هفدهم آذرماه بود که لایحه بودجه سال 1399 به‌عنوان سند دخل‌وخرج از سوی رئیس‌جمهوری تقدیم مجلس شد؛ رقم کل این لایحه با رشد ۱۴ درصدی نسبت به بودجه سال ۹۸، به 1988 هزار میلیارد تومان رسیده است. همچنین بودجه عمومی دولت در سال آینده بالغ‌بر 563 هزار میلیارد تومان است که نسبت به سال جاری 8.26 درصد افزایش نشان می‌دهد. بر اساس جداول لایحه بودجه کل کشور در سال ۹۸، منابع عمومی بودجه این سال 484 هزار میلیارد تومان، درآمد اختصاصی دستگاه‌های دولتی ۷۹ هزار میلیارد تومان و بودجه شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و مؤسسات غیرانتفاعی نیز ۱٫۴ هزار میلیارد تومان برآورد شده است. دولت در لایحه بودجه سال آینده کل کشور پیش‌بینی کرده است درآمدهای مالیاتی خود را نزدیک به ۲۷ درصد نسبت به قانون بودجه سال جاری افزایش دهد.
مهدی پازوکی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» در این زمینه می‌گوید: درآمدهای دولت در حوزه نفت به‌شدت کاهش‌یافته و صادرات نفت به زیر 300 هزار بشکه در روز رسیده است. طبق این درآمد به‌اجبار بودجه بدون احتساب یا با حداقل تأثیر درآمدهای نفتی بسته‌شده است. دولت در تلاش است تا درآمدهای مالیاتی خود را افزایش دهد و در مقابل مردم به‌خصوص فعالان اقتصادی می‌کوشند ثابت کنند استعداد پرداخت مالیات آن‌ها اندک است.
او در پاسخ به اینکه دولت با چه تدبیری می‌خواهد به هدف خود برسد؟ می‌گوید: تأمین مالی مخارج حکومت از منشأ مالیات بر فعالیت‌های اقتصادی و استقلال بودجه از درآمدهای نفتی چند دهه است که همواره بر روی کاغذ و شفاهی مورد تاکید سیاست‌گذار بوده است؛ اما وجود درآمدهای نفتی سهل‌الوصول تاکنون اجازه نداده است که این تاکید در چارچوب برنامه‌ای منسجم و اندیشیده شده شکل عملیاتی به خود بگیرد.
پازوکی می‌گوید: دولت مجبور است که بخشی از درآمد و کسری بودجه خود را از طریق مالیات و گمرک تأمین کند؛ اما هنوز قواعد و قوانین منسجم و مشخصی درباره مالیات‌ستانی وجود ندارد. برای همین یک روز از مالیات بر سپرده می‌گویند، از مالیات هنرمندان، معافیت مالیاتی، مالیات بر ماشین و ویلای لوکس تا مالیات مناطق آزاد و مناطق ویژه.
او ادامه می‌دهد: همه این‌ها نشان از تشتت آرا، بی‌برنامه‌گی و عدم وجود قوانین خوب و کارآمد در حوزه مالیات‌ستانی دارد. اگر مجموعه حاکمیت به دنبال افزایش درآمد مالیاتی و قطع وابستگی بودجه عمومی به درآمدهای نفتی است باید حتماً به دنبال وضع قوانین، مقررات و سیاست‌گذاری خوب در این حوزه باشد.
او تاکید می‌کند: این روزها که موعد طرح بودجه سال آتی در مجلس و تصویب آن است، پیشنهادهایی درباره اخذ مالیات مطرح می‌شود که به نظر می‌رسد بیش از آنکه حاصل یک چارچوب فکری رشد محور، اقتصاد کارآمد و قوانین خوب باشد، حاصل گردش دغدغه دولت برای تأمین درآمد خود است. اینکه تنها دغدغه دولت تأمین مالی مخارج خود در سال آتی است و توجهی به اثرات ماندگار این سیاست‌ها بر تغییر رفتار عامل‌های اقتصادی ندارند.
استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی ادامه می‌دهد: وقتی دولت از وضع مالیات بر خانه و ماشین لوکس حرف می‌زند، تکلیف کسانی که همین ویلای لوکس را در خارج از کشور خریداری می‌کنند یا در کشور ترکیه یا گرجستان سرمایه‌گذاری می‌کنند چیست؟ رویه‌های نادرست درنهایت به فرار سرمایه می‌انجامد.
او تاکید می‌کند: یکی از مهم‌ترین برنامه‌های دولت باید از بین بردن معافیت مالیاتی باشد؛ معافیت مالیاتی به معنای هدفمند شدن معافیت‌ها است.
به گفته پازوکی برای از بین بردن معافیت‌ها قانون نیاز است؛ البته دولت برای لغو معافیت‌ها مالیاتی لایحه‌ای را آماده می‌کند و امیدواریم در این مجلس بررسی و تصویب شود. یکی از بحث‌های اصلاح ساختار بودجه این است که مالیات به منبع پایدار درآمد دولت تبدیل شود. مثلاً مالیات بر مجموع درآمد خانوار حتماً می‌تواند ما را یک قدم به عدالت مالیاتی نزدیک کند اما این‌ها زمانی می‌تواند محقق شود که کل اقتصاد ایران مالیات دهد نه 40 درصد اقتصاد کشور.
پازوکی تاکید می‌کند: به نظر من اگر دولت سازمان‌دهی وصول مالیات را اصلاح کند و از دستاوردهای نظام مالیاتی جهان توسعه‌یافته استفاده کند، قطعاً درآمد مالیاتی بیشتر خواهد شد. البته من با افزایش نرخ مالیات مخالف هستم. افزایش نرخ مالیاتی در شرایط فعلی باعث شدت یافتن رکود می‌شود. باید حتماً رویه‌های مالیاتی ثابت باشد، نه اینکه سلیقه‌ای برخورد شود.
او ادامه می‌دهد: ما اگر بتوانیم از دستاوردهای سیستم مالیاتی کشورهای عضو اتحادیه اروپا استفاده کنیم به نظر می‌رسد مشکلات تمام می‌شود. باید از تکنولوژی‌ها برای رصد درآمدها استفاده کنیم. باید سیستمی طراحی کنیم و در این سیستم شفافیت معنادار باشد.
او تصریح می‌کند: امیدواریم با طراحی سیستم جامع مالیاتی و بازنگری در قانون مالیاتی با استفاده از اهرم شفافیت اطلاعاتی، تکنولوژی اطلاعات و تجربه‌های قبلی، سعی کنیم پایه مالیاتی را گسترش دهیم و جلوی فرار مالیاتی را بگیریم تا معافیت مالیاتی به صفر برسد. در ضمن باید رویه‌های دقیق و منسجمی بر نظام مالیاتی حاکم باشد؛ همه باید بر اساس درامد خود مالیات دهند اما با رویه منسجمف دقیق و شفاف؛ اگرچه معتقد هستم سرمایه‌گذاری در مناطق محروم برای چند سال باید از مالیات معاف باشد اما همه معافیت‌ها باید در قانون به طور دقیق عنوان شود تا با آن به صورت سلیقه‌ای برخورد نشود.