«نرخ شیوع اعتیاد کشور در حال حاضر خیلی نگران کننده نیست و بسیار نزدیک به واقعیت های موجود جامعه است.» محسن روشن‌پژوه، معاون پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور چنین در خصوص وضعیت اعتیاد در کشور اظهارنظر می‌کند. برای اولین‌بار پیمایش ملی اعتیاد در ایران انجام شده و اطلاعات این پیمایش، مسئولان را به چنین نتیجه‌ای رسانده است.
در این پیمایش، ۲۰۰ پژوهشگر جمعیت نمونه ۶۱ هزار نفری را مورد بررسی قرار داده‌اند و به نتایج مهمی رسیده‌اند. البته جزئیات این نتایج هنوز منتشر نشده است. روشن‌پژوه می‌گوید:« در حال حاضر حدود شش ماه از تحویل نتایج این پیمایش به ستاد مبارزه با مواد مخدر می‌گذرد و ریز نتایج آن در اختیار این نهاد است اما آنها به ما اعلام کرده‌اند که به عنوان مجری طرح اجازه انتشار نتایج را نداشته و باید نتایج این پیمایش به طور مستقیم از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام شود.»
خوزستان و گلستان، پرمصرف‌ترین‌های مواد مخدر در کشور
بر اساس پیمایش ملی اعتیاد، جمعیت عمومی کشور ابتدا سیگار مصرف کرده و سپس مشروب و بعد از آن قلیان و در آخر به مصرف مواد مخدر و محرک‌ها گرایش پیدا می‌کنند.
فاصله سن شروع مصرف در دهه‌های اولیه سنی میان زن و مرد کمتر شده؛ به عبارتی در گذشته چنانچه اختلاف سن شروع مصرف مواد در میان دختران و پسران سه الی چهار سال بود اما در حال حاضر زمان مصرف در زنان به زمان آغاز مصرف اولیه در مردان بسیار نزدیک شده است.
مصرف محرک‌ها نیز نسبت به گذشته افزایش چشمگیری نداشته است و همچنان غالب مصرف در حوزه مخدرهاست؛ اگرچه افزایش زیادی در مصرف محرک‌ها مشاهده نمی‌شود اما همچنان قسمت قابل توجهی از مصرف به محرک‌ها اختصاص دارد که باید به این مسئله رسیدگی شود.
یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد بیشترین میزان مصرف مواد مخدر، در استان‌های خوزستان، گلستان، کرمان و سیستان و بلوچستان اتفاق می‌افتد.استان تهران دارای شیوع متوسط و استان‌های اردبیل و یزد نیز در گروه کم شیوع‌ها قرار دارند.
چنانچه شیوع مصرف را به سه دسته کم، متوسط و پر مصرف دسته بندی کنیم، اغلب استان‌های کشور در دامنه کم و متوسط شیوع قرار می‌گیرند به طوریکه عمده استان‌های کشور دارای شیوع شبیه به هم بوده و 11 استان کشور کم شیوع هستند.
مسئله نگران‌کننده‌ای که این گزارش نشان می‌دهد، شیوع چندمصرفی در کشور است. میزان مصرف چند مواد مخدر و محرک در میان مصرف کنندگان مواد مخدر کشور در حال افزایش است و نتایج این پیمایش نشان داده است که عده‌ای از مصرف کنندگان تنها یک ماده مخدر و یا محرک را مصرف نکرده و حتی سه ماده را نیز به طور همزمان با هم مصرف می‌کنند و حتی شاهد مصرف همزمان مخدر، محرک و الکل با یکدیگر در میان مصرف کنندگان هستیم.
آخرین نکته پیمایش ملی اعتیاد نیز به میزان مصرف الکل برمی‌گردد. مسئله‌ای که مسئولان را دچار تعجب کرده است.
روشن پژوه، معاون پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور در این خصوص می‌گوید:«مصرف الکل در کشور هم به لحاظ قانونی و هم به لحاظ شرعی دچار محدودیت‌هایی است و همچنین به علت وجود الکل‌های دست ساز در کشور و همچنین نوع مصرف دارای وضعیت متفاوتی بوده‌ایم و نمی‌توان گفت که مصرف الکل تا چه حد در کشور آسیب‌زاست.میزان مصرف الکل در کشور نسبت به متوسط جهانی پایین است اما با توجه به ملاحظات شرعی و قانونی مصرف الکل در کشور انتظار داشتیم مصرف آن پایین‌تر باشد و مردم گزارش‌های کمتری را از مصرف الکل به ما ارائه دهند.»
سایر آمارها و گزارش‌ها؛ بازار ۹ هزار میلیاردی مواد مخدر در ایران
اداره مواد مخدر و جرائم سازمان ملل متحد، گزارشی را از وضعیت بازار مواد مخدر در سال ۲۰۱۵ ارائه داده است که در این گزارش ۱۶۲ صفحه‌ای، ۱۶ بار نام ایران تکرار شده است. بر اساس این گزارش، سازمان ملل ایران را در دسته کشورهایی می‌داند که بازار جهانی مواد مخدر در آن ریشه دارد و به خاطر نزدیکی به کشورهایی مانند افغانستان و پاکستان، به محل عبوری برای مواد مخدر و تجارت آن تبدیل شده است.
جنجالی‌ترین آمارها را درباره اندازه بازار مواد مخدر در ایران، علی هاشمی ارائه داده است. رئیس کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام،گردش مالی مواد مخدر را سالانه در دنیا ۱۶۰۰ تا ۲۰۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌کند و درباره وضعیت ایران چنین روایت می‌کند:«به جرات می‌توانم بگویم که از اول انقلاب تا الان حتی یک درصد هم به اقتصاد مافیای مواد مخدر در کشور خسارت وارد نشده و روزانه 110 میلیارد تومان از پول مردم در راه مواد مخدر از بین می‌رود.»
بر اساس آخرین تحقیقات در سال ١٣٨٣، میزان خسارت اقتصادی واردشده به کشور به خاطر مواد مخدر ١٢ میلیارددلار بوده است؛ به‌این‌ترتیب سالانه ٤٥ هزار میلیاردتومان از اقتصاد کشور از طریق موادمخدر دود می‌شود و بی‌هیچ مرز سنی و جنسیتی، در چشم مردم می‌رود. البته آمارهای مسئولان مختلف با هم متفاوت است. علی جزینی، قائم مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر حجم تجارت مواد مخدر را در دنیا ۶۰۰ میلیارد دلار عنوان می‌کند و سهم ایران را ۳ میلیارد دلار می‌داند که با احتساب دلار سه هزار تومانی، با 9 هزار میلیارد تومان برابر است. او همچنین 21 درصد جامعه کارگری و صنعتی کشور را مصرف‌کننده مواد مخدر اعلام می‌کند.
البته نهادهای بین‌المللی آمارهایی را ارائه کرده‌اند. بنیاد هریتیج، که یک نهاد مطالعاتی در آمریکاست، حجم اقتصاد سایه‌ای ایران را ۱۹ درصد برآورد کرده و نوشته است:«دخالت‌های شدید و چکشی دولت ایران باعث شده اقصاد رسمی در رکود باقی مانده باشد، در حالی که فعالیت‌های اقتصادی غیررسمی در حال گسترش است. آخرین برنامه‌های توسعه 5 ساله برای حرکت ایران به سمت بازارگرایی برنامه‌ریزی کرده‌اند، اما تغییرات واقعی اندکی ایجاد شده است.»