مردم به خانه‌هایی که در آن زندگی می‌کنند، اعتماد چندانی ندارند؛ این استدلالی است که می‌توان از عکس‌العمل تهرانی‌ها به زمین‌لرزه 5.2ریشتری ملارد داشت که تهران را نیز کمی لرزاند و بخش زیادی از ساکنان پایتخت را به پارک‌ها و بوستان‌ها کشاند؛ اما محسن بهرام غفاری، عضو شورای تدوین مقررات ملی ساختمان دراین‌باره می‌گوید: آن‌قدرها هم وضع خراب نیست و تاب‌آوری ساختمان‌ها نسبت به ارزیابی 19سال پیش آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (جایکا)، حداقل 50درصد بیشتر شده است.
به گزارش پایگاه خبری اتاق ایران، آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (جایکا)، در حوالی سال‌های 1376 و 1377 مطالعاتی در تهران انجام داده و در سناریوهای مختلف برآورد کرده بود در زلزله احتمالی تهران بین 35 تا 55 درصد ساختمان‌ها فرو بریزند.
زلزله در ایران آوار و خرابی و تلفات انسانی را به ذهن متبادر می‌کند درحالی‌که سال‌هاست رعایت مباحث 22گانه مقررات ملی ساختمان که بر اساس شاخص‌های نوین مهندسی تدوین‌شده در کشور الزامی است و بر پایبندی سازندگان به این مقررات نظارت می‌شود.
از سوی دیگر آیین‌نامه طرح ساختمان مقاوم در برابر زلزله یا به‌اصطلاح استاندارد 2800نیز کاملاً به بحث ایمن‌سازی بنا در برابر زمین‌لرزه اختصاص دارد که تاب‌آوری سازه را در برابر زلزله‌های هولناک تضمین می‌کند و باید در ساخت‌وسازهای مهندسی رعایت شود.
مقرراتی مثل ژاپن و آمریکا داریم
محسن بهرام غفاری، عضو شورای تدوین مقررات ملی ساختمان تصریح می‌کند: مقررات ساختمان ملی ایران جزو اسناد کاملاً علمی بوده و با مقررات، ضوابط و کدهای مورد عمل در پیشرفته‌ترین کشورهای لرزه‌خیز ازجمله ژاپن و آمریکا برابری می‌کند و با رعایت آنها حتماً ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله‌های شدید خواهیم داشت.
بهرام غفاری تصریح می‌کند: اگر مباحث 22گانه مقررات ملی ساختمان و استاندارد 2800در ساخت‌وسازها رعایت شود، ساختمانی خواهید داشت که طبق قرار این مباحث، در برابر زلزله با شدت 7درجه «مرکالی اصلاحی» هیچ آسیبی نمی‌بیند و در زلزله‌های بالای 9درجه مرکالی اصلاحی نیز سازه آن فقط اجازه آسیب دارد و بازهم آوار نمی‌شود.
او در تشریح گفته‌های خود درباره شدت لرزه‌هایی که یک ساختمان مهندسی ساز می‌تواند تحمل کند، می‌افزاید: بزرگی زلزله در مقیاس ریشتر، واحدی است که میزان انرژی آزادشده در لحظه گسست زمین در کانون زلزله را نشان می‌دهد اما درجه مرکالی اصلاحی، میزان تأثیری است که از طرف این زلزله به سازه‌های دست بشر وارد می‌شود که هر چه به کانون زلزله نزدیک باشد، شدیدتر و هر چه از آن فاصله بگیرد کمتر خواهد بود.
گفتنی است زلزله اخیر که در مرز البرز و تهران روی داد، به‌اندازه 3 درجه مرکالی اصلاحی بر سازه‌های تهران تأثیر داشته است.
مأموریت مقررات 22 گانه
مباحث 22گانه مقررات ملی ساختمان، برای هر آنچه در یک ساخت‌وساز رخ می‌دهد یا در فرایند بهره‌برداری از آن وجود دارد را زیر نظر گرفته و برای آن استاندارد و مقرراتی تدوین کرده است؛ از جنس مصالح گرفته تا شیوه درست در ساخت‌وساز، پی‌ریزی، ستون‌بندی، نماسازی و ایمن‌سازی آن در مقابل آتش‌سوزی، زلزله و دیگر بلایای طبیعی.
این مباحث برای اجرای تأسیسات برقی، گازی، گرمایشی، لوله‌کشی، عایق‌بندی، کاهش مصرف انرژی، نگهداری از بنا و حتی برای نصب علائم و تابلوها نیز وسواس به خرج می‌دهد؛ اما بازهم در نظر عامه مردم به مقاومت ساختمان‌ها اعتمادی نیست و معتقدند اگر زلزله بیاید داخل ساختمان امنیت ندارد. این مسئله در تهران نیز مصداق دارد و رفتار مردم در برابر تکان‌های خفیفی که از زلزله ملارد در پایتخت احساس شد نیز آن را تأیید می‌کند.
