دستاورد برنامه جامع اقدام مشترک بین ایران و کشورهای 1+5 در حوزه صادرات غیرنفتی چیست؟ دامنه تحریم به صادرات فرش، خاویار، پسته و زعفران از ایران به آمریکا رسیده بود و برجام کلید مجوز این کالاها به بازار دنیا و آمریکا بود.
صدور مجوز صادرات فرش از ایران به آمریکا در بندهای برنامه جامع اقدام مشترک آمده است و این مهم برای فعالان فرش ایران خبری نویدبخش است. در بندی از این برنامه آمده است: بر اساس تفاهم صورت گرفته طبق برجام، امکان صدور برخی اقلام شامل فرش، پسته و خاویار از ایران به آمریکا فراهم خواهد شد. صادرات این اقلام به آمریکا که در سال ۲۰۰۰ آزاد شده بود در سال ۲۰۱۰ ممنوع شد.
سیدرضی حاجی‌آقا میری، رئیس کمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران از صادرات فرش به آمریکا می‌گوید: «مشکلات در حوزه صادرات فرش به آمریکا به دو دسته تقسیم می‌شود؛ بخشی از این موانع به حوزه بروکراتیک، موانع بانکی، نقل و انتقال پولی، بیمه و حمل و نقل برمی‌گردد که با امضای برجام و برداشته شدن تحریم‌ها این مشکلات به پایان رسید. اما دلایل دیگری هم برای بد بودن بازار فرش وجود دارد.»
حاجی‌آقا میری می‌گوید: «برخی از مشکلات حوزه فرش ربطی به برجام نداشت و این موانع و مشکلات همچنان پابرجا هستند. البته موانع قبلی هم که با برجام رفع شده، تأثیر فوری و آنی در بازار نداشته است. وقتی بازاری را به دلیل تحریم از دست می‌دهید، با برداشته شدن تحریم دوباره به بازار برنمی‌گردید؛ اینگونه نیست که همه منتظر ورود شما باشند. فرش ایرانی مشتری و بازار خود را از دست داده‌است و برای بازگشت به بازار باید از اول کار را شروع کرد.»
عضو هیات نمایندگان اتاق ایران به بازار آمریکا اشاره می‌کند: «ما بازار آمریکا را برای فرش از دست داده‌ایم و برای بازگشت به این بازار باید از اول کار کنیم. ما نباید انتظار داشته باشیم که در این فاصله کوتاه بعد از امضای برجام اتفاق خوبی بیافتد.»
او می‌گوید: «البته ما الان به آمریکا صادرات فرش داریم، دلیل رشد آمار صادرات غیرنفتی هم به صادرات این اقلام به آمریکا برمی‌گردد. اما اینکه چه فرشی صادر می‌شود جای سؤال است. فرشی که الان به آمریکا صادر می‌شود کیفیت خوبی ندارد. بعد از رفع محدودیت و تحریم، صادرات ما به شکل اولیه برنگشته است.»
او تصریح می‌کند: «عده‌ای می‌گویند که ما بازارهای دیگری را در اختیار داریم ولی هیچ بازاری جای خود را به بازار دیگری نمی‌دهد. سلیقه مردم آمریکا با اروپا متفاوت است و ما به همه بازارهای دنیا نیاز داریم.»
موانع امروز کدام است؟
موانعی که هنوز بر سر راه صادرات فرش است، کدامند؟ عضو هیات نمایندگان اتاق ایران می‌گوید: «صادرات فرش ایران از آمریکا به دیگر نقاط دنیا ممنوع است؛ یعنی اگر شما نمایشگاهی در آمریکا برگزار کنید، مشتری انگلیسی نمی‌تواند از شما در آمریکا فرش بخرد و به کشور خود ببرد و یا اینکه ما نمی‌توانیم باقی فرش‌ها را به ایران برگردانیم. فقط صادرات فرش به آمریکا آزاد است و صادرات فرش ایران از آمریکا به بقیه جاهای دنیا و حتی به ایران ممنوع است.»
تحریم صادرات فرش ایران به آمریکا بر اساس مصوبه کنگره آمریکا که در سال ۲۰۱۰ به امضای رییس جمهور ایالات متحده آمریکا رسید اجرایی شد و از آن سال تاکنون امکان صدور فرش ایرانی به آمریکا میسر نبوده است.
این تحریم در شرایطی صورت پذیرفت که مردم آمریکا از خریداران اصلی فرش دستباف ایران بوده و پیش از وقوع این ممنوعیت در سال ۱۳۸۸، رتبه نخست واردکنندگان فرش ایران با سهمی بیش از ۵/۱۶ درصد و به ارزش نزدیک به ۸۲ میلیون دلار داشته است.
در ابتدای سال جاری با توافق بر سر بیانیه لوزان، وزیر صنعت، معدن و تجارت به پیشنهاد مرکز ملی فرش ایران در نامه‌ای به وزیر امور خارجه خواستار قرار گرفتن موضوع لغو تحریم فرش ایرانی در مذاکرات ایران با ۵+۱ شد.
حاجی‌آقا میری می‌گوید: «باید دستگاه دیپلماسی ما این موانع را برطرف کنند؛ تحریم در حوزه فرش به‌طور کامل برداشته نشده است و رفع موانع یک‌طرفه بوده است.»
او درباره رفع این مانع می‌گوید: «من با آقای عراقچی صحبت کرده‌ام، ایشان در جواب گفته‌اند شما می‌توانید مجوز خصوصی یا مجوز صادرات خاص یا اجازه نامه افک OFAC (Office of Foreign Assets Control) - اداره‌ای از وزارت خزانه داری دولت فدرال آمریکا است – می‌توانید فرش خود را از آمریکا به ایران برگردانید. اما این جواب قانع‌کننده کننده‌ای نیست. من این موضوع را پیگیری کرده‌ام و در نهایت به من گفته شد که چنین امکانی وجود ندارد.»
رئیس کمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران می‌گوید: «برای صادرات فرش نباید به مجوز خاص نیاز باشد. مجوز خاص برای صادرکننده آمریکایی و انتقال سرمایه آمریکایی‌ها است نه ایرانی‌ها.»
او تاکید می‌کند: « وضعیت صادرات فرش به آمریکا در فضای ابهامی قرار دارد و آنهایی که به آمریکا فرش صادر می‌کنند نمی‌دانند که در چه فضایی کار می‌کنند و یا ممکن است چه کمشکلاتی برای فرش آنها پیش بیاید. یا اینکه فرش‌شان بی‌کیفیت است و قصد برگرداندن فرش خود را در صورت لازم، ندارند. این وضعیت محدود کننده ژانرهای متعدد فرش است.»
او تصریح می‌کند: «از طرف دیگر بازارهای منطقه هم وضعیت خوبی ندارد، اما نباید فراموش کرد که فرش ایرانی ماهیت و اصالت خود را دارد و به همه بازارهای دنیا نیاز دارد؛ باید دولت و دستگاه دیپلماسی کشور این موانع را با دیپلماسی سیاسی و تجاری برطرف کند.»