«ماه گذشته از دولت برای انجام مذاکرات تجارت آزاد با اوراسیا مجوز گرفتیم، در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات، از آبان ۱۴۰۱ تجارت آزاد با اوراسیا آغاز می‌شود»؛ این را حمید زادبوم، رئیس سازمان توسعه تجارت در نوزدهمین نشست هیات نمایندگان اتاق تهران گفت.
پنجم آبان 1398 موافقت‌نامه‌ای میان ایران و اوراسیا امضا شد. همان زمان اعلام شد که بعد از سه‌سال ایران می‌تواند تجارت آزاد با اوراسیا را شروع کند. حالا زادبوم می‌گوید: ماه گذشته از دولت برای انجام مذاکرات تجارت آزاد با اوراسیا مجوز گرفته‌اند که در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات، می‌توان از این طریق موانع تعرفه‌ای را حذف کرد.
زادبوم درباره هدف از تشکیل اتحادیه می‌گوید: ایجاد فضای واحد اقتصادی و ترویج رقابت سالم بود. نرخ بیکاری این اتحادیه ۵.۴ درصد و سرانه درآمد آن ۲۷ هزار دلار است که رتبه اول استخراج نفت و گاز و تولید انرژی برق را دارا است. همچنین رتبه پنج تولید فولاد نیز برای این اتحادیه است البته اتحادیه اوراسیا را نمی‌توان با اتحادیه اقتصادی اروپا مقایسه کرد چراکه هنوز اوراسیا به آن تکامل نرسیده است.
به گفته زادبوم اتحادیه اقتصادی اوراسیا ۸۵۰ میلیارد دلار با کشورهای دنیا تجارت دارد که ۵۱۸ میلیارد دلار صادرات و ۳۳۱ میلیارد دلار واردات را شامل می‌شود و سهم ایران ۲.۵ میلیارد دلار است که از این میزان، یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون دلار صادرات به ایران و ۸۲۳ میلیون دلار صادرات از ایران است.
۸۰ درصد صادرات اوراسیا به ایران، محصولات کشاورزی به‌ویژه غلات و ۶۸ درصد صادرات ایران به اوراسیا، محصولات کشاورزی به‌ویژه میوه و خشکبار است.
اولین فکر تشکیل اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال ۱۹۹۴ توسط رئیس‌جمهور قزاقستان اعلام شد. ۲۰ سال بعد، در سال ۲۰۱۵ این اتحادیه آغاز به کار کرد. ابتدا بلاروس، قزاقستان و روسیه عضو این اتحادیه بودند و در ادامه ارمنستان و قرقیزستان نیز به آن اضافه شدند.
اتحادیه اقتصادی اوراسیا سازمان بین‌المللی برای ادغام اقتصادی منطقه‌ای است. این اتحادیه شخصیت حقوقی بین‌المللی دارد و توسط پیمان اتحادیه اقتصادی اوراسیا تأسیس‌شده است. اتحادیه اقتصادی اوراسیا حرکت آزاد کالاها، خدمات، سرمایه و نیروی کار را فراهم و سیاست‌های هماهنگی بین واحدها را در بخش‌های تعیین‌شده توسط پیمان و توافق‌های بین‌المللی در اتحادیه دنبال می‌کند.
کشورهای عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، جمهوری ارمنستان (در منطقه قفقاز در همسایگی شمال غربی ایران)، جمهوری بلاروس (در همسایگی شمال غربی روسیه و در همسایگی لهستان)، جمهوری قزاقستان و جمهوری قرقیزستان (در منطقه آسیای مرکزی) و فدراسیون روسیه هستند. به‌جز ارمنستان که با دیگر اعضا پیوستگی جغرافیایی ندارد (و عضویت ایران می‌تواند این حلقه اتصال را از طریق دریای خزر تأمین کند)، بقیه اعضا با یکدیگر پیوند زمینی مستقیم دارند.
