دنیای امروز به مدد تحقیق و توسعه در همه ابعاد پیشرفت چشمگیری داشته است. رشد دانش و نوآوری منجر به تغییر در ترکیب کالاها و خدمات و شیوههای کسبوکار شده است. براساس مدلهای رشد، پیشرفت تکنولوژیکی تنها عامل رشد اقتصادی پایدار بلندمدت هست. یک کشور زمانی به شکوفایی اقتصادی میرسد که نوآوری رشد یافته و شرایط لازم برای حضور و رقابت در بازارهای جهانی ایجادشده باشد. بنابراین میتوان گفت کسبوکارهای نوین و دانشبنیان عامل مهم رشد پایدار اقتصادی هست.
کسبوکارهای نوین و مبتنی بر دانش یکی از جنبههای کارآفرینی است و هر نوع کارآفرینی الزاماً در دایره کسبوکار دانشبنیان و نوین قرار نمیگیرد. کارآفرینی اکوسیستمی است که مجموعه زیرشاخصهای آن وضعیت کارآفرینی یک کشور را مشخص میکند. هرچند آمار منتشرشده از شاخص جهانی کارآفرینی نشاندهنده بهبود وضعیت کشور هست و رتبه کارآفرینی ایران در سال ۲۰۱۸ در میان 137 کشور با ارتقای ۱۳ پلهای به جایگاه ۷۲ رسیده است؛ اما بایستی زیرشاخصهای این اکوسیستم را بررسی نمود.
در سال 2018 مهارت راهاندازی کسبوکارهای نوپا و جذب فناوری، بیشترین بهبود را از خود نشان داده و نوآوری محصول، نوآوری فرآیند و بینالمللی سازی از ارکان ناکارآمد کارآفرینی بوده است. بنابراین با توجه به حجم سرمایه انسانی کشور و ظرفیتهای موجود در توسعه شرکتهای دانشبنیان و مشاغل نوپا، سیاستگذاریها و برنامههای لازم در راستای بهبود محیط کسبوکار الزامی است.
در دنیای امروز فاصله بین مشاغل سنتی و کسبوکارهای مبتنی بر دانش و فناوری هرلحظه بیشتر شده و رمز ماندگاری در بازارهای جهانی و توسعه صادرات، تولید کالاها و خدمات دانشبنیان هست. کسبوکارهای دانشبنیان به دلیل داشتن محصولاتی با ارزشافزوده بالا و برخورداری از توانمندی رقابتی میتوانند اشتغال پایدار ایجاد نموده و در شرایط رکودی و ملتهب اقتصادی میتوانند باثبات بمانند. بنابراین رشد شرکتهای دانشبنیان و کسبوکارهای نوپای مبتنی بر ایده، لازمه پیشرفت و توسعه اقتصادی هست.
اگرچه آموزش، فناوری و ابداع در رونق مشاغل دانشبنیان از اهمیت بسیاری برخوردار است لکن فراهم بودن یک محیط کسبوکار مناسب بهمنظور شکلگیری، حمایت و رشد این نوع مشاغل اهمیت کمتری ندارد. چنانچه زمینههای ایجاد کسبوکارهای نوین ازلحاظ عرضه و تقاضا وجود داشته باشد اما شرایط محیطی و نهادی که خارج از کنترل کارآفرین هست، فراهم نبوده و مخاطرات این نوع مشاغل نوپا پوشش داده نشده و حمایت لازم انجام نشود، هرگز نمیتوان به رشد کسبوکارهای نوین، انبوهسازی و رقابت جهانی آنها امید داشت.
بر اساس گفتههای معاون علمی و فناوری رئیسجمهور در سال 1397 حدود 900 هزار میلیارد ریال درآمد از شرکتهای دانشبنیان بهدستآمده که این میزان 3.7 درصد تولید ناخالص داخلی با احتساب نفت و 4.5 درصد بدون نفت هست. یکی از دلایل عدم رشد قابلانتظار کسبوکارهای نوین جدایی صنعت از دانشگاه است. تقریباً هیچگاه آموزشهای دانشگاهی عملیاتی نبوده و فارغالتحصیلان نتوانستهاند از دانش خود در مسیر تولید استفاده نمایند. صنعت نیز غالباً بهصورت سنتی عمل کرده و تجربه را بر دانش در اولویت قرار داده است.
بر اساس بررسیهای انجامشده پایدارترین رشد مربوط به کشورهای دانایی محور بوده و صادرات محصولات دانشبنیان سهم بالایی در صادرات کشورهای توسعهیافته را به خود اختصاص داده است. ایران به دلیل وابستگی به درآمدهای نفتی همواره آسیبپذیر بوده، بهویژه در دورههای تحریم که فروش نفت ایران دچار تحریم شده و رشد اقتصادی را دستخوش نوسانات بسیار کرده است.
توسعه صادرات غیرنفتی و بهویژه محصولات مبتنی بر دانش و فناوری کشور را در برابر این تحریمها بیمه مینماید. پارکهای علم و فناوری میتوانند بسیار مؤثر عمل کنند، چراکه وظیفه آنها حمایت از ایدههای نوآورانه هست. همچنین این پارکها با ارائه مشاوره به کسبوکارهای نوین و دانشبنیان به تجاریسازی و بازارسازی این شرکتها کمک میکند. فلذا تقویت پارکهای علم و فناوری منجر به رشد این شرکتها و ایجاد ارزشافزوده و درآمد و اشتغال پایدار خواهد شد.
مسئولان بایستی با ایجاد بستر مناسب برای سرمایه انسانی تحصیلکرده و حمایت آنها در حوزه کارآفرینی و راهاندازی کسبوکارهای نوآورانه به تولید دانشوفناوری، ایجاد اشتغال پایدار و ارزشافزوده بالا، افزایش صادرات و درنهایت درآمد ملی اهتمام ورزند. در این راستا علاوه بر مشوقهای معنوی، پرداخت تسهیلات با بهره بسیار پایین، تسهیل بخشنامهها و آییننامهها و اصلاح قوانین و مقررات، خرید تضمینی محصولات در سالهای اولیه فعالیت و معافیتهای مالیاتی منجر به تقویت کسبوکارهای نوین و دانشبنیان خواهد شد.