تأثیر فساد بر نرخ رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری خارجی

 مرکز تحقیقات و بررسی‌های اقتصادی اتاق ایران، با انتشار گزارشی درباره تأثیر فساد بر نرخ رشد اقتصادی به این سال پاسخ داده است که آیا مقررات دولت در برابر فساد می‌تواند بر رشد اقتصادی یک کشورتاثیر بگذارد؟

برای پاسخ به این پرسش، وابستگی تابعی بین تولید ناخالص داخلی (GDP)و سرانه نرخ رشد و تغییرات در شاخص ادراک فساد (CPI)بررسی شده است. بر اساس یافته‌های این مطالعه، برای دوره زمانی 2004-1999 به طور میانگین برای همه کشورهای جهان این نتیجه مشاهده شده که افزایش یک واحدی شاخص ادراک فساد، منجر به افزایش 1.7 درصدی سرانه تولید ناخالص داخلی سالانه شده است. با تخمین مدل در خصوص کشورهای اروپایی در حال گذار، مشاهده شد که افزایش یک واحدی شاخص ادراک فساد، رشد  2.4 درصدی سرانه تولید ناخالص داخلی را به همراه دارد.

بر مبنای این گزارش، فساد سوءاستفاده از قدرت دولتی برای کسب منافع شخصی، یک پدیده جهانی است که تقریباً بر تمام جنبه‌های زندگی اجتماعی و اقتصادی جامعه تأثیر می‌گذارد. فروش دارایی دولتی توسط کارکنان دولت، رشوه‌خواری، اختلاس از صندوق‌های عمومی، حمایتگری و خویشاوند سالاری در انتصاب‌های دولتی همگی مصادیقی از فساد هستند.

بانک جهانی تخمین می‌زند که سالانه بالغ‌بر 1000 میلیارد دلار آمریکا به دلیل فساد از دست می‌رود که 5 درصد از تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهد. اتحادیه آفریقا نیز تخمین زده است که قاره آفریقا به دلیل فساد 25 درصد تولید ناخالص داخلی خود را از دست می‌دهد.

در همین راستا، مقاله «تأثیر فساد بر نرخ رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری خارجی» به‌منظور پیدا کردن رابطه کمی بین سطح فساد و عوامل اقتصادی ازجمله نرخ رشد تولید ناخالص داخلی و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، به تجزیه‌وتحلیل شاخص ادراک فساد پرداخته است. به‌منظور انجام دقیق این محاسبه از شاخص CPI  که یک شاخص مرکب از 0 تا 10 است که در آن 0 بالاترین سطح فاسد و 10 پایین‌ترین سطح فساد را نشان می‌دهد.، استفاده‌شده است و برای سرانه تولید ناخالص داخلی از سرانه تولید ناخالص داخلی اسمی سالانه به قیمت‌های جاری دلار آمریکا و سرانه تولید ناخالص داخلی به قیمت دلار ثابت استفاده‌شده است.

 CPI یک سنجه مطلق برای محاسبه میزان فساد است که به ثروت کشورها وابسته نیست. بااین‌وجود، برکنار سنجش مطلق فساد، می‌توان کشورها را به‌طور نسبی نیز بر اساس سطح فساد نسبت به ثروت آن‌ها که با سرانه تولید ناخالص داخلی اندازه‌گیری می‌شود، مقایسه کرد. 

طبق این گزارش، کشورهای ثروتمندتر فساد کمتری دارند. از CPI می‌توان در مورد سطحی از فساد که انتظار می‌رود یک کشور با سطح معینی از ثروت داشته باشد اطلاعاتی به دست آورد. به‌طور مثال، می‌توان گفت چنانچه کشوری در بالا (یا پایین) مرز بهینه قرار گیرد، سطح فساد آن کمتر (یا بیشتر) از حدی است که برای سطح ثروت آن کشور انتظار می‌رود. در این صورت می‌توان گفت در کشوری که بالای مرز بهینگی قرار می‌گیرد، سطح فساد کمتر از حد مورد انتظار برای ثروت کشور است.

در واقع، به‌جای آنکه کشورها را برابر با شاخص ادراک فساد در مقادیر مطلق سطح فساد با یکدیگر مقایسه کنیم، می‌توان به‌صورت نسبی سطح فساد کشورها را به نسبت میزان ثروت آن‌ها با یکدیگر مقایسه کرد. با افزودن این متغیر جدید، می‌توان یک سنجه جدید و نسبی برای اندازه‌گیری فساد ارائه کرد که گزارش مذکور  آن را «درستکاری به ازای هر دلار» می‌نامد.

رابطه بین فساد و کاهش سود سرمایه‌گذاری

در این مقاله در توضیح اینکه چرا بعضی از کشورها در این فرمول می‌توانند سطح فساد کمتری را نسبت به سطح مورد انتظار (به نسبت درآمد سرانه‌شان) داشته باشند، به جذب سطح بالاتری از سرمایه‌گذاری خارجی و به دنبال آن افزایش تولید ناخالص داخلی اشاره‌کرده است. دلیل این امر این است که  فساد، به‌طور عمومی هزینه راه‌اندازی کسب‌وکارها را افزایش می‌دهد و سرمایه‌گذاران چنانچه بخواهند برای ورود به بازار یک کشور تصمیم بگیرند، ترجیح می‌دهند کشوری که سطح فساد بالایی دارد را انتخاب نکنند زیرا فساد سود سرمایه‌گذاری آن‌ها را کاهش می‌دهد.

همچنین نتایج مطالعه‌ای دیگر نشان می‌‎دهد در هر قاره وابستگی تابعی بین سرانه سرمایه‌گذاری مستقیم ورودی از آمریکا و سطح فساد کشورها وجود دارد، به این صورت که در هر قاره کشورهای کمتر فاسد به‌طور میانگین سرانه سرمایه‌گذاری بیشتری را از آمریکا دریافت کرده‌اند.

همچنین، رابطه بین تغییر در شاخص ادراک فساد و رشد اقتصادی (اندازه‌گیری شده توسط رشد سرانه تولید ناخالص داخلی) بررسی‌شده است. در بازه زمانی 1999 تا 2004 ،نتایج نشان می‌دهد که یک واحد افزایش در شاخص ادراک فساد، به‌طور میانگین به رشد1.7 درصدی سرانه تولید ناخالص داخلی انجامیده است.

تحلیل فوق برای 39 کشور اروپایی رتبه‌بندی شده در گزارش سازمان شفافیت بین‌الملل برای دوره 1999 تا 2004 انجام‌شده است. نتایج این تحلیل‌ها نشان می‌دهد که ازنظر آماری وابستگی ناچیزی بین نرخ رشد سرانه تولید ناخالص داخلی و تفاوت شاخص ادراک فساد وجود دارد. همین تحلیل برای 21 کشور اروپایی درحال‌توسعه (گذار) انجام‌شده است. برای دوره 2004-1999 وابستگی تابعی بین دو متغیر سرانه تولید ناخالص داخلی و شاخص ادراک فساد مشاهده می‌شود که می‌توان آن را با یک خط مستقیم نشان داد.

 متن کامل این گزارش را اینجا دریافت کنید.