عضو شورای تدوین مقررات ملی ساختمان درباره اینکه چه میزان از ساختمان‌های تهران در برابر زلزله مقاوم بوده و در زمین‌لرزه احتمالی پایتخت قادر به حفظ ساکنان خود هستند، می‌گوید: پاسخ این سؤال بسیار تخصصی است و تقریباً همه کسانی که در رسانه‌ها پیرامون این موضوع صحبت کرده‌اند نیز به‌نوعی راه خطا رفته‌اند چراکه در زمینه مهندسی زلزله کار نکرده‌اند و فقط «ژئولیست» بوده‌اند یا «لرزه زمین‌ساخت» و «زلزله‌شناسی» خوانده‌اند.
بهرام غفاری که گویا قصد ندارد آمار غیرمستندی از خرابی احتمالی زلزله تهران ارائه دهد، می‌افزاید: اگر امروز یکی از 3گسل بزرگی که در تهران پتانسیل لرزه دارند، فعال شود، اثری که روی ساختمان‌های تهران خواهد داشت، نسبت به حدود 19سال پیش، یعنی سال‌های 76و 77که آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن (جایکا) مطالعاتی بر ساختمان‌های تهران انجام داد، وضعیت دست‌کم 50درصد بهتر است.
او ادامه می‌دهد: در طول این 19سال، به‌طور میانگین سالانه حدود 100هزار واحد مسکونی در تهران جانشین واحدهای قبلی شده‌اند که به‌مراتب وضعیت ایمنی آنها از ساختمان‌های قبلی بهتر است؛ در این شرایط گرچه آسیب‌پذیری پایتخت به‌واسطه افزایش جمعیت بیشتر شده اما پایداری ساختمان‌ها ارتقا یافته و خسارت‌های احتمالی را کمتر کرده است چراکه اگر قرار بود زلزله بیاید و همان ساختمان‌های قبلی باشند، همگی آنها تخریب می‌شدند.
خطر بیخ گوش ساختمان‌های قدیمی
بهرام غفاری می‌گوید: آن دسته از ساختمان‌های بدون سازه مهندسی، که در آنها دیوارها باربر هستند، در برابر کوچک‌ترین زلزله‌ها تاب مقاومت ندارند و تخریب می‌شوند اما ساختمان‌های جدید، حتی اگر مانند ساختمان‌های مسکن مهر کرمانشاه، نصفه و نیمه به مقررات ملی ساختمان پایبند بوده باشند، وضعیت به‌مراتب بهتری دارند.
او معتقد است فاصله اغلب ساختمان‌های موجود در کشور با آنچه مدنظر مقررات ملی بوده زیاد است چراکه نظام کنترل ساختمان در ایران بسیار ناکارآمد است و از دیگر سو، اولاً ساختمان‌سازی در ایران برای کسب سود رواج دارد و ثانیاً مرغوبیت ساختمان در نظر مردم نه از جنبه‌های سازه‌ای و مهندسی بلکه از جنبه‌های لوکس معماری ظاهر ارزیابی می‌شود؛ بنابراین سازندگانی که برای پول ساختمان می‌سازند، به‌جای اهمیت دادن به استراکچر و سازه اصلی بنا طبق مقررات، به آرایش و زیباسازی داخلی ظاهر و داخل آن می‌پردازند.
شناسنامه فنی ساختمان، باطن سازه‌ها را افشا می‌کند
شناسنامه فنی ساختمان گرچه از الزامات مقررات ملی ساختمان است اما در کشور اجرایی نشده و عملاً جلوی افشای باطن سازه‌ها برای مردم را گرفته است. به اعتقاد بهرام غفاری، شناسنامه فنی ساختمان یک سند است که نمی‌تواند جلوی زلزله را بگیرد اما می‌تواند برای افراد روشن کند که در چه ساختمانی سکونت دارند.
از سوی دیگر، افزایش هزینه‌های ساخت‌وساز به‌واسطه رعایت مباحث 22گانه مقررات ملی ساختمان، چالش دیگری است که عضو شورای تدوین مقررات ملی ساختمان نیز اثرگذاری آن بر عدم رعایت این مقررات را نادیده نمی‌گیرد.
او می‌گوید: رعایت این مقررات و آیین‌نامه‌ها در حالی هزینه ساخت را بالا می‌برد که در ساختار فعلی صنعت ساختمان ایران، هدف اصلی در ساخت‌وساز، کسب سود است و سرمایه‌گذار و سازنده نیز آن‌گونه که باید، کنترل نمی‌شوند.
