نبود طرح‌های پشتیبان مناسب و مکفی و محدود بودن زنجیره‌های تأمین در صنعت خودروسازی جهان باعث شده است که این صنعت در مواجهه با بحران ناشی از شیوع ویروس کرونا دچار مشکل شود.
به گفته تحلیلگرانی که به‌دقت این وضعیت را زیر نظر دارند، اگر بحران کرونا تا نخستین روزهای فصل بهار -که چیزی به آغاز آن نمانده است- ادامه پیدا کند، صنعت خودروسازی تاوان بسیار سنگین‌تری برای ناآمادگی خود در برابر این بحران خواهد پرداخت.
ویروس کرونا که در آخرین روز سال 2019 در شهر ووهان چین شناسایی شد، تاکنون بیش از 2600 نفر را در چین و حدود 40 نفر را در دیگر کشورهای جهان به کام مرگ کشانده است. تعداد مبتلایان به این بیماری نیز بالغ بر 80 هزار نفر گزارش شده است. این ویروس که تاکنون به بیش از 35 کشور سرایت کرده، فعالیت‌های برخی شرکت‌های خودروسازی و قطعه‌سازی در چین و کره جنوبی را به دلیل کمبود قطعه و مواد خام یا ترس از بیمار شدن کارگران، کُند یا حتی متوقف ساخته است.
رازات گوراف، مدیرعامل شرکت مشاوره صنعتی لیاماسافت که به خودروسازان بزرگی از جمله فورد و جنرال موتورز و تأمین‌کنندگان آنها در زمینه راهبردهای زنجیره تأمین مشاوره می‌دهد، با اشاره به اینکه سالانه بیش از 40 میلیارد دلار از قطعات مورد نیاز کارخانه‌های خودروسازی آمریکا در چین تولید می‌شود، هشدار می‌دهد: «اگر به اواسط ماه مارس [اواخر اسفند] برسیم اما وضعیت تغییری نکرده باشد، در طیف گسترده‌ای از صنایع با کمبودهای جدی مواجه خواهیم شد.»
شرکت آمریکایی BDO که یکی از بزرگترین شرکت‌های ارائه خدمات حرفه‌ای و حسابداری در این کشور است، اخیراً یک نظرسنجی را درباره آخرین وضعیت زنجیره تأمین شرکت‌های مختلف برگزار کرده است. بر اساس نتایج این نظرسنجی که مدیران تولید 100 شرکت در آن حضور داشته‌اند،21 درصد از مدیران تولید اظهار داشته‌اند که شرکتشان اخیراً به دلایل مختلف با مشکل اختلال در زنجیره تأمین مواجه شده که یکی از مهم‌ترین دلایل، بحران کرونا بوده است.
جفری پرات، مدیر بخش مشاوره زنجیره تأمین در شرکت BDO در این رابطه می‌گوید: «نکته‌ای که مشتریان ما دارند متوجه می‌شوند این است که به اندازه‌ای که باید و به اندازه‌ای که می‌توانستند برای مقابله با بحران آماده نبوده‌اند. همه ما متوجه شده‌ایم که این وضعیت تنها به دلیل شیوع ویروس کرونا نبوده، بلکه عوامل دیگری مانند جنگ‌های تعرفه‌ای و تجاری نیز در آن نقش داشته‌اند. از طرفی در سال‌های گذشته بسیاری از تأمین‌کنندگان بخش عمده فعالیت‌های تولیدی خود را در چین متمرکز کرده و به ضرورت ایجاد تنوع جغرافیایی در فعالیت‌های خود توجهی نشان نداده بودند. البته از زمان تشدید جنگ تجاری، شرکت‌ها تلاش‌هایی را برای افزایش تنوع جغرافیایی در فعالیت‌های تولیدی آغاز کرده‌اند و این تلاش‌ها پس از بحران کرونا شدت گرفته است.»
