تولید معیشتی، رفع فقر نمی‌کند؛ چاره کار تولید صنعتی مدرن است

عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی گفت: فرشاد مومنی معتقد است از بین همه انواع تولید، فقط یک شکل آن توسعه گرا بوده و آن تولید صنعتی مدرن است. و تنها نیرویی که قوه محرکه از بین بردن فقر را در اختیار دارد، تولید صنعتی مدرن است.

فرشاد مومنی در ششمین همایش توسعه پایدار با رویکرد بهبود محیط کسب و کار که در اتاق مشهد برگزار شد گفت: باید کمک کنیم تا دولت بیش از گذشته شهامت روبه رو شدن با واقعیات را پیدا کند و به همین دلیل باید از تعارفات کاسته و تلاشمان را معطوف به مسائل جدی تری کنیم که امروز گریبان کشور را گرفته اند.

مومنی گفت: شرایط ما در اقتصاد سیاسی و بین المللی به گونه ای است که ایران به عنوان قهرمان از دست دادن فرصت ها شناخته می شود؛. ریشه این مشکل آنجاست که شهامت مواجهه با واقعیت ها را نداریم و آنجا که باید گستاخی مواجهه با واقعیت ها را داشته باشیم و سیاست های صحیح و بازدارنده را اجرا کنیم، شانه خالی کرده و رویه تکذیب، انکار و دادن وعده های شگفت انگیز را پیش می گیریم.

وی راه نجات در این بزنگاه را از منظر اندیشه ای، توجه به اصول توسعه‌ دانست و ادامه داد: افق نگرش ما باید وسعت بگیرد تا بتوانیم روند های تعیین کننده و سرنوشت ساز را با دقت زیر ذره بین بگذاریم.

کمبود منابع نداریم

مومنی به گزارش بانک جهانی که عملکرد اقتصادی کشورهای دنیا را در یک دوره 50ساله (1965 تا 2014) مورد بررسی قرار داده اشاره کرد و گفت: یکی از مولفه های مورد بررسی در گزارش مذکور، نسبت پس انداز به تولید ناخالص داخلی است. در حالی که میانگین این نسبت در سطح کل دنیا حدود 22درصد بوده، در ایران و طی 50ساله اخیر، مولفه مذکور 40درصد برآورد شده است. این یک پیام بزرگ دارد و می گوید که روندها، رویه ها و سازه های ذهنی ما در نقطه مقابل با ظرفیت های ما بوده است. ایران با هر چالشی مواجه باشد، کمبود منابع در جرگه آن نمی گنجد پس با نگاه به نسبت دو برابری پس انداز به تولید ناخالص داخلی و قیاس آن با شرایط امروز باید اذعان کنیم که ما قهرمانان از دست دادن فرصت ها و نابودی منابع بوده ایم. در واقع به نظر می رسد که در سطح ساختارهای تصمیم گیری ما یک مسابقه برای حرکت به سمت قهقرا در جریان است.

رئیس موسسه دین و اقتصاد متذکر شد: گزارش مذکور حاوی اطلاعات مهم دیگری نیز هست. مثلا اینکه، در این دوره پنجاه ‌ساله اندازه اقتصاد ایران تقریبا 6.6 برابر شده است. این نسبت در همین دوره برای هند 13.2 برابر و برای مالزی ٢٠ برابر بوده است اما در این بازه اقتصاد کره جنوبی ٣۴ برابر شده  و شاگرد اول جهان یعنی چین نیز اندازه اقتصادش را به ٧٣ برابر افزایش داده است.

مؤمنی افزود: البته اگر نیت به رمز گشایی از این ارقام و انجام یک کار کارشناسی موثق باشد، باید اذعان کنیم که حتی برآورد رشد 6.6 اقتصاد ایران نیز صحیح نیست چرا که در بازه مذکور نفت خام می فروختیم و اسم آن را تولید گذاشته بودیم؛ در حالی که عنوان این کار، از جیب خوردن است.

وی خاطر نشان کرد: اما با نگاهی به افق های دورمدت باید تاکید کنیم که از بین همه انواع تولید، فقط یک شکل آن توسعه گرا بوده و آن تولید صنعتی مدرن است. پس در یک کلام، نیرویی که قوه محرکه از بین بردن فقر را در اختیار دارد، همین تولید صنعتی مدرن است.

پدیده صنعت‌زدایی در ١۵ سال گذشته

این تحلیلگر و صاحبنظر اقتصادی در بخش دیگری از اظهارات خود هشدار داد: در ١۵ سال گذشته اقتصاد ایران به شکل بی‌سابقه‌‌ای با پدیده صنعت‌زدایی روبه‌رو بوده است. چنین به نظر می رسد که ما خود در ایران دست به اقداماتی می زنیم که بی‌سابقه‌ترین سطح عقب‌ماندگی و فقر را در دنیا تجربه کنیم و در این میان هیچ صدایی نیز به صورت بایسته بلند نمی شود.

مومنی به آمارهای دیگری اشاره کرد و گفت: به استناد ارقام و آمارهای پردازش شده سرشماری نفوس و مسکن حدفاصل سال های 1385 تا 1390، در حالی که بیش از 621 میلیارد دلار سرمایه به اقتصاد ایران تزریق شده بود، جمعیت شاغل کشور تنعا 71 هزار نفر افزایش یافت اما متقابلا در چین و در بازه سال های 1978 تا 1996، با سرمایه گذاری قریب به 330 میلیارد دلاری، 226 میلیون فرصت شغلی برای مردم این کشور فراهم شد.

