جابه‌جایی‌های بازار کار تابستان؛ به نفع خدمات، به زیان زنان

در تابستان امسال، خالص سهم بخش خدمات از بازار کار ایران 1.3 درصد افزایش پیدا کرده و خالص اشتغال این بخش نسبت به تابستان پارسال بیش از 444 هزار نفر افزایش یافته است. در این میان، سهم زنان از بازار کار همچنان رو به کاهش بوده و از منظری دیگر، جریان نیروی کار (ماتریس انتقال)، همچنان از افزایش جمعیت غیرفعال حکایت دارد که به کاهش 0.4 درصدی خالص نرخ بیکاری نیز کمک کرده است.

به گزارش اتاق ایران آنلاین به نقل از همشهری، ماتریس انتقال، اطلاعات مهمی از جریان‌های نیروی کار و تغییر وضعیت افراد شاغل، بیکار و غیرفعال به دست می‌دهد که به شناخت ویژگی‌ها و تحولات بازار کار اعم از خروجی و ورودی بازار و تحولات جنسیتی و جغرافیایی این بازار کمک می‌کند.

بر اساس اطلاعاتی که مرکز آمار ایران برای ماتریس انتقال تابستان 1401 منتشر کرده است، در این فصل نسبت به تابستان پارسال، بازار کار ایران خدماتی‌تر، مردانه‌تر و شهری‌تر شده است.

بده بستان در بازار کار

یکی از متداول‌ترین رویکردها برای بررسی آمارهای جریان در بازار کار، ساخت ماتریس انتقال است که به کمک آن می‌توان افراد را به 2 دسته تقسیم کرد؛ دسته اول، افرادی که در 2 فصل تغییر وضعیت داده‌اند و دسته دوم، افرادی که در 2 فصل وضع و فعالیت یکسان داشته‌اند.

در این ماتریس، افرادی که در 2 فصل تغییر وضعیت داده‌اند، جابه‌جایی نیروی کار را تشکیل می‌دهند و معیار سنجش میزان جابه‌جایی نیروی کار، درصد تعداد این افراد نسبت به‌کل جمعیت در سن کار است. همچنین میزان پایداری نیروی کار از مسیر بررسی میزان افرادی که در فصل وضعیت یکسانی داشته‌اند، مشخص می‌شود.

بررسی اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد از 100 درصد شاغلان ایران در تابستان 1400، بالغ‌بر 85.6 درصد همچنان در تابستان امسال نیز شاغل بوده‌اند؛ اما 2.9 درصد از آنها بیکار و 11.5 درصد از آنها با خروج از بازار، غیرفعال شده‌اند.

این جریان در مورد جمعیت بیکاران با شدت بیشتری تکرار شده است به‌گونه‌ای که از 100 درصد جمعیت بیکاران ایران در تابستان 1400، فقط 34 درصد در تابستان امسال نیز همچنان بیکار بوده‌اند در حالی 37.5 درصد آنها شاغل شده‌اند و 28.5 درصد نیز کلاً بازار را ترک کرده و به جمعیت غیرفعال پیوسته‌اند.

در آن‌سوی ماجرا، آمارها رسمی همچنان از بی‌رغبتی جمعیت غیرفعال کشور برای ورود به بازار حکایت دارد به‌گونه‌ای که از 100 درصد جمعیت غیرفعال کشور در تابستان پارسال، 91.4 درصد همچنان غیرفعال مانده‌اند، 6.8 درصد شاغل شده و 1.8 درصد باوجود تمایل به فعالیت، بیکار مانده‌اند.

ریزش مشارکت اقتصادی زنان

بازار کار ایران در چند فصل متوالی شاهد خروج زنان از فعالیت‌های اقتصادی و خروج آنها از چرخه بازار کار بوده است. بر اساس آمارهای رسمی، در تابستان امسال نیز جریان انتقال نیروی کار در حوزه زنان به‌مراتب شدیدتر از جریان حوزه مردان بوده و در شرایطی که 90 درصد شاغلان مرد در تابستان گذشته همچنان در تابستان امسال نیز شاغل بوده‌اند، این نسبت برای زنان فقط 61.8 درصد برآورد شده است.

 با توجه به اینکه اشتغال زن در زندگی امروزی، یکی از ارکان تأمین معیشت خانوارهاست، به نظر می‌رسد خروج زنان از بازار کار به سخت‌تر شدن تأمین مالی خانوار و کاهش آزادی عمل آنها در تأمین هزینه‌ها منجر شود.

از سوی دیگر آمارها نشان می‌دهد در تابستان امسال، فقط 7.1 درصد از شاغلان مرد در تابستان سال قبل، با خروج از بازار کار غیرفعال شده‌اند درحالی‌که در همین بازه زمانی، 35.5 درصد از شاغلان زن در تابستان 1400، در تابستان امسال غیرفعال شده و بازار را ترک کرده‌اند. این جریان در مورد جمعیت بیکار و غیرفعال مردان و زنان نیز مصداق دارد به‌گونه‌ای که در تابستان امسال 49.4 درصد از مردان بیکار تابستان پارسال شاغل شده‌اند؛ اما این نسبت به برای زنان بیکار فقط 13 درصد بوده است.

