اتحادیه اروپا سرانجام پس از گذشت 4 ماه، پنج‌شنبه گذشته برای تسهیل معامله با ایران، یک سازوکار ویژه مالی با عنوان «اینستکس (INSTEX)» راه‌اندازی کرد. اینستکس یا «ابزار پشتیبانی از مبادلات تجاری» برای شروع کار تمرکز خود را بر دارو، مواد غذایی و کشاورزی گذاشته است که اقلام غیرتحریمی به حساب می‌آیند. البته آن‌گونه که در بیانیه اتحادیه اروپا اعلام‌شده است این سازوکار مالی به‌صورت گام‌به‌گام و متناسب با پایبندی ایران به تعهداتش گسترش پیدا خواهد کرد.
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه ثبت این سازوکار را یک «قدم اول دیرهنگام» خوانده که برای حفظ توافق هسته‌ای و مقابله با خروج آمریکا از برجام انجام‌شده است. علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی هم معتقد است اینستکس میدانی است که می‌توان عیار اروپایی‌ها را سنجید و باید دید آنها در میدان عمل چقدر موفق هستند.
هم مقام‌های ایرانی و هم اروپایی پس از اعلام ثبت این سازوکار تأکید کرده‌اند که باید درباره جزئیات اینستکس گفت‌وگو کرد؛ فعالان اقتصادی نیز تأکید می‌کنند تا زمانی که اینستکس عملیاتی نشده نباید تصور کرد به هدفی که از ابتدا وعده داده شده، خواهد رسید. پدرام سلطانی نایب‌رئیس اتاق ایران در تازه‌ترین گفت‌وگویش با «پایگاه خبری اتاق ایران» تأکید کرده است: «انتظار نداشته باشیم اینستکس در کوتاه‌مدت نتیجه دهد.» او معتقد است تا زمان جا افتادن این سازوکار حداقل 6 ماه تا یک سال زمان صرف خواهد شد.
اما اینستکس تنها راه‌حل اروپایی‌ها برای حل موانع تجارت با ایران در دو حوزه استراتژیک غذا و دارو نیست. پیش‌ازاین، شریف نظام مافی رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و سوئیس در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» از راه‌اندازی کانال مالی سوئیس به‌منظور تجارت با ایران خبر داده بود که بنا بر توضیحات او، این کانال مالی مختص تجارت ایران و سوئیس در حوزه دارو و غذاست.
فعالان صنعت داروسازی که از ابتدای سال جاری به دلیل نوسانات نرخ ارز و تحریم‌های آمریکا دچار مشکلات بسیاری در تأمین داروهای موردنیاز مصرفی به‌خصوص داروهای بیماران خاص و وارداتی هستند، امیدوارند که راه‌حل کشورهای اروپایی در راه‌اندازی کانال‌های مالی ویژه ایران بتواند مشکلات موجود در حوزه دارو را حل کند. بااین‌وجود، آنها معتقدند که تحقق این موضوع در گروی عوامل مختلفی است و از اکنون نباید به تجارت شرکت‌های اروپایی حتی شرکت‌های کوچک و متوسط با این سازوکار خوش‌بین بود؛ مگر زمانی که به‌طور کامل عملیاتی شود.
به گفته فعالان صنعت داروسازی، آنها در حال حاضر برای تأمین ارز جهت تهیه مواد اولیه داروسازی و ملزومات موردنیاز خطوط تولید بسیار دچار چالش هستند و به دلیل تعویق در نقل و انتقالات، در برخی مواقع ارز موردنیاز به دست عرضه‌کنندگان نمی‌رسد یا در بانک‌ها بلوکه می‌شود. بر همین اساس، اگر ارزی حواله نشود اسناد ترخیص محموله کامل نیست و از طرفی اگر پول تأمین‌کننده پرداخت نشود، تأمین‌کننده از ارسال محموله‌های بعدی جلوگیری می‌کند؛ فعالان صنعت داروسازی معتقدند اگر اینستکس بتواند در هر یک از این مراحل گشایشی ایجاد کند، می‌توان امیدوار بود که راه‌اندازی این کانال به هدفی که از ابتدا پیش‌بینی کرده بوده خواهد رسید.
