«توافقنامه چابهار» عنوانی کوتاه که اهمیتی بالا در تاریخ سه کشورِ ایران، افغانستان و هند داشت. عصر روز گذشته حسن روحانی رئیس‌جمهوری ایران، اشرف غنی رئیس‌جمهوری افغانستان و نارندرا مودی نخست‌وزیر هند هر سه با یکدیگر دست دادند و توافقی مهم را در عرصه حمل‌ونقل رقم زدند. هر دو رئیس‌جمهور و نخست‌وزیر هند پیام این توافق را اینگونه اعلام کردند: «همکاری‌های مشترک، باورمندی و استفاده از فرصت‌های منطقه‌ای برای پیشرفت، امنیت و ثبات منطقه‌ای». به این ترتیب بر اساس این توافقنامه، کوریدور حمل‌ونقل و گذر بین‌المللی موسوم به توافق چابهار به امضا رسید و فصل جدیدی را در توسعه روابط سه کشور گشود. طبق گفته رئیس‌جمهوری ایران، بر اساس این توافق سرمایه‌گذاری مشترکی در چابهار صورت می‌گیرد که می‌تواند هندوستان را از مسیری مطمئن به افغانستان، آسیای میانه و قفقاز پیوند بدهد.
رحانی در سخنرانی شب گذشته اظهار کرد: «سند امروز تنها یک سند اقتصادی نیست بلکه سندی سیاسی و منطقه‌ای است و پیام آن این است که کشورهای منطقه باید از فرصت‌های منطقه‌ای برای منطقه استفاده کنند.» او در ادامه تأکید کرد که دیگر کشورها نیز در آینده می‌توانند به این توافق ملحق شوند چرا که این توافق علیه هیچ کشوری نیست و به نفع صلح و ثبات منطقه خواهد بود. طبق گفته رئیس‌جمهوری ایران، از هر کشور یک وزیر برای پیگیری مسائل مربوط به این توافق انتخاب شده‌است تا برگزاری جلسات را به صورت منظم و تا انتها دنبال کند.
نارندرا مودی نخست‌وزیر هند ابتدا شعری از حافظ خواند و سپس گفت: «روزهای جدایی و شب‌های فراق به پایان رسیده و دوستی ما برای همیشه ادامه خواهد داشت.» از نظر مودی نیز این توافق نه تنها برای سه کشورِ ایران، هند و افغانستان حائز اهمیت است بلکه تاریخ جدیدی را برای همه ملت‌های این منطقه رقم زده‌است. او در پایان سخنان خود گفته‌است: «کوریدور سه‌جانبه چابهار می‌تواند مسیر این منطقه را تغییر بدهد و مسیر جدیدی را در این منطقه بنیان‌گذاری کند. این کوریدور همچنین می‌تواند موانع جریان اقتصادی در سراسر منطقه را از بین ببرد.»
اشرف غنی رئیس‌جمهوری افغانستان نیز در این مراسم با تأکید بر تعهد کشورش نسبت به قرارداد سه‌جانبه چابهار گفت: «قاره آسیا به لحاظ اقتصادی در حال تغییر و تبدیل شدن به یک قطب بزرگ اقتصادی است و تأمین رفاه مردم در این شرایط نیازمند همکاری‌های منطقه‌ای است.» او در ادامه صحبت‌های خود تأکید کرد: «جغرافیا سرنوشت نیست و اراده جغرافیا را تغییر می‌دهد و امروزه اراده ما از چابهار شروع شده اما افق آن یک توسعه همه‌جانبه اقتصادی، سیاسی و فرهنگی خواهد بود.» اشرف غنی در پایان گفت: «صادرات بعضی در منطقه تروریسم است و صادرات ما سه کشور، باورمندی و همکاری مشترک و استفاده از فرصت‌های موجود در مسیر رفاه مردم و ثبات در منطقه است و پیام ما این است که همه کشورهای منطقه باید در این نوع همکاری مشارکت کنند.»
عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی ایران نیز در حاشیه این دیدارها به اهمیت کوریدور چابهار برای سه کشور اشاره کرده و گفته‌است: «برای فعال کردن کوریدور چابهار در حال حاضر برای ترانزیت زمینی حدود 50درصد هزینه ترانزیت تخفیف داده می‌شود؛ در بخش دریایی نیز برای پهلوگیری و هزینه‌های ترمینالی تخفیف‌های 30درصدی و 55درصدی پیش‌بینی شده‌است.» او در ادامه گفت: «با تأسیس این کوریدور ایران از طریق شبکه ریلی می‌تواند به آسیای میانه تا چین و روسیه متصل شود.»