این اتحادیه برای ارتقای جامع، بالا بردن رقابت و همکاری بین اقتصادهای ملی و ارتقای توسعه پایدار به‌منظور بالا بردن سطح زندگی ملل کشورهای عضو ایجادشده است. حجم تجارت خارجی این اتحادیه با جهان خارج در سال 2018 برابر با 866 میلیارد دلار بوده که 79 درصد آن سهم روسیه بوده است.
آغاز تجارت آزاد با اوراسیا از آبان ۱۴۰۱
کشورهای توسعه‌یافته تجارت آزاد را ترجیح می‌دهند؛ این را زادبوم می‌گوید. به گفته زادبوم ترکیه فقط با ایران موافقت‌نامه ترجیحی دارد اما با سایر کشورها به دنبال تجارت آزاد است. تجارت آزاد به معنی حذف موانع تعرفه و غیرتعرفه‌ای است. در مرحله بعدی، اتحادیه گمرکی تشکیل می‌شود که از این طریق، تعرفه‌های مشترکی در برابر کشورهای ثالث می‌توان ایجاد کرد.
او در دفاع از اهمیت تجارت آزاد تاکید می‌کند: تجارت آزاد به حدی اهمیت دارد که حتی سنگاپور که تعرفه صفر اعمال کرده، باز هم برای تجارت آزاد با اوراسیا وارد مذاکره شده است درحالی‌که تعرفه ما ۱۹ درصد به بالا است.
آمارها چه می‌گویند؟
سهم ایران در تجارت خارجی با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال 2018 برابر 0.3 در صادرات و 0.2 درصد در واردات اتحادیه بوده است. مجموع تجارت خارجی ایران با این اتحادیه 2/3 میلیارد دلار بوده که سهمی برابر 3/0% (3 دهم درصد) در تجارت این اتحادیه نقش داشته است. البته این تأثیر بیشتر به سبب حجم عظیم تجارت خارجی روسیه بوده که حدود 680 میلیارد دلار است و بعد از آن قزاقستان قرار دارد که 93 میلیارد دلار تجارت خارجی داشته است. در این سال، حجم تجارت خارجی جمهوری اسلامی ایران 139 میلیارد دلار بوده است.
حالا این ارقام تغییر کرده است. سیزدهم خردادماه 1399 سید روح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک ایران درباره وضعیت تجارت خارجی ایران با اوراسیا گفته است: میزان تجارت خارجی ایران با اوراسیا از پنجم آبان ماه سال ۱۳۹۸ تاکنون به بیش از دو میلیارد و ۱۱۲ میلیون و ۴۴۷ هزار و ۸۳۹ دلار رسیده است. از این میزان بیش از یک میلیارد و ۵۲۸ میلیون و ۹۵۶ هزار و ۳۴۰ دلار سهم واردات و ۵۸۳ میلیون و ۴۹۱ هزار و ۵۰۱ دلار سهم صادرات است.
به گفته لطیفی از کل تجارت ایران با این اتحادیه بیش از یک میلیارد و ۱۲۵ میلیون دلار در رویه‌های صادرات و واردات که شامل ۵۳ درصد کل تجارت طرفین می‌شود براساس معافیت و تخفیفات موافقت‌نامه تجارت ترجیحی بوده است.
او درباره کالاهای وارداتی از این اتحادیه براساس این موافقت‌نامه گفته است: مجموع واردات ایران از اتحادیه اوراسیا ۹۶۶ میلیون و ۳۲۸ هزار و ۶۱۷ دلار برابر با ۳ میلیون و ۵۲ هزار و ۷۰۰ تن کالا براساس موافقت‌نامه مذکور بوده است.
براساس آمار گمرک ایران بیشترین میزان صادرات ایران به ترتیب، روسیه با بیش از ۵۳ درصد، ارمنستان با ۲۳ درصد، قزاقستان ۱۶ درصد و قرقیزستان با کمتر از ۱.۵ درصد بوده است. بیشترین میزان واردات ایران به لحاظ ارزش به ترتیب از روسیه با بیش از ۷۸.۵ درصد، قزاقستان با بیش از ۱۸ درصد، روسیه سفید ۲ درصد بوده است؛ دو کشور ارمنستان و قرقیزستان سهمی کمتر از یک درصد را به خود اختصاص داده‌اند.