ویروس کرونا چه معنایی برای اقتصاد جهانی دارد

نشریه کسب‌وکار هاروارد بیزینس ریویو در مقاله 3 مارس 2020 خود تلاش دارد تا به برخی از پرسش‌های فعالان اقتصادی در خصوص اقتصاد در دوران کرونا و بحران‌های ناشی از آن پاسخ دهد. سؤالاتی نظیر اینکه آیا شکست بازار واقعاً رکود اقتصادی را در پی خواهد داشت؟ رکود اقتصادی ناشی از کووید 19 چقدر جدی خواهد بود؟ سناریوهای محتمل برای رشد و بازیابی پس از بحران چیست؟ آیا بحران تأثیر ساختاری پایداری از خود به‌جا خواهد گذاشت؟

ویروس کرونا با شیوع گسترده در اکثر کشورهای جهان واکنش شدید بازارهای مالی جهانی را در پی داشته و ترس از یک همه‌گیری جهانی را برانگیخته است. از آن زمان تاکنون ریسک‌های بیماری کووید 19 به طرز تهاجمی طبقه‌های مختلف دارایی را به‌گونه‌ای ارزش‌گذاری کرده که برخی هراس دارند نتیجه نهایی شیوع کرونا، رکود اقتصاد جهان باشد.

پرسش‌های معمول میان فعالان اقتصادی

- آیا شکست بازار واقعاً رکود اقتصادی را در پی خواهد داشت؟

- رکود اقتصادی ناشی از کووید 19 چقدر جدی خواهد بود؟

- سناریوهای محتمل برای رشد و بازیابی پس از بحران چیست؟

- آیا بحران تأثیر ساختاری پایداری از خود به‌جا خواهد گذاشت؟

در حقیقت باید اذعان داشت که پیش‌بینی‌ها و شاخص‌ها توانایی پاسخگویی به چنین سؤالاتی را ندارند. پیش‌بینی دقیق تولید ناخالص داخلی کشورها، مانند بسیاری موارد دیگر ازجمله اثربخشی تلاش برای مهار ویروس و واکنش مصرف‌کنندگان و بنگاه‌های اقتصادی به شیوع ویروس، تا زمانی که این ویروس ناشناخته است، امکان‌پذیر نیست.

درواقع هیچ روش مشخص معتبری برای ثبت یا پیش‌بینی تأثیر اقتصادی کووید 19 وجود ندارد. در عوض باید سیگنال‌های بازار، الگوهای رکودهای اقتصادی قبلی و بازیابی بعدازآن، تاریخچه اپیدمی‌ها و شوک‌های ناشی از آن را به‌منظور درک بهتر مسیر پیش رو به‌دقت رصد کرد.

بازار به ما چه می‌گوید

به نظر می‌رسد کاهش شدید هفته گذشته در بازارهای مالی جهانی نشان می‌دهد که اقتصاد جهانی در مسیر رکود قرار دارد. بااین‌حال، نگاه دقیق‌تر نشان می‌دهد که رکود اقتصادی را نباید به‌عنوان یک سرنوشت محتوم پذیرفت.

اول اینکه ارزش‌گذاری ریسک دارایی‌ها نشان می‌دهد که تأثیرات کووید 19 در همه بخش‌ها یکسان نبوده است. به‌طور مثال، گسترش اعتبار به میزان قابل‌توجهی افزایش یافته که خود نمایانگر آن است که بازارهای اعتباری هنوز مشکلات مالی و تأمین مالی را پیش‌بینی نکرده‌اند.

پیش‌بینی می‌شود نوسانات ماه آینده یکی از بزرگ‌ترین نوسانات سی سال اخیر، به‌جز بحران مالی جهانی 2008 و 2007 میلادی خواهد بود.

دوم، درحالی‌که بازارهای مالی یک شاخص برای پیش‌بینی رکود اقتصادی هستند (حداقل به دلیل اینکه آنها نیز می‌توانند باعث ایجاد رکود شوند)، تاریخ نشان می‌دهد که بازارهای خرسی و رکودها نباید یکی در نظر گرفته شوند. در حقیقت همپوشانی میان بازار خرسی و رکود در ایالات‌متحده معمولاً دو به سه است. به‌عبارت‌دیگر، یک مورد از هر سه مورد بازار خرسی، غیر رکودی است. در طول 100 سال گذشته هفت مثال وجود دارد که بازار خرسی با رکود هم‌زمان نبوده است.

شکی وجود ندارد که بازارهای مالی به دلیل کووید 19 قابلیت آشفتگی زیادی دارند و این ریسک‌ها واقعی هستند. اما تغییر در ارزش‌گذاری دارایی‌ها نوعی عدم اطمینان معنی‌دار را به وجود آورده است و تجربه نشان می‌دهد نباید میان نزول قیمت‌ها در بازارهای مالی و بخش واقعی اقتصاد یک خط مستقیم کشید.

