مبادلات تجاری مرزی ایران با عراق در چه نقاط مرزی انجام می‌شود؟ سعید عبداللهی، رئیس کمیسیون حملونقل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» در پاسخ به این پرسش می‌گوید: ایران هفت مرز مشترکِ رسمی جاده‌ای با دولت مرکزی عراق و اقلیم کردستان دارد؛ این مرزها از سمت شمال غربی به جنوب عبارتند از: مرز تمرچین (آذربایجان غربی)، مرز باشماق (کردستان)، مرز پرویزخان (کرمانشاه)، مرز خسروی (کرمانشاه)، مرز مهران (ایلام)، مرز چذابه (خوزستان) و مرز شلمچه (خوزستان). ایران از طریق سه مرز اول یعنی تمرچین، باشماق و پرویزخان با اقلیم کردستان و چهار مرز بعدی یعنی خسروی، مهران، شلمچه و جذابه با دولت مرکزی عراق هم مرز است و کالا و مسافر به این کشور وارد می‌شود. بعد از فروپاشی دولت بعث و عادی شدن روابط تجاری با دولت عراق، حملونقل جاده‌ای ایران در این مرزها با عراق شروع شد.
چند بازارچه در مزی ایران و عراق فعال است؟ او پاسخ می‌دهد: در مرزهای ایران و عراق هفت بازارچه رسمی در هفت مرز ارتباطی به نام همان مرزها فعال است و علاوه بر این حدود 10 الی 12 بازارچه دیگر مثل سومار و شیخ صله هم در آنجا فعالیت می‌کند.
آیا این‌ها با بازارچه رسمی تفاوت دارند؟ پاسخ عبداللهی مثبت است و می‌گوید: این‌ها با بازارچه رسمی تفاوت دارند؛ در این بازارچه‌ها تخلیه و بارگیری بدون تردد ناوگان و مسافر به قلمرو دو کشور انجام می‌شود، ولی در هفت مرز رسمی بازارچه مرزی وجود دارد که هم تخلیه و بارگیری انجام می‌شود و هم تردد کامیون و مسافر انجام می‌شود.
او می‌گوید: در تمام هفت مرز از زمان شروع تردد و باز شدن مرزهای میان دو کشور، ناوگان ایرانی بار را به نقطه صفر مرزی منتقل می‌کنند و کامیون‌های عراقی بار را به داخل عراق حمل می‌کنند. این وضعیت تا به امروز هم ادامه دارد.
عبداللهی درباره مرز ایران اقلیم کردستان هم می‌گوید: در مرزهای ایران با اقلیم کردستان یعنی تمرچین، باشماق و پرویزخان کامیون‌های ایرانی اجازه دارند صرفا کالای ترانزیتی را به اقیلم کردستان حمل کنند.
آیا کالای ترانزیتی شامل صادرات کالا از ایران هم می‌شود؟ رئیس کمیسیون حملونقل اتاق بازرگانی مشترک ایران و عراق پاسخ می‌دهد: خیر! کامیون‌های ایرانی که بخواهند بار صادراتی ایران را به اقلیم کردستان ببرند به دلیل حمایت عراقی‌ها از ناوگان حملونقل داخلی اجازه ورود به این کشور را ندارد مگر در مواردی خاص و آن هم در مرز مهران. البته این موارد خاص در حمل کالا از سه مرز به اقلیم کردستان هم ممکن است.
او این موارد خاص را کالاهای فسادپذیر و شکستنی اعلام می‌کند.
آیا تا به حال برای ورود کامیون‌های ایرانی با کالای صادراتی ایران به عراق اقدامی شده است؟ عبداللهی پاسخ می‌دهد: یکی از دغدغه‌های مهم ما در تعامل با طرف عراقی همین اجازه ورود کالای صادراتی ایرانی با کامیون‌های ایرانی به عمق کشور عراق است. در جنوب غیر از مرز مهران در سه مرز چذابه، شلمچه و پرویزخان اجازه تردد کامیون به قلمرو عراق وجود ندارد و در مهران هم این مجوزها به‌صورت موردی است.
نگاه به آمار
حجم واردات و صادرات میان این دو کشور در مرزهای مختلف چقدر است؟ رئیس کمیسیون حملونقل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق می‌گوید: ما از کشور عراق واردات خاصی نداریم اما در صادرات بسیار فعال هستیم. مثلاً در خردادماه در مرز مهران حدود 7000 کامیون تخلیه و بارگیری شده است. البته هر دو کامیون عراقی بار سه کامیون ایرانی را می‌زند و تن در آنجا رعایت نمی‌شود. یعنی 700 کامیون ایرانی در روز با 350 کامیون عراقی بارگیری می‌شود. البته برخی معتقدند که این درنهایت به نفع تجار ایرانی هم هست.
عبداللهی ادامه می‌دهد: ما بیشترین بارگیری و تخلیه را در مرز مهران داریم و به سایر مرزها حدود 150 تا 200 کامیون وارد می‌شود. همچنین در بازارچه‌های مرزی هم‌بار صادراتی به مقصد عراق انجام می‌شود که آنم به‌غیراز بازارچه‌های رسمی است.
او درباره نحوه فعالیت مرزها اشاره می‌کند: این هفت مرز رسمی در همه ایام سال به‌غیراز ایام مناسبت‌های مختلف تعطیل است و باید راننده‌ها از سایر مرزها بار خود را حمل کنند. این کار ممکن است زمان‌بر و هزینه‌بر باشد.
