همکاری بنگاه‌های کوچک و متوسط ایرانی و اروپایی، راهکاری است که با بازگشت مجدد تحریم‌ها و خروج شرکت های بزرگ بین المللی از ایران، بهعنوان اساسی‌ترین راه مقابله با تحریم‌ها موردتوجه قرار گرفته است. فعالان اقتصادی معتقدند بنگاه‌های کوچک و متوسط باوجود نقشی که در اقتصاد کشور ایفا می‌کنند، در سیاست‌گذاری‌های دولتی همیشه مورد غفلت قرارگرفته‌اند و باید زیرساخت‌های توسعه این بنگاه‌ها هرچه سریع‌تر فراهم شود.
برخی فعالان بخش خصوصی تأمین مالی، سیاست‌های دولتی، نقص قوانین و مقررات، به‌روز نبودن فناوری‌ها و زیرساخت‌های لازم، عدم دسترسی به اطلاعات آماری، بروکراسی‌های اداری را مهم‌ترین موانع پیش روی توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط دانسته اند. کمال اطهاری اقتصاددان و پژوهشگر توسعه اما در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» بزرگ‌ترین چالش بنگاه‌های کوچک و متوسط و به‌طورکلی بنگاه‌های اقتصادی را در عدم پایبندی به «اقتصاد دانش‌بنیان» و تدوین نشدن طرح جامع اقتصاد خلاصه می‌کند.
اطهاری تأکید می‌کند: تا زمانی که طرح جامع اقتصاد دانش‌بنیان تدوین نشود و بهعنوان نقشه راه SME های داخلی قرار نگیرد نمی‌توانیم انتظار نوآور بودن بنگاه‌های کوچک و متوسط را داشته باشیم. چون فضای بالقوه‌ای برای نوآوری بنگاه‌های کوچک و متوسط در داخل کشور فراهم نیست. همین هم باعث می‌شود تا کارخانه بزرگ و پیش رویی مانند ارج که حتی پیش از تأسیس سامسونگ در خاورمیانه فعالیت می‌کرد، در مجاورت دانشگاه صنعتی شریف تعطیل شود و هیچ راهکاری برای ازسرگیری مشکل این بنگاه اقتصادی از طرف فضای آکادمیک پیشنهاد نشود.
به اعتقاد اطهاری لازمه ورود بنگاه‌های کوچک و متوسط به بازارهای جهانی آموزش است. نمی‌توانیم وقتی هیچ آموزشی برای بنگاه‌های کوچک و متوسط ارائه نکرده‌ایم و ساماندهی و مدیریتی نداشته‌ایم از بنگاه‌دارانمان بخواهیم در دوران تحریم‌ها بهترین عملکرد را از خود نشان دهند.
او تصریح می‌کند: اقتصاد دانش‌بنیاد توسط مراجع رسمی تعریف‌نشده است، ولی می‌بینیم که کمیته‌های متعدد و سازمان‌هایی تشکیل‌شده که در سطوح مختلف اهداف همه‌شان سامان دادن به این نوع اقتصاد است. نکته اینجاست که هیچ‌کدام از آن‌ها تعریف روشنی از اقتصاد دانش‌بنیان ندارند. برای نمونه در طرح جامع تهران یا ماده دوم برنامه ششم توسعه بر انجام پروژه‌های سبز تأکید شده اما مشخص نیست متولی آن چه نهادی یا شخصی است که این موضوع یکی از مهم‌ترین نواقص برنامه ششم توسعه محسوب می‌شود.
اطهاری در پاسخ به این سؤال که متولی اقتصاد دانش‌بنیان چه شخص یا نهادی است، گفت: یکی از اصول توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، قدرت‌گیری شهرداری است که بهعنوان محل دولت الکترونیک تلقی می‌شوند. اما آنچه در حال حاضر شاهدیم دوگانه میان شهرداری‌ها، دولت و مردم است که مانع از شکل‌گیری محیط نوآور می‌شود.