آخوندی گفت: «یکی از یادداشت تفاهم‌نامه‌هایی که روز گذشته به امضا رسید اظهار تمایل هند برای سرمایه‌گذاری در راه‌آهن چابهار-زاهدان به ارزش یک میلیارد و 300میلیون دلار بود که نشان از علاقمندی و تمایل هند برای احداث این خط ریلی دارد.» او با اشاره به اینکه از سال گذشته اجرای این خط‌آهن از بودجه داخلی وزارت راه و شهرسازی آغاز شد و تا کنون زیرسازی پروژه در محور چابهار-ایرانشهر به میزان 40درصد پیشرفت فیزیکی دارد، گفت: «اجرای این پروژه از سمت زاهدان نیز از چند ماه گذشته آغاز شده‌است بنابراین برای اجرای این پروژه ریلی صرفا در انتظار حضور هندی‌ها نبودیم اما خوشبختانه کشور هند تمایل خود را برای تأمین مالی ادامه پروژه اعلام کرد.» طبق پیش‌بینی آخوندی این پروژه تا سه سال آینده به بهره‌برداری می‌رسد. او اضافه کرد: «در افغانستان معادن بسیار زیادی از جمله آهن وجود دارد که این معادن برای هندی‌ها بسیار ارزشمند است لذا در واقع این کوریدور مسیری برای انتقال این مواد معدنی به هندوستان است که برای هند به جهت دسترسی به این معادن و برای افغانستان به لحاظ صادرات موادِ استخراج‌شده از معادن اهمیت دارد.» او در مورد ایران نیز گفت: «برای ایران بسیار مهم است که از این مسیر ترانزیتی حداکثر بهره‌برداری را داشته باشد چرا که منطقه جنوب‌شرق ایران مدت‌ها از جهت جمعیتی با پراکندگی مواجه است به طوری‌که در این منطقه 4.8نفر در هر کیلومتر جمعیت داریم و این نشان می‌دهد باید در منطقه جنوب شرق ایران سرمایه‌گذاری زیادی داشته باشیم.»
چرا چابهار؟
چابهار نقطه عطق توسعه مناسبات ترانزیتی ایران، افغانستان و هندوستان به شمار می‌آید. نخستین اجلاس کارشناسی تأسیس کوریدور حمل‌ونقل بین‌المللی و ترانزیتی میان ایران، افغانستان و هندوستان صبح روز سه‌شنبه 31 شهریور 1394 در تهران برگزار شد. اکنون بالاخره پس از کمتر از نه ماه این توافقنامه آماده شد و به امضا رسید. راه‌اندازی این کوریدور می‌تواند تأثیر بسزایی در ایجاد اشتغال و ارزش افزوده برای استان سیستان و بلوچستان داشته باشد. به این ترتیب اکنون این موافقتنامه می‌تواند در توسعه جنوب شرق ایران بسیار تأثیرگذار باشد.
بندر راهبردی چابهار تنها بندر اقیانوسی ایران در شمال دریای عمان بوده و نزدیک‌ترین و آسان‌ترین راه دسترسی کشورهای آسیای مرکزی (که محصور در خشکی هستند) به آب‌های آزاد است. به این ترتیب این منطقه در زمینه ترانزیت کالا و انرژی بسیار حائز اهمیت است. شهرستان چابهار از شمال به شهرستان‌های ایرانشهر و نیکشهر، از جنوب به دریای عمان و از شرق به پاکستان محدود است. این شهر از 150سال پیش به دلیل موقعیت جغرافیایی مناسب از نظر فعالیت‌های تجاری و صیادی و داشتن چند چاه آب نسبتاً شیرین باعث جذب جمعیتی اندک در ساحل شرقی خلیج چابهار شده‌است. اکنون با امضای این توافق و کوریدور جدید، چابهار رنگ دوباره‌ای از توسعه به خود خواهد گرفت.
سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌های بنادر ایران
روزنامه سانکی ژاپن در گزارشی به توافقنامه چابهار اشاره کرده‌است. بر اساس گزارش این روزنامه، هند تمایل و علاقه بی حد و حصری در توسعه بنادر چابهار نشان داده‌است و با توجه به لغو تحریم‌های سازمان ملل متحد و کشورهای غربی از جمله امریکا، چین و روسیه علیه ایران، طرح توسعه بنادر ایران به یک باره مطرح شده‌است. هندوستان به منظور مقابله با تقویت نفوذ چین در حوزه اقیانوس هند، سعی دارد که چابهار را «مرکز» منطقه‌ای قرار دهد و در همین راستا همکاری ژاپن را هم جستجو می‌کند.
هندوستان که قرار است در مرحله نخست تجهیزات پهلوگیری و همچنین اسلکه کشتی را تأسیس کند، دست‌کم دویست میلیون دلار (حدود 22میلیارد ین) در این راستا سرمایه‌گذاری خواهد کرد. از سوی دیگر، شی جین‌پینگ رئیس‌جمهوری چین با پیشبرد زیرساخت‌های مسیر دریایی و مسیر زمینی به اتحادیه اروپا از طریق آسیای میانه (که مبدا آن چین است) طرح موسوم به «جاده ابریشم جدید» (ابتکار یک راه یک کمربند) که منجر به پدید آمدن منطقه برزگ اقتصادی خواهد شد را مطرح کرده‌است. حتی در این میان، نقطه تلاقی دو مسیر هم در نظر گرفته شده و آن نقطه تلاقی کوریدور اقتصادی چین و پاکستان است که از طریق بندر گوادر بخش جنوب غربی پاکستان (که روابط ماه عسلی با چین دارد) را با کاشغر منطقه سین کیانگِ چین متصل می‌کند.
بندر چابهار در حدود صد کیلومتری غرب بندر گوادر واقع شده‌است. توسعه بندر چابهار به دست هندوستان، که با پاکستان در مسائل قلمرو اختلاف دارد، موجب خواهد شد که در توسعه شبکه حمل‌ونقل میان دو کشور چین و پاکستان که از سلاح اتمی برخوردارند، شکاف ایجاد کند.