افزایش سهم ایران در منافع اقتصادی جاده ابریشم

جاده ابریشم جاده قدیمی تجارت چین که بیش از دو هزار سال پیش مورد استفاده بود ، کماکان در جهان بسیار شهرت دارد . این جاده به عنوان پلی بین چین و کشورهای اروپا ، آسیا و آفریقا برای تبادلات مادی و تمدنی شرقی و غربی سهم مهمی ادا کرده است . این جاده قدیمی برای ایران هم اهمیت اقتصادی فراوانی داشت.

جاده ابریشم در ایران بر اساس محور شرقی_غربی به خراسان امروز وارد شده و از مسیر شهرهای توس، نیشابور، سبزوار، شاهرود، دامغان، سمنان به ری باستان می رسیده است و از ری که شهری بزرگ بود به سوی قزوین و از آنجا به دو شاخه تقسیم می شده است.

از قزوین یک راه به سوی شمال غرب یعنی به سمت سراب، تبریز، مرند و سپس خوی و از کشور خارج می شده است و راه دیگر به سمت غرب یعنی به سوی هگمتانه (همدان امروز) و بعد کرمانشاه و از کشور خارج می شده است.

این اصلی ترین راهی است که براساس منابع مهم تاریخی و مراجع جهانی مانند یونسکو مورد تأیید قرار گرفته است. راههای فرعی دیگر که حتی ایران را از طریق خلیج فارس با سایر مناطق جهان پیوند می داده بسیار زیاد است که مهم ترین آنها راهی است که از طریق ری باستان به اصفهان، شیراز و بوشهر می رفته است و سپس از مسیر دریایی جاده ابریشم از ایران خارج می شده است چنانکه می بینیم ایران کشوری است که به طور کلی در مسیر راه ابریشم بوده است و مبادی ورودی و خروجی مهم مانند سرخس، خسروی، بازرگان، بندر بوشهر (لیان)، بندر عباس (گمبرون) و مرز کویته در سیستان و بلوچستان از گذشته های نسبتاً دور محورهای مهم بازرگانی و توریستی بوده اند. یکی از اصلی ترین این محورها، مسیر سرخس_بازرگان است که از دیدگاه اقتصادی و توریستی جایگاه ویژه ای دارد.

در دو دهه گذشته تلاش های زیادی برای احیاء این جاده کهن و توسعه اقتصادی میان کشورهایی که در این مسیر قرار دارند انجام شده و شاید در تداوم همین تلاش هاست که رئیس اتاق ایران به عنوان نایب رئیس اتاق بازرگانی بین المللی جاده ابریشم منصوب شده است.

گزارش ها از پایگاه خبری اتاق ایران حاکی است  طی حکمی از سوی رئیس اجرایی اتاق بازرگانی بین المللی جاده ابریشم (SRCIC) غلامحسین شافعی، رئیس اتاق ایران، به عنوان نایب رئیس این سازمان منصوب شد.

اتاق بازرگانی بین المللی جاده ابریشم سال گذشته از سوی فدراسیون جهانی اتاق های بازرگانی (WCF) با هدف توسعه روابط اقتصادی میان 65 اتاق بازرگانی واقع در منطقه اوراسیا تاسیس شده است. گسترش تعاملات دو و چندجانبه کشورهای واقع در این منطقه در زمینه های تجارت، سرمایه گذاری، حذف موانع تجارت و سرمایه گذاری، افزایش همکاری های گمرکی و توسعه تجارت بین المللی از مهم ترین اهداف اتاق بازرگانی بین المللی جاده ابریشم است.

 ایجاد نمایشگاه بین المللی جاده ابریشم، پارک فناوری جاده ابریشم و جاده ابریشم الکترونیک از مهم ترین پروژه های در دستور کار این سازمان است.

سه مسیر زمینی و یک مسیر دریایی جاده ابریشم از ایران می‌گذرد. در این مسیرها، کاروانسراهای باستانی قرار دارند که قابل بازسازی و مرمت هستند.

رضا عنایت‌الله در کتاب ایران و ترکان در زمان ساسانیان می‌نویسد:در زمان ساسانی راه بزرگ درآمد برای شاهنشاهی ایران، بازرگانی ابریشم و اخذ حقوق گمرکی از بازرگانان و کاروانیانی بود که از ایران می‌گذشتند. چین در آن روزگار از ایران وسمه، قالی، سنگ های گران بها و پارچه وارد می‌کرد. یکی از صادرات مهم چین به ایران ابریشم بود که در دربار بیزانس حکم ارز را داشت و مهم‌تر از طلا و سنگ های گران بها بود. هدف ایران از در دست داشتن راه ابریشم افزایش گردش کالا نبود بلکه کم توان کردن رومی‌ها بود. دولت ایران همواره بهای ابریشم را بالا می‌برد تا از این رهگذر از بیزانس طلا و پول بیشتری را به چنگ آورد و امپراتوری بیزانس را از لحاظ نظامی کم توان کند. روشن است که بیزانس نیز نمی‌توانست به چنین سیاستی از سوی دولت ایران تن در دهد از این رو همواره راه دشمنی با ایران را در پیش می‌گرفت. دربار بیزانس می‌دید که در فاصله‌های صلح آمیز میان جنگ ها، همواره مقدار چشمگیری طلا از بیزانس به ایران سرازیر می‌شود. از این رو به کوشش برمی‌خواست ولی تلاش رومی‌ها برای رهایی از این وابستگی اقتصادی همواره بیهوده می‌ماند.

جاده ابریشم در زمان ساسانیان تا جایی پول‌ساز بود که تمام درآمد این سلسله بزرگ در ایران باستان، وابسته به آن بود و بار بخش مهمی از سیاست خارجی را نیز به دوش می‌کشید. حالا اگرچه چین با احیای جاده ابریشم اهداف سیاسی خاص خود را دنبال می‌کند، اما آنطور که کارشناسان می‌گویند، ایران نیز سهم مهمی در آن خواهد داشت.

جاده ابریشم در ایران، از سرخس، مشهد، نیشابور، سبزوار، شاهرود، دامغان، سمنان، گرمسار، تهران، ری، کرج، ساوه، قزوین، سلطانیه، زنجان، میانه، تبریز، مرند و خوی می‌گذرد. بر اساس اسناد تهیه شده توسط معاونت گردشگری سازمان میراث فرهنگی، سه مسیر زمینی و یک مسیر دریایی جاده ابریشم از ایران می‌گذرد. در این مسیرها، کاروانسراهای باستانی قرار دارند که قابل بازسازی و مرمت هستند.

با توجه به سفرهای اخیری که  غلام‌حسین شافعی، رئیس اتاق ایران و محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه به چین داشته‌اند، به ضرورت احیای راه ابریشم تاکید داشتند. ظریف احیای جاده ابریشم را نشانه آینده‌ای روشن دانسته و گفت: ایران و چین با یک دیدگاه نسبت به بازی برد-برد در روابط بین‌المللی حضور دارند و به همین دلیل ما مطمئن هستیم،  ابتکار آقای شی‌جین‌پینگ برای احیای جاده ابریشم به صورتی مدرن و روزآمد، می‌تواند متضمن منافع همه کشورها باشد. بنابراین ما به آینده‌ای بسیار روشن در روابط ایران و چین نگاه می‌کنیم.

رئیس اتاق ایران نیز درباره نقش جاده ابریشم در روابط ایران و چین تاکید داشته و افزود: اهمیت جاده ابریشم به عنوان یک فرصت طلایی در توسعه تجارت خارجی چین و ایران بر همگان آشکار بوده و ایران برای مشارکت در پروژه بین‌المللی جاده ابریشم  با چینی‌ها و تکرار نقش تاریخی خود آمادگی دارد.

کمربند راه ابریشم برای خروج ایران از انزوای اقتصادی توسط فعالان اقتصادی مطرح شد و فرصتی برای توسعه همکاری بین المللی ایران با کشورهای اسیای شرقی مورد توجه قرار گرفته است.

موقعیت جغرافیایی ایران و قرار گرفتن بین بلوک‌های اقتصادی مانند اتحادیه اروپا، همکاری‌های اوراسیا و کشورهای شرق آسیا موجب شده است،بسیاری از کشورهای آسیایی و اروپایی با ایجاد سