتریان را به انسانها محول کند.
مایکل برنشتاین و ملیسا ولنتاین از دانشگاه استنفورد حتی پیشرفتهای فراتری را متصور هستند. آنها پیشبینی میکنند در آینده بنگاههای اقتصادی موقتی شکل خواهند گرفت که نیروهایشان به کمک هوش مصنوعی استخدام و هماهنگ میشوند. این دو محقق حتی ایده خود را با طراحی برنامهای برای تأسیس شرکتهای مجازی موقت برای انجام پروژههای خاص، آزمایش کردند. بهعنوانمثال این برنامه میتواند تعدادی نیروی کار را استخدام نموده و وظایف آنها را برای طراحی اپلیکیشنی خاص جهت ارسال گزارش جراحات یک فرد مصدوم از آمبولانس در حال حرکت به بیمارستان، مشخص نماید.
کار کردن برای این «سازمانهای فوری» میتواند جذاب باشد، اما همواره این ترس وجود دارد که یک طبقه پرولتاریای دیجیتال از دل این کسبوکارها زاده شود. سارا رابرتز از دانشگاه کالیفرنیا در لسآنجلس طی تحقیقات خود متوجه شده است که افرادی که به مدت طولانی وظیفه تعدیل محتوای رسانههای گروهی را بر عهده داشتهاند، دچار خستگی روحی شدید شدهاند. از طرفی مارک گراهام از دانشگاه آکسفورد معتقد است مشاغل آنلاین اگرچه منابع درآمد جدیدی را بهویژه در کشورهای درحالتوسعه برای مردم فراهم کردهاند، اما درعینحال باعث پایین آمدن سطح دستمزد نیز شدهاند.
بنابراین، دولتهایی که مانند دولت کنیا-که برای اشتغال یکمیلیون نفر در مشاغل آنلاین برنامهریزی کرده است- ایده طراحی برنامههای عظیم اشتغال دیجیتال را در سر میپرورانند، باید جنبههای منفی آن را نیز محتاطانه زیر نظر داشته باشند.
فناوری بهخودیخود نه مصیبت مطلق است و نه برکت خالص! اگرچه فناوری چاپ در قرن پانزدهم مشاغل جدیدی را برای حکاکان ایجاد کرد اما پس از مدتی آنها متوجه شدند که این مشاغل تکراری و خستهکننده هستند. باید مراقب بود که چنین اتفاقی در دوران معاصر رخ ندهد.