اینستکس؛ راه‌حلی سیاسی نه عملیاتی
محسن پرورش از فعالان صنعت داروسازی و کارشناس سرمایه‌گذاری در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران»، تأکید می‌کند که راه‌اندازی اینستکس اقدامی مثبت است و نگاه‌های به آن خوش‌بینانه است اما تا زمانی که ابعاد عملیاتی‌اش مشخص نشود نمی‌تواند ارزیابی دقیقی از آن داشت، بلکه به نظر می‌رسد بیشتر باید آن را به لحاظ سیاسی و از این بعد که اروپا می‌خواهد نشان دهد که در مقابل شخص «ترامپ» ایستاده، ارزیابی کرد.
او در همین زمینه توضیح می‌دهد: بارها تأکید شده که غذا و دارو از تحریم‌ها معاف هستند، اما آنچه در حال حاضر فعالان اقتصادی به دلیل اعمال تحریم‌ها با آن مواجه شده‌اند، بسته بودن هرگونه مسیر انتقال پول است. باید سیاست‌گذاران و تصمیم گیران به این سؤال پاسخ دهند زمانی که اینستکس در اروپا قرار دارد و محدود به همان مسیرهای بسته است، چطور می‌توان این مشکل را حل کرد؟ آیا اروپایی‌ها می‌خواهند مسیر جدیدی برای انتقال پول خلق کنند؟
به گفته پرورش بزرگ‌ترین مشتری کالاهای صادراتی اروپا، آمریکاست و زمانی که بیشتر شرکت‌های بزرگ اروپایی در خاک آمریکا فعالیت اقتصادی دارند، بنابراین بعید به نظر می‌رسد شرکت‌های دارویی بخواهند منافع مالی خود را به خطر بیندازند و وارد کار با اینستکس شوند.
این فعال صنعت داروسازی در ادامه افزود: هر بانکی که بخواهد وارد عملیات اینستکس شود، به نحوی در بخشی از زنجیره عملیاتی خود با بانک‌های آمریکایی مرتبط می‌شود. در اصطلاح بانکی گفته می‌شود که بانک‌ها به‌طور شبانه (over night) به هم پول قرض می‌دهند تا ترازنامه خود را اصلاح کنند؛ بنابراین اکثر بانک‌های اروپایی با بانک‌های آمریکایی در ارتباطند و زمانی که صحبت از تسهیل تجارت در قالب سازوکار مالی اینستکس می‌شود اولاً باید تسهیل را معنا کرد، ثانیاً به‌طور مشخص معلوم شود که کدام بانک ریسک جریمه آمریکا را می‌پذیرد؟
پرورش با ارائه مثالی تصریح کرد: حدود سه سال پیش، آمریکا دومین بانک بزرگ فرانسه به نام BNP Paribas را به خاطر کار با ایران حدود ۱۰ میلیارد دلار جریمه کرد. درحالی‌که کل صنعت داروسازی ایران از تولید گرفته تا صادرات و واردات و به قیمت فروش مصرف‌کننده، بین ۴ تا ۵ میلیارد دلار است؛ بنابراین وقتی صحبت از جریمه می‌شود هر بانک یا شرکتی حاضر نیست این ریسک را متقبل شود.
به گفته پرورش در حال حاضر مشکل نقدینگی که در صنعت داروسازی کشور ایجادشده، داخلی است که از ۲ سال پیش هم شروع‌شده و در سال جاری که دولت ارز کافی در اختیار صنعت قرارداد، مشکل حادی در پیش رو نخواهد بود.
او تأکید کرد: اما از این جای کار به بعد فعالان اقتصادی کاملاً بی‌اطلاع هستند. به‌خصوص اینکه فعالان صنعت داروسازی نگران این موضوع هستند که با خوش‌بینی دولت در تدوین بودجه سال آینده، اصلاً می‌تواند ارز ۴۲۰۰ تومانی کافی در اختیار فعالان صنعت دارو قرار دهد؟
سازوکار داخلی کار با اینستکس باید مشخص شود
محمدرضا زرگرزاده عضو هیات مدیره سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران هم در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» عدم ارتباط مالی میان ایران با چین، هند، کشورهای اروپایی و همچنین کمبود نقدینگی را بزرگ‌ترین مشکل صنعت داروسازی کشور در شرایط کنونی می‌داند.
زرگرزاده با اشاره به راه‌اندازی اینستکس گفت: چون فعالان صنعت داروسازی کشور مطمئن نیستند که اروپایی‌ها و مسئولان داخلی به‌خصوص بانک مرکزی چه تدبیری برای تزریق پول به این سازوکار مالی تازه اندیشیده‌اند، بنابراین نمی‌توان درباره آن به طور قطعی اظهارنظر کرد.
عضو هیات مدیره سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی ایران، شفافیت در نحوه کار با اینستکس از سوی نهادهای دولتی کشور را یکی از مهم‌ترین مولفه‌های اثربخش بودن این ساز و کار مالی دانست. او در همین زمینه با اشاره به اقدام چندماه گذشته بانک مرکزی در رابطه با دریافت مابه‌التفاوت ارزی، گفت: فعالان صنعت داروسازی باید مطمئن شوند که در صورت گشایش اعتبار و انتقال کالا به کشور از طریق اینستکس، ماجرای دریافت مابه‌التفاوت برای ترخیص کالا از سوی بانک مرکزی تکرار نشود.
وی تصریح کرد: در قدم اول باید این سازوکار از سوی وزارت صنعت، اقتصاد و دارایی و گمرک به زبان آیین‌نامه‌های داخلی ترجمه شود تا فعالان صنعت داروسازی بدانند که اصلاً می‌توانند با آن کار کنند یا نه.
سرعت و کاهش هزینه، مهم‌ترین ویژگی‌های کانال مالی جدید باشد
در این میان، برخی فعالان صنعت داروسازی راه‌اندازی کانال مالی اروپا را در این مرحله و در شرایط فعلی که تحریم‌ها مسیرهای اقتصادی پیش روی ایران را محدود کرده، بسیار مثبت ارزیابی می‌کنند.
امیرحسین معینی زند نایب رئیس اتحادیه وارکنندگان دارو از جمله این افراد است که در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران، راه‌اندازی اینستکس را ابزاری موثر برای کاهش هزینه‌های شرکت‌های داروسازی می‌داند.
او می‌گوید: در حال حاضر شرکت‌های دارویی برای نقل و انتقال مالی از خدمات کارگزاری‌هایی استفاده می‌کنند که پول را به یورو و حواله تبدیل می‌کنند که طبعا هزینه ها چند برابر می شود. با این حال امیداوریم که راه‌اندازی اینستکس بتواند این هزینه‌ها را کاهش دهد.
نایب رئیس اتحادیه واردکنندگان دارو با تاکید بر ضرورت تشریع در تاسیس شرکت همتای اینستکس در ایران می‌گوید: آنچه برای فعالان صنعت داروسازی اهمیت دارد این است که اولا راه اندازی این کانال، مبادلات تجاری و انتقال پول را تسریع بخشد و دوم اینکه هزینه‌های نقل و انتقال را کاهش دهد. چون در غیر اینصورت برای فعالان صنعت، راه اندازی این کانال با مسیرهای قبلی فرق چندانی نمی کند. از طرفی شرکت‌های فروشنده بانک‌های متفاوت و مختص به خود را دارند و مهم است که روشن شود آیا همه این بانک‌ها می‌توانند با سیستم جدید کار کنند یا خیر.