مسیر بازیابی احتمالی چیست؟

این‌که آیا اقتصادها می‌توانند از رکود جلوگیری کنند یا خیر، درهرصورت مسیر بازگشت به رشد در دوره بعد از کووید 19 بستگی به طیف وسیعی از متغیرها دارد ازجمله اینکه میزان تأخیر تقاضا چقدر است، اینکه آیا شوک واقعاً گذرا است یا ادامه خواهد داشت و آیا آسیب ساختاری وجود دارد یا خیر. به همین دلیل منطقی است که سه سناریو در نظر گرفته شود که به‌اختصار V-U-L تعریف می‌شوند.

- شکل V: این سناریو شوک بخش واقعی اقتصاد "کلاسیک" توصیف می‌شود، تولید با نوسان همراه است، اما سرانجام رشد می‌کند. در این سناریو نرخ رشد سالیانه می‌تواند به‌طور کامل شوک را جذب کند. اگرچه ممکن است امروز خوش‌بینانه به نظر برسد، اما محتمل است.

- شکل U: این سناریو شکل بدبینانه سناریو V است. شوک ادامه می‌یابد و زمانی که رشد از سر گرفته می‌شود بخشی از تولید به‌صورت دائم از بین رفته است. آیا این مورد برای ویروس کووید 19 قابل‌قبول است؟ قطعاً، اما باید شواهد بیشتری در مورد آسیب واقعی ویروس جمع‌آوری شود تا بتوان این سناریو را اثبات کرد.

 - شکل L: این سناریو بسیار بدبینانه است و ارتباط کمی با سناریوهای U و V دارد. برای تحقق این امر ویروس کووید 19 باید توانایی ایجاد آسیب‌های ساختاری چشمگیر را داشته باشد. به‌طور مثال شکستن چیزی در سمت عرضه اقتصاد - بازار کار، تشکیل سرمایه یا عملکرد بهره‌وری- تصور این سناریو حتی با فرض بدبینانه هم دشوار است.

 برای پیش‌بینی مسیر تأثیر احتمالی کووید 19 ضروری است که نگاهی به گذشته داشته باشیم. در حقیقت مسیر بسیاری از شوک‌های قبلی شامل سارس، آنفلوانزای H3N2 1968 هنگ‌کنگ، آنفلوانزای H2N2 1958 آسیایی و آنفلوانزای اسپانیایی در 1918 مشابه سناریوی شکل V بود.

آیا پیامدهای اقتصادی کووید 19 پایدار خواهد بود؟

برای درک این موضوع لازم است کانال‌های انتقال که از طریق آن بحران‌های سلامت به اقتصاد ضربه وارد می‌کنند، موردبررسی قرار گیرد. کانال‌های انتقال به ما می‌آموزند که چگونه ویروس، کنترل کشور میزبان را به دست می‌گیرد. این موضوع ازنظر تأثیرات مختلف و روش‌های درمانی مهم است. در حال حاضر سه کانال انتقال عمده وجود دارد:

- ضربه غیرمستقیم به اعتماد (اثر ثروت): به‌صورت کلاسیک انتقال شوک‌های برون‌زا به بخش واقعی اقتصاد از طریق بازارهای مالی است (و به‌طور گسترده‌تر وضعیت مالی). زمانی که بازارها سقوط کرده و ثروت خانگی کاهش می‌یابد، نرخ پس‌انداز خانگی بالا می‌رود و درنتیجه مصرف کاهش پیدا می‌کند. این تأثیر می‌تواند به‌ویژه در اقتصادهای پیشرفته که دارایی خانوارها اغلب سهام است، مانند ایالات‌متحده بسیار زیاد باشد.

- ضربه مستقیم به اعتماد مصرف‌کننده: درحالی‌که عملکرد بازار مالی و اعتماد مصرف‌کننده به‌شدت با یکدیگر همبستگی دارند، داده‌های بلندمدت نشان می‌دهد که اعتماد مصرف‌کننده می‌تواند حتی در هنگام رشد بازارها نیز کاهش یابد. کووید 19 به نظر می‌رسد که یک ضربه مستقیم به اعتماد مصرف‌کنندگان بوده و سبب خانه‌نشینی، ایجاد هزینه‌های غیرضروری و بدبینی در آنها نسبت به آینده در بلندمدت می‌شود.

- شوک طرف عرضه: موارد فوق‌الذکر شوک‌های طرف تقاضا هستند، اما خطر اصلی اختلال در طرف عرضه است. ازآنجاکه ویروس باعث توقف تولید می‌شود و اجزای مهم زنجیره‌های تأمین را غیرفعال می‌کند، می‌تواند کارخانه‌ها را تعطیل و اخراج کارکنان و افزایش بیکاری را در پی داشته باشد.