قوانین در مرزها است
آیا قوانین و مقررات در همه مرزها یکسان است؟ رئیس کمیسیون حملونقل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق می‌گوید: مشکل تعدد و تفاوت در قوانین، بزرگ‌ترین مشکل در مرزهاست؛ چون استان‌ها در عراق به‌صورت فدرالی اداره می‌شوند، گاه قوانین و مقررات هم متفاوت است که بر روی تعرفه‌ها، نوع ترخیص کالا و حمل آن اثرگذار است.
محل گذرگاه‌های مرزی در مرز ایران و عراق
سرنوشت موافقت‌نامه‌ها
پیش‌نویس موافقت‌نامه حملونقل بین‌المللی جاده‌ای بین دو کشور در سالیان گذشته توسط مقامات مختلف دو کشور امضاشده است؛ سرنوشت این موافقت‌نامه اولیه به کجا رسیده است؟ عبداللهی می‌گوید: ما در اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق پیگیر این هستیم که این پیش‌نویس نهایی شود؛ اما دولت عراق همکاری لازم را نمی‌کند. البته در دولت مرکزی علی‌رغم اینکه موافقت‌نامه امضا نشده ولی مواردی اجرا می‌شود. مثلاً از مرز مهران برخی از کامیون‌ها به عراق تردد دارند ولی برخی از کامیوندارها هم از ورود به عراق استقبال نمی‌کنند.
او دلیل این عدم استقبال را نا امنی و خطرهایی می‌داند که کامیون‌های ایرانی را تهدید می‌کند. برخی شرکت‌های حملونقل و صاحبان کالای عراقی برای کامیون‌های ایرانی ناامنی ایجاد می‌کنند؛ مثل شکاندن شیشه کامیون‌ها یا تیراندازی به سمت آن‌ها. این سبب می‌شود کمیونداران ایرانی رغبتی برای ورود به خاک عراق نداشته باشند.
چند درصد کامیون‌ها به داخل عراق سفر می‌کنند؟ سعید عبداللهی می‌گوید: مثلاً روزانه حدود 300 کامیون ایرانی در مرز مهران تخلیه و بارگیری می‌شوند ولی حدود 20 کامیون آن خطر را به جان می‌خرند که به عمق عراق کالا حمل کنند.
او یکی از مطالبات اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق را ایجاد امنیت برای کامیون‌های ایرانی می‌داند.عبداللهی همچنین خواستار رفع ناهماهنگی میان سازمان‌ها و ارگان‌ها در عراق و ایران برای اجرای مقررات است.
کامیون‌های عراقی در ایران
آیا کامیون‌های عراقی هم در ورود به ایران مشکل دارند؟ رئیس کمیسیون حملونقل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق پاسخ می‌دهد: کامیون‌های عراقی از هفت مرز به اقصی نقاط ایران وارد می‌شوند و بار می‌برند. در چهار سال گذشته و قبل از شروع تحریم‌ها، روزانه بیش از 1000 کامیون از مرز اقلیم کردستان به داخل ایران حمل می‌شد و به مقصد بندرعباس و بندر امام می‌رفت. همچنین ورود کامیون‌های عراقی برابر همان یادداشت تفاهمی که بین دو کشور امضا نشده است، آزاد است ولی امروز وارد نمی‌شوند. او دلیل این مسئله را مقرون‌به‌صرفه نبودن می‌داند. نرخ دلار و دینار در مقابل ریال بالاتر رفته است.
روادیدها چگونه است؟
وضعیت روادیدها در مرزهای ایران و عراق چگونه است؟ عبداللهی سومین مطالبه اتاق مشترک ایران و عراق را لغو روادید راننده‌های دو طرف می‌داند. باید راننده‌های ایرانی که به عراق می‌روند یا به ایران می‌آیند ویزای چند بار ورود دریافت کنند.
آیا در مرز ایران و اقلیم کردستان هم مشکل ویزا وجود دارد؟ عبداللهی پاسخ می‌دهد: کامیون‌های ایرانی برای ورود به اقلیم کردستان مشکل ویزا ندارند ولی در چهار مرز دیگر باید از سفارت عراق در ایران ویزا دریافت کنند.
وضعیت معلق بیمه کامیون‌های ایرانی
وضعیت بیمه کامیون‌های ایرانی در عراق چگونه است؟ عبداللهی می‌گوید: کامیون‌های ایرانی باید با بیمه شخص ثالث و بیمه بدنه حمایت شوند. حتی کامیون دارهای ایرانی آماده‌اند هزینه‌های مربوطه را پرداخت کنند اما متأسفانه نظام بیمه‌ای عراق مشکلات جدی دارد.
راه‌های دیگر
راه‌های ریلی، هوایی و دریایی به عراق چند درصد حمل و نقل صادرات کالا را در اختیار دارند؟ رئیس کمیسیون حملونقل اتاق مشترک بازرگانی ایران و عراق می‌گوید: یکی از راه‌های ارتباطی بین ایران و عراق راه ریلی است. قرار است راه آهنی از شلمچه تا بصره به طول 37 کیلومتر کشیده شود؛ راهی که در صورت تکمیل شدن این طرف از بصره هم به بغداد ادامه دارد.
در نشست و دیدار رئیس‌جمهور ایران با نخست‌وزیر عراق تفاهم‌نامه‌ای امضاشده که قرار است با محوریت قرارگاه خاتم‌الانبیا این جاده ساخته شود ولی هنوز کار شروع نشده است.
او درباره حملونقل هوایی می‌گوید: در این حوزه بیشتر مسافر جابه‌جا می‌شود نه بار. حملونقل دریایی بین ایران و عراق هم از جنوب برقرار است ولی درباره کیفیت و نوع فعالیتان اطلاعاتی دقیقی ندارم.