همچنین بررسی جمعیت غیرفعال مردان و زنان در تابستان امسال نسبت به تابستان سال قبل نیز روایت کاهش تکاپوی اقتصادی زنان و افت سهم آنها از فعالیت اقتصادی را تأیید می‌کند به‌گونه‌ای که طبق آمارهای رسمی، در تابستان امسال، 81.3 درصد از مردان غیرفعال تابستان پارسال، همچنان غیرفعال بوده‌اند اما این نسبت برای زنان 95.1 درصد بوده است.

به‌عبارت‌دیگر، 18.7 درصد از جمعیت مردان که در تابستان پارسال غیرفعال بوده‌اند، در تابستان امسال وارد بازار کار شده‌اند که 15.1 درصد شاغل شده و 3.6 درصد بیکار مانده‌اند اما در مورد زنان، فقط 4.9 درصد از غیرفعالان تابستان 1400 در تابستان امسال فعال شده‌اند که از تعداد 3.8 درصد موفق به اشتغال شده‌اند و 1.2 درصد به جمعیت بیکاران پیوسته‌اند.

فشار به اشتغال روستایی

اقتصاد ایران 23.8 میلیون نفر شاغل دارد که این تعداد 75.5 درصد شهری و 24.5 درصد روستایی هستند. بررسی جریان انتقال نیروی کار در تابستان امسال نسبت به تابستان سال قبل حاکی از این است که باوجود بیشتر بودن سهم اشتغال شهری در اقتصاد ایران، جریان انتقال این حوزه نیز آهسته‌تر از اشتغال روستایی بوده و درحالی‌که فقط 83.3 درصد از شاغلان روستایی تابستان 1400 در تابستان امسال نیز شاغل مانده‌اند، این درصد برای شاغلان شهری 86.4 درصد بوده است.

همچنین در مورد غیرفعال شدن شاغلان، درحالی‌که 10.6 درصد از شاغلان شهری تابستان پارسال، در تابستان امسال غیرفعال شده‌اند، این نسبت برای شاغلان روستایی 14.1 درصد بوده است. از آن‌سوی ماجرا، بررسی جمعیت غیرفعال شهری و روستایی گویای این مطلب است که رغبت در جمعیت غیرفعال روستایی برای ورود به بازار کار بیش از جمعیت غیرفعال شهری است و در تابستان امسال درحالی‌که 97.3 درصد جمعیت غیرفعال شهری تابستان سال قبل همچنان غیرفعال مانده‌اند، این نسبت در روستاها 89.8 درصد بوده است.

جذب نیروی کار کشاورزی و صنعتی به خدمات

در یک سال اخیر، بخش کشاورزی در سایه خشک‌سالی و کاهش صرفه اقتصادی فعالیت‌های کشاورزی با قیمت‌گذاری دستوری، با ریزش مداوم شاغلان مواجه بوده و در مقابل، بخش صنعت به‌صورت مقطعی و بخش خدمات به‌صورت مداوم نیروی کار بیشتری به خود جذب کرده‌اند.

اطلاعات مرکز آمار ایران در ماتریس انتقال نیروی کار در تابستان 1401 حاکی از این است که چنین اتفاقی در این فصل نیز تکرار شده و ازقضا ریزش نیروی صنعتی و کوچ آنها به بخش خدمات شدت گرفته است به‌گونه‌ای که خالص سهم بخش خدمات از بازار کار کشور 1.3 درصد افزایش پیدا کرده است.

بر اساس آمارهای رسمی، از 100 درصد شاغلان بخش‌های سه‌گانه اقتصادی ایران در تابستان پارسال، 84.7 درصد شاغلان بخش کشاورزی، 82.6 درصد شاغلان بخش صنعت و 91.1 درصد شاغلان بخش خدمات، در تابستان امسال نیز در همان بخش قبلی شاغل بوده‌اند.

طبق بررسی‌ها، 8 درصد شاغلان کشاورزی در تابستان 1400، در تابستان امسال به بخش صنعت و 7.3 درصد به بخش خدمات پیوسته‌اند درحالی‌که 4.2 درصد شاغلان بخش صنعت و 1.6 درصد شاغلان بخش خدمات در این بازه زمانی به بخش کشاورزی اضافه شده‌اند.

در این میان 7.2 درصد از شاغلان بخش خدمات در تابستان 1400، در تابستان امسال به فعالیت‌های بخش خدمات گرایش پیدا کرده‌اند و در مقابل 13.2 درصد از شاغلان صنعتی تابستان پارسال، در تابستان امسال خدماتی شده‌اند.

برآیند جریان انتقال نیروی کار در بخش‌های سه‌گانه، اضافه شدن خالص سهم بخش خدمات از بازار کار به میزان 1.3 درصد بوده که در ازای آن از سهم بخش‌های کشاورزی و صنعت باید کاسته شود.