وی شرایط موجود را متاثر از شیوه اندیشه ورزی در کشورمان دانست و تاکید کرد: ما هنوز فکر می کنیم در چارچوب تولید معیشتی می توان به رفع فقر کمک کرد و یا اینکه رد و بدل کردن کالا با تکیه بر واردات، تولید به شمار می رود در حالی که باید ذهن خود را از این بخش خارج کنیم و به دنبال خلق فرصت ها باشیم و با خلق اشتغال مولد به سوی تولید صنعتی مدرن پیش برویم.

مومنی یادآور شد: در دوره ای که ذکر شد و در فاصله دو سرشماری، تنها خالص فرصت های شغلی صنعتی منفی 415هزار مورد بود. از سویی خالص های فرصت های شغلی بخش های مسکن، عمده فروشی و خرده فروشی نیز منفی شد؛ یعنی حتی آنچه ما برای اقتصاد ملی مذموم می دانستیم نیز نتوانست رشد کند و در این فاصله، در کشورمان یک گروه از فعالیت ها به وجود آمد که اندازه، سهولت و شیرینی آن بسیار زیاد بود و حتی بخش دلالی هم قادر به رقابت با آن ها نبود.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: باید بپرسیم اینکه مسائل اصلی کشور از قبیل اشتغال و صنعتی شدن به حاشیه رانده می شود، آیا برای عده ای سود و منافع دارد؟ باید توجه داشته باشیم که هر کشوری که بنیه تولید صنعتی آن تضعیف شود، دچار عقب افتادگی می شود و امنیت ملی آن به خطر می افتد.

وی از تداوم صنعت زدایی در دوره ریاست جمهوری روحانی گفت و تاکید کرد: فرق آن با دوره قبل این است که شیب تخریب در بعضی زمینه ها کمتر شده است اما اصل روند تخریب ادامه دارد .

مومنی توضیح داد: گزارش های بانک مرکزی نشان می دهد که از سال 1393 تا 1396 سهم صنعت کشور از تولید ناخالص داخلی از مقدار بسیار ناچیز14.9 درصد در آغاز دوره به 13 درصد در سال 1396 رسیده و تمام ارزیابی ها نشان می دهد که در سال های 97 و 98 نیز شرایط از این هم بدتر خواهد شد.

مومنی خاطر نشان کرد: شرایط فضای کسب و کار در کشور این است که اعتماد سرمایه گذاران از سرمایه گذاری در فعالیت های صنعتی مدرن هر روز کمتر از دیروز می شود. در مورد دیگری شاهدیم که سرمایه گذاری دولت در ماشین آلات صنعتی نیز از 1.9 درصد در سال 1393 به0.9درصد در سال 96 رسیده است.

روندهای مشکوک در اداره اقتصاد ایران

مومنی گفت: به نظر می رسد که روندهای مشکوکی در اداره اقتصاد ایران وجود دارد که با مشاهده بعضی از این آمارها نمی توان گفت که متاثر از عدم آگاهی، عدم کفایت دانش و یا تجربه است و حتی اگر ساختار قدرت تنها به بقای خودش فکر کند باز هم نباید اجازه می داد که چنین مسائلی رخ دهد و چنین شرایطی بروز کند.

رئیس موسسه دین و اقتصاد از اهمیت تلاش برای ارتقای بنیه فکری و اندیشه ای تصمیم گیران گفت و بر تلاش در این حوزه تاکید کرد: در این شرایط اینکه نفت خام بفروشیم و بی خیال باشیم، کافی نیست.

وی به اظهارات یکی از وزرای اقتصادی دولت مبنی بر اینکه «برنامه ما این است، روزی یک شرکت واگذار کنیم» نیز اشاره کرد گفت: اظهارات مذکور به این معناست که از جیب بخوریم و به هیچ کدام از این تهدیدها نیز توجه نکنیم.

او ادامه داد: از امسال ماجرای تولید، اقتصاد و اشتغال در ایران، در اصطلاح گل بود که به سبزه نیز آراسته و شکل جدید مسائل آن با مقوله تحریم ها نیز پیوند خورده است و در این شرایط اینکه نفت خام بفروشیم و بی خیال باشیم، کافی نیست.

وی در بخش بعدی اظهارات خود به تشریح بعضی از ابعاد و برنامه های بلندمدت آمریکا در جهت اعمال تحریم های اقتصادی اشاره کرد و توضیح داد که چگونه مدیریت های غلط در برهه های مختلف، تحقق این اهداف را تسهیل کرده اند.

اظهارات پایانی مومنی در خصوص ریسک هایی بود که در سال 2018 در محیط کسب و کار ایران بروز  کرده اند و گفت: این مولفه های کلیدی شامل بیکاری، نزاع های بین منطقه ای، بحران مالی دولت، نرخ تورم غیر قابل مدیریت و بحران آب است. ضرورت دارد به این مسائل توجه کنیم. همزمان باید راجع به فضای کسب و کار نیز جور دیگری نگاه کرده و با رویکردها جدید و کاربردی به این حوزه ورود پیدا کنیم.