بر اساس آنچه ذکر شد پایداری تبعات اقتصادی یک رکود بسته به آسیب‌های ساختاری است که به اقتصاد وارد می-کند. رکودها عمدتاً رویدادهای چرخه‌ای هستند و نه ساختاری. بااین‌حال هنوز مرزهای آن مشخص نیست. برای مثال، بحران مالی جهانی یک رویداد چرخه‌ای (بسیار بد) در ایالات‌متحده بود، اما یک جنبه ساختاری هم داشت. بعدازاین رکود اقتصاد دوباره رشد کرد اما رکود در بخش خانوار ادامه داشت چراکه تمایل خانوار (و توانایی) وام گرفتن آنها ازنظر ساختاری مختل شده بود. بنابراین برای درک پیامدهای ماندگار ویروس کووید 19 باید ببینیم این ویروس چه مقدر آسیب ساختاری ایجاد خواهد کرد.

- آیا کووید 19 می‌تواند میراث خاص خود را ایجاد نماید؟ تاریخ نشان می‌دهد که اقتصاد جهانی پس از یک بحران بزرگ مانند کووید 19 احتمالاً از جهات مختلفی متفاوت خواهد بود. میراث کووید 19 برای اقتصاد دنیا شامل موارد زیر است:

- میراث اقتصاد خرد: بحران‌ها، ازجمله اپیدمی، می‌تواند باعث پذیرش فن‌آوری‌ها و مدل‌های کسب‌وکار جدید شود. اپیدمی سارس در سال 2003 موجب پذیرش خرید آنلاین از سوی مصرف‌کنندگان چینی و تسریع در رشد کمپانی علی‌بابا شد. با توجه به بسته شدن مدارس در اغلب کشورها احتمالاً شاهد پیشرفت چشمگیر در آموزش مجازی خواهیم بود. علاوه بر آن تلاش‌های دیجیتالی در ووهان چین برای مهار بحران از طریق ردیاب‌های تلفن‌های هوشمند به‌طور مؤثر یک ابزار بهداشت عمومی جدید قدرتمند را معرفی کرده است.

- میراث اقتصاد کلان: تا همین‌جا هم به نظر می‌رسد این ویروس حرکت به سمت زنجیره‌های ارزش جهانی غیرمتمرکز را سرعت بخشیده است.

- میراث سیاسی: نتایج سیاسی نباید مغفول واقع شوند چراکه این ویروس توانایی به چالش کشیدن سیستم‌های مختلف سیاسی در محافظت مؤثر از جمعیت خود را فراهم می‌کند. نهادهای شکننده مشخص شده و موجب تغییرات سیاسی می‌شوند. بسته به مدت و شدت آن، کووید 19 می‌تواند حتی انتخابات آتی ریاست جمهوری در ایالات‌متحده را هم تحت تأثیر قرار دهد. در سطح چندجانبه، این بحران می‌تواند به‌عنوان فراخوان برای همکاری بیشتر در سطح بین‌المللی باشد یا برعکس، مراکز دوقطبی قدرت ژئوپلیتیکی را از هم دور کند.

آنچه رهبران باید در رابطه با خطرات اقتصادی انجام دهند

دانش ما در رابطه با بازارهای مالی و شوک‌های اقتصادی مشابه می‌تواند به شرح زیر خلاصه شود:

- به پیش‌بینی‌ها وابسته نباشید. بازارهای مالی در حال حاضر دچار نا اطمینانی زیادی است. طیف گسترده‌ای از احتمالات وجود دارد که باید از سوی شرکت‌ها موردبررسی قرار گیرد.

- اجازه ندهید که چرخش بازارهای مالی سبب قضاوت نادرست شما در مورد کسب‌وکارتان شود.

- بر روی سیگنال‌هایی که از سوی مصرف‌کننده فرستاده می‌شود، متمرکز شوید. به غرایز خودتان اعتماد کنید و بدانید که چگونه می‌توانید داده‌های شرکت خود را در چارچوب این پیش‌بینی‌ها بکار گیرید. تأثیر بحران یکنواخت نخواهد بود و بنابراین شما باید نتیجه‌گیری مختص به صنعت خود را داشته باشید.

- برای بهترین‌ها برنامه‌ریزی کنید و برای بدترین‌ها آماده باشید. به خاطر داشته باشید که سناریو V ازنظر مفهومی و تجربی محتمل‌ترین اتفاق است، اما اجازه ندهید که این فکر باعث خوش‌خیالی بیش‌ازاندازه شما شود.

- به دوره بعد از بحران نگاه کنید. کووید 19 چه تأثیرات خرد و کلان اقتصادی خواهد داشت؟ چه فرصت‌ها و چالش‌هایی به وجود می‌آید؟

- شما به جهان پس از بحران چگونه می‌پردازید. آیا می‌توانید بخشی از فناوری‌ها و فرآیندهای جدید باشید؟ آیا درنهایت می‌توانید برای شرکت، مشتریان و جامعه خود مزیت ایجاد کنید.

ترجمه مقاله هاروارد بیزینس ریویو درباره اثرات اقصادی کرونا بر اقتصاد جهان را اینجا مشاهده کنید.