تجارت ترجیحی ایران با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا از پنج آبان‌ماه کلید خورده است؛ فعالان اقتصادی معتقدند با توجه به تنوع بازار و منابع موجود در کشورهای عضو این اتحادیه پیوستن به آن یک فرصت تاریخی است که می‌تواند بخشی از تأثیر تحریم‌ها را بر اقتصاد ایران جبران کند. غلامحسین شافعی، رئیس اتاق ایران هم پیوستن ایران به این اتحادیه را به منزله فرصتی نو در مناسبات ایران و اتحادیه اوراسیا می‌داند: «اوراسیا می‌تواند زمینه همکاری با منطقه هند و چین و شرق را فراهم کند و با توجه به اینکه بیش از 65 درصد از نیازهای کشورهای عضو در داخل خودشان قابل تأمین است، باید از این امتیاز ویژه بهره ببرد.»
حسن فروزان‌فرد، عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» به این پرسش پاسخ می‌دهد: آیا توافق‌نامه ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا مسیر ورود به تجارت آزاد ایران را تسهیل می‌کند؟
فروزان‌فرد می‌گوید: پیوستن به توافق منطقه‌ای مثل اتحادیه اوراسیا اتفاق مثبتی است؛ ما در طول 40 سال گذشته هیچ تجربه‌ای در پیوستن به اتحادیه‌های منطقه‌ای نداشتیم؛ این اتفاق می‌تواند تمرین خوبی برای ایران باشد تا در آینده بتواند خود را برای پیوستن به توافق‌ها و اتحادیه‌های بزرگ و بین‌المللی آماده کند؛ این حضور می‌تواند تمرینی برای تجارت آزادی در مسیر آینده باشد.
او ادامه می‌دهد: ما برای اولین‌بار این فرصت را به دست آورده‌ایم که در اتحادیه اوراسیا حضور داشته باشیم و نتیجه این حضور حتماً برای اقتصاد ما مثبت خواهد بود.
فروزان‌فرد می‌گوید: ایران کوشش دارد در شرایط کنونی با استفاده از فرصت‌ها و ظرفیت‌های ایجادشده در پی پیوستن به موافقتنامه اتحادیه اقتصادی اوراسیا، مناسبات اقتصادی با کشورهای منطقه، تکمیل و توسعه زیرساخت‌ها و تسهیلات لازم به‌ویژه در زمینه حمل‌ونقل دریایی و ریلی را برقرار و توسعه دهد.
او توضیح می‌دهد: البته هر کدام از این کشورها مشخصه خاص جغرافیایی، سیاسی و موقعیت اقتصادی خود را دارند؛ مثلاً ارمنستان کشور کوچکی است با بازار محدود و جمعیت اندک و در کنار آن روسیه بازار بسیار بزرگی است؛ این تنوع حتماً انتظارات متفاوت و متعددی هم ایجاد خواهد کرد؛ اما باید از هر فرصتی برای حضور در این اتحادیه بهره برد.
به گفته فروزان‌فرد قبل از این کالاهای ایران در بازار کشورهای اوراسیا حضور پررنگی نداشت و این به دلیل بالا بودن تعرفه‌های گمرکی جهت واردات کالا به این اتحادیه بود که با امضای توافق‌نامه ایجاد یک منطقه آزاد تجاری بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا به‌صورت آزمایشی برای یک دوره سه ساله (قابل تمدید) با موافقت کشورهای عضو به تصویب رسید.
او ادامه می‌دهد: بخش زیادی از این کالاها، کالاهای غیرساخته شده و کشاورزی است؛ یعنی به صادرات مواد خام تعرفه تعلق گرفته است؛ کالاهایی مثل کشمش، انجیر، خرما، برخی از ماهی‌ها، خیار، گوجه‌فرنگی و غیره؛ یعنی محصولات غذایی تولیدی غیرصنعتی نه صنایع تبدیلی.
توجه به حمل و نقل ریلی در اولویت باشد
فروزان‌فرد در کنار فرصت‌ها، از مشکلات حضور در اتحادیه اوراسیا می‌گوید: پیوستن ایران به اتحادیه اوراسیا، ظرفیت توسعه روابط اقتصادی را فراهم می‌کند اما به موازات رشد این ظرفیت‌ها، باید زیرساخت‌ها نیز فراهم شوند.
او تاکید می‌کند: وقتی صادرات ما به اتحادیه اوراسیا محصولات کشاورزی غیرتبدیلی است، باید به مختصات این تجارت توجه شود. این کالاها فسادپذیر هستند، دوره ماندگاری کمتری دارند، برای همین حمل و نقل و سرعت حمل بسیار مهم است.
عضو هیات نمایندگان اتاق ایران ادامه می‌دهد: از دولت و بخش خصوصی انتظار می‌رود در حوزه حمل و نقل و لجستیک سرمایه‌گذاری مناسبی داشته باشند. ایران مسیرهای زمینی، دریایی و هوایی امن‌تری در اختیار دارد و می‌تواند از این ظرفیت جهت توسعه بازارهای مشترک استفاده کند.
او ادامه می‌هد: مسیر تجاری ایران با روسیه از مسیر دریای است و ارمنستان تنها کشور عضو اتحادیه اوراسیاست که با ایران مرز زمینی مشترکی دارد اما مسیر حمل و نقل در دریا به دلیل سرمای زیاد و یخ زدن محصولات و در راه زمینی به دلیل مسافت و وضعیت جاده نامناسب است.