برخورداری از آمادگی لازم برای مقابله با چنین بحران‌هایی، به‌ویژه برای صنعت خودروسازی اهمیت زیادی دارد. در صنعت خودروسازی، اجرای راهبرد بلندمدت تحویل درست به‌موقع (just-in-time) به‌منظور حداقل‌سازی انباشت موجودی در انبارها مستلزم این است که تحویل قطعات از سوی تأمین‌کنندگان در کوتاه‌ترین زمان ممکن انجام شود و اصطلاحاً «لید تایم» کاهش یابد. در واقع شرکت‌های خودروسازی همواره سعی می‌کنند کمترین موجودی را در انبارهای خود داشته باشند و محصولات را برای تحویل فوری به بازار تولید کنند.
با این حال، به گفته رازات گوراف این شرکت‌ها معمولاً در انبارهای خود از موجودی کافی برای پاسخگویی به اختلالات کوتاه‌مدت زنجیره تأمین برخوردارند؛ اما اگر بحران برای چند ماه طول بکشد، موجودی انبارها نیز به اتمام خواهد رسید و آن‌گاه باید تصمیم دیگری گرفت. وی در این ارتباط خاطرنشان می‌کند: «وضعیت اخیر واقعاً آنها را مجبور خواهد کرد که ایجاد موازنه بین اصول تولید ناب از یک سو و نگهداری بخشی از تولید در انبار برای پاسخگویی به موقعیت‌های بحرانی از سوی دیگر را مورد بررسی قرار دهند. البته اتخاذ چنین تصمیماتی چندان هم ساده نیست.»
چالش دیگری که خودروسازان جهان برای جذب تأمین‌کنندگان پشتیبان با آن مواجهند، ماهیت به‌شدت رقابتی این صنعت است. جفری پرات از شرکت BDO در این خصوص توضیح می‌دهد: «یکی از محدودیت‌هایی که صنایعی مانند خودروسازی دارند، به مسئله سرمایه‌گذاری، به اشتراک گذاشتن اطلاعات طراحی و ارائه گواهینامه به تأمین‌کنندگان مربوط می‌شود. همان‌طور که می‌دانید، انجام این کارها در صنعت خودروسازی سرمایه زیادی می‌طلبد. من فکر می‌کنم که دلیل متنوع نبودن تأمین‌کننده‌ها در صنعت خودروسازی همین است.»
در برخی موارد کارخانه‌هایی که به‌عنوان تأمین‌کننده پشتیبان با خودروسازان بزرگ همکاری می‌کنند نیز مانند تأمین‌کنندگان اصلی در چین فعالیت می‌کنند. این شیوه انتخاب تأمین‌کننده شاید در موارد بروز سیل یا زلزله که فقط یک یا چند شهر خاص را تحت تأثیر قرار می‌دهد، مؤثر واقع شود اما در هنگام وقوع بحران‌هایی مانند شیوع یک بیماری مرگبار و مسری نمی‌تواند چاره‌ساز باشد.
رازات گوراف از شرکت مشاوره صنعتی لیاماسافت در این رابطه می‌گوید: «همچنان که شرکت‌ها ساختار و طراحی زنجیره تأمین خود را بازبینی می‌کنند، در نظر گرفتن چنین ریسک‌هایی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. من فکر می‌کنم شرکت‌ها در آینده سرمایه‌گذاری بیشتری در حوزه برنامه‌ریزی احتیاطی خواهند داشت. مشکل این است که هیچ‌کس نمی‌داند هزینه نداشتن یک برنامه احتیاطی هوشمندانه برای موقعیت‌های بحرانی چیست.»
روند شیوع ویروس کرونا بالاخره روزی متوقف خواهد شد، اما سؤال اینجاست که چقدر طول خواهد کشید که وضعیت صنعت خودروسازی به حالت عادی بازگردد. جف پرات از شرکت BDO پیش‌بینی می‌کند که برای عادی شدن وضعیت صنعت خودروسازی ممکن است یک دوره سه‌ماهه زمان لازم باشد.
اما احتمالاً یکی از اثرات ویروس کرونا بر صنعت خودروسازی جهان، ایجاد تغییراتی در رویکرد خودروسازان خواهد بود. شاید خودروسازان و قطعه‌سازانی که برای مواجهه با این بحران آماده نبوده‌اند، به فکر طراحی یک پلان بی مناسب و قوی برای بحران بعدی بیفتند.