از فروردین سال 1398 اصلاح ساختار بودجه در دستور کار سازمان برنامه‌وبودجه قرار گرفته است؛ مقام معظم رهبری هم در آبان ماه سال 1397 به این مسئله تاکید کرده‌اند. علی ربیعی، سخنگوی دولت چند هفته قبل خبر از برخی تغییرات در ساختار بودجه سال ۱۳۹۹ داد. محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه‌وبودجه هم درباره حذف درآمد نفت از بودجه جاری گفته است: «یارانه‌های پنهان و آشکار حدود ۱۳۰۰ هزار میلیارد تومان است که بخشی از آن را جایگزین درآمد نفت خواهیم کرد.»
اگرچه اصلاح ساختار بودجه یک خواست تاریخی است، اما شرایط بین‌الملل هم مانع اجرایی شدن این آرمان به تعویق افتاده بوده است. آمریکا تلاش کرده با تحریم نفت ایران صادرات نفت را به صفر برساند؛ دولت ترامپ نتوانسته این برنامه را عملیاتی کند اما توانسته با اعمال فشار به کشورها، سطح صادرات و درآمد نفتی ایران را کاهش دهد. حالا برخی از اقتصاددان‌ها و فعالان اقتصادی این گذر را فرصتی تاریخی برای ایران می‌دانند تا به آرزوی دیرینه اقتصادی خود جامه عمل بپوشاند و بودجه و اقتصاد کشور از دام طلای سیاه رها کند. اما لازمه تحقق هدف «بودجه بدون نفت» چیست؟
محمدرضا انصاری، نایب‌رئیس اتاق ایران در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» می‌گوید: اگرچه مدت‌هاست که سایه تحریم بر سر اقتصاد ایران افتاده ولی نرخ رشد اقتصاد غیرنفتی در بهار 98 حدود 0.4 درصد بالاتر رفته است؛ این‌ها نشان از سرزندگی مردم دارد که حتی در شرایط تحریم، تورم و رکود، دست از تلاش برنمی‌دارند. باید از این سرمایه ارزشمند بهره گرفت. اما نکته‌ای که مهم است اینکه بودجه بدون نفت برای دولت یک الزام و اجبار است؛ من فکر می‌کنم دولت اختیاری در انتخاب آن ندارد.
انصاری ادامه می‌دهد: زمانی می‌توانستیم از اختیار دولت برای انتخاب بودجه با نفت و بودجه بدون نفت حرف بزنیم که درآمدهای نفتی بالا بود؛ الآن این درآمدها بسیار پایین است و دولت مجبور به بستن بودجه بدون احتساب درآمدهای نفتی است و امکان بسته شدن بودجه با درآمدهای نفتی وجود ندارد.
انصاری معتقد است: درآمدهای دولت در حوزه نفت به‌شدت کاهش‌یافته است؛ شاید صادرات نفت عددی نزدیک به 300 هزار بشکه در روز باشد و طبق این درآمد به‌اجبار، بودجه بدون احتساب درآمدهای نفتی بسته خواهد شد. اما این نباید به این معنا باشد که دولت فشار بیشتری به مردم و به تولیدکننده‌ها و بنگاه‌های اقتصادی بیاورد.
او ادامه می‌دهد: دولت باید راه‌های دیگری را در پیش بگیرد و عاقلانه‌ترین راه هم حمایت از تولیدکننده و بنگاه‌های اقتصادی است. دولت باید از اقتصاد ملی حمایت کرده و مکانیزم‌های رشد استعداد ملی در حوزه تولید را تقویت کند.
به‌گفته انصاری فشار مضاعف در شرایط تحریم به بنگاه‌های اقتصادی که با ظرفیت خیلی کمتر از حد خود کار می‌کنند، نتیجه‌ای جز تعطیلی آن‌ها نخواهد داشت.
او تاکید می‌کند: دولت باید برای تأمین منابع مالی برای بودجه عمومی مالیات بگیرد. جز این چاره‌ای نیست. اما دولت باید مودیان جدید مالیاتی را شناسایی کند و جلوی معافیت‌های مالیاتی و فرار مالیاتی را بگیرد. البته دولت باید خیلی زودتر برای این مسئله اقدام می‌کرد. حالا هم باید الزامات بسترسازی خیلی سریع فراهم شود تا سال آینده برای دولت درآمدزایی داشته باشد.
به گفته نایب رئیس اتاق ایران، در شرایط تحریم و رکود اقتصادی دولت نمی‌تواند از بنگاه‌ها مالیات بیشتری بگیرد و اصول علمی در دوره رکود این است که دولت مالیات بنگاه‌های اقتصادی را کمتر کند. دولت در این دوره باید پایه مالیاتی افزایش دهد؛ معافیت‌های بی‌معنا باید از بین برود. این تنها راه ممکن و البته زودبازدهترین و کم‌هزینه‌ترین راه است.