شهرها؛ محل پایه‌ریزی اقتصاد دانش‌بنیان
اطهاری معتقد است محل پایه‌ریزی اقتصاد دانش‌بنیان شهرها هستند. او می‌گوید: وقتی از زیرساخت‌های اقتصاد دانش‌بنیان صحبت می‌شود منظور «شهرک صنعتی» نیست. زیرساخت تشکیل این اقتصاد دانش‌بنیان، شکل‌گیری محیط نوآوری در کلان‌شهرهاست. تا زمانی که این زیرساخت فراهم نشود نمی‌توان امیدی به حل مشکلات به‌طور اساسی داشت. شکل‌گیری این اقتصاد بیش از هر چیز در گروی داشتن طرح جامع است و با اجرای دو یا سه طرح پژوهشی، نباید ادعا کنیم اقتصاد دانش‌بنیان شکل‌گرفته است. اما متأسفانه می‌بینیم به‌جای اینکه بخواهیم اقتصادی بر پایه دانش‌بنیان بودن ایجاد کنیم عادت کرده‌ایم به نهادسازی‌های ناقص اقتصادی که نتیجه آن هم بحران‌هایی است که اقتصاد کشور امروز درگیر آن شده است.
به اعتقاد این پژوهشگر توسعه، اساس تاسیس نهادها، باید ایجاد توسعه پایدار باشد.
اطهاری توضیح می‌دهد: هنر اجتماعی یعنی مدل نهادسازی و بدانید که چطور آن را بچینید. اما مدلی که در حال حاضر اقتصاد ما و دیگر نهادهای کشور بر اساس آن چیده شده، مثال اتومبیلی است که یک چرخ آن، چرخ کامیون است و چرخ دیگرش چرخ دوچرخه؛ آن‌وقت توقع داریم تا این ماشین برای ما هر مسیری را بدون هیچ سختی طی کند.
بی توجهی به بخش خصوصی
به اعتقاد کمال اطهاری هنوز مدیریت اقتصادی درستی در بدنه دولت شکل نگرفته یا اجازه داده نمی‌شود که شکل بگیرد. اقتصاد فعلی نیازمند مدیریت یکپارچه است که یکی از مهم‌ترین اجزای آن «مشارکت بخش خصوصی» است.
او تأکید می‌کند: هم فعالان بخش خصوصی و هم خبرگان برنامه‌ریزی توسعه به‌رغم تأکیداتی که از سوی دولت برای مشورت با آنان می‌شود، اما در بدنه دولت حضور ندارند و متأسفانه دولت فقط عادت کرده است که مثل میرزا بنویس از فعالان بخش خصوصی و اقتصادی نظرخواهی کند بدون اینکه نظرات آن‌ها را در عمل به کار بگیرد.
تحریم جنگ اقتصادی است و مانور جنگی درست می‌خواهد
اطهاری معتقد است داشتن یک برنامه توسعه خوب که متناسب با ظرفیت‌ها و امکانات کشور تهیه‌شده باشد می‌تواند ایران را از هرگونه تحریمی که از خارج اعمال می‌شود، محافظت کند.
او تأکید می‌کند: تحریم، جنگ اقتصادی است و هر جنگ اقتصادی یک مانور جنگی برای مقابله با حمله دشمن می‌خواهد. اگر بتوانیم برنامه توسعه را در کشور به خوبی بچینیم، می‌توانیم انتظار داشته باشیم که کشورها هم از حمله اقتصادی به ایران منصرف شوند.
به گفته این اقتصاددان در شرایط فعلی بین‌المللی که اروپا نشان داده است نمی‌خواهد زیر سلطه آمریکا برود، بهترین فرصت برای تدوین این برنامه توسعه است تا با نظرخواهی از فعالان بخش خصوصی و اقتصاددانان ظرف 2 الی 3 سال تدوین شود.