به‌گفته فروزان‌فرد، امکانات ترانزیتی ما به این کشورها محدود و سیستم لجستیک و پروازهای هوایی نامناسب ونامنظم است. برای همین باید بتوانیم از ظرفیت‌های ریلی استفاده کنیم که هم می‌تواند منظم باشد و هم اینکه به دلیل مشخصات این نوع حمل و نقل فسادپذیری کالاهای حمل شده کمتر می‌شود.
او می‌گوید: در شرایط حاضر از سمت جمهوری آذربایجان تا آستارا ریل‌گذارای شده و این فرصت خوبی است. اگر جاده ریلی تکمیل شود و دسترسی مناسبی به ریل به وجود بیاید امکان صادرات کالای کشاورزی افزایش می‌یابد.
او در کنار مشکلات حوزه حمل و نقل به مشکلات بانکی اشاره می‌کند و می‌گوید: باید شیوه مناسبی برای نقل و انتقال مالی فراهم شود. در شرایط حاضر جابجایی پول برای تجار ایرانی پرهزینه است و همه این موارد هزینه مبادله را بالاتر می‌برد.
فروزان فرد ادامه می‌دهد: اندازه شرکت‌های ایرانی کوچک و متوسط است؛ این شرکت‌ها توان رقابت و توان مالی در این بازار منطقه‌ای و تأمین سرمایه در گردش کافی را ندارند؛ اگر زیرساخت‌های انتقال پول و سیستم حمل و نقل فراهم نشود این شرکت‌ها نمی‌توانند از ظرفیت موجود بهره بگیرند.
او تاکید می‌کند: امروزه زمان آن رسیده که بخش خصوصی با دولت برای ارتقای اقتصاد کشور و معرفی آن به دنیا همکاری فعالانه داشته باشد. باید زیرساخت لازم در ایجاد بازار آزاد و مشترک، یکسان‌سازی خدمات، نیروی کار، تعرفه گمرکی و خدمات حمل و نقل برداشته شود.
فروزان‌فرد معتقد است: استفاده حداکثری از منافع تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا به میزان ظرفیت‌سازی‌ها و بسترسازی‌ها بستگی دارد. باید به‌دنبال تکمیل چرخه زیرساختی یعنی تولید صادرات محور، تکمیل زیرساخت حمل‌ونقلی بخصوصی حمل و نقل ریلی بود تا از این طریق به تسهیل و روان‌سازی تجارت با کشورهای منطقه مبادرت کرد.
فرصتی به نام اوراسیا
اتحادیه اقتصادی اوراسیا یک سازمان بین‌المللی برای ادغام اقتصادی منطقه‌ای است. این اتحادیه شخصیت حقوقی بین‌المللی دارد و توسط پیمان اتحادیه اقتصادی اوراسیا تأسیس شده است. اتحادیه اقتصادی اوراسیا حرکت آزاد کالاها، خدمات، سرمایه و نیروی کار را فراهم و سیاست‌های هماهنگی بین واحدها را در بخش‌های تعیین‌شده توسط پیمان و توافق‌های بین‌المللی در اتحادیه دنبال می‌کند.
کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، جمهوری ارمنستان (در منطقه قفقاز در همسایگی شمال غربی ایران)، جمهوری بلاروس (در همسایگی شمال غربی روسیه و در همسایگی لهستان)، جمهوری قزاقستان و جمهوری قرقیزستان (در منطقه آسیای مرکزی) و فدراسیون روسیه هستند. به‌جز ارمنستان که با دیگر اعضا پیوستگی جغرافیایی ندارد (و عضویت ایران می‌تواند این حلقه اتصال را از طریق دریای خزر تأمین کند)، بقیه اعضا با یکدیگر پیوند زمینی مستقیم دارند.
این اتحادیه برای ارتقای جامع، بالا بردن رقابت و همکاری بین اقتصادهای ملی و ارتقای توسعه پایدار به‌منظور بالا بردن سطح زندگی ملل کشورهای عضو ایجاد شده است. حجم تجارت خارجی این اتحادیه با جهان خارج در سال 2018 برابر با 866 میلیارد دلار بوده که 79 درصد آن سهم روسیه بوده است.
توافق‌نامه ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا اولین تجربه جدی کشورمان جهت همگرایی اقتصادی با بلوک اقتصادی منطقه‌ای است که این موافقتنامه از ۵ آبان ۱۳۹۸ وارد فاز اجرایی شده است. براساس این موافقتنامه ۸۶۲ قلم کالا از دو طرف، مشمول تجارت ترجیحی خواهند شد که ۳۶۰ قلم آن ترجیحات اعطایی ایران به اوراسیا و ۵۰۲ قلم آن ترجیحات اعطایی اوراسیا به ایران است.
سهم ایران در تجارت خارجی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال 2018 برابر 503 (3 دهم درصد) در صادرات و 0.2 درصد (2 دهم درصد) در واردات اتحادیه بوده است. مجموع تجارت خارجی ایران با این اتحادیه 3.2 میلیارد دلار بوده که سهمی برابر 0.3 درصد (3 دهم درصد) در تجارت این اتحادیه نقش داشته است. البته این تأثیر بیشتر به سبب حجم عظیم تجارت خارجی روسیه بوده که حدود 680 میلیارد دلار است و بعد از آن قزاقستان قرار دارد که 93 میلیارد دلار تجارت خارجی داشته است. در این سال، حجم تجارت خارجی جمهوری اسلامی ایران 139 میلیارد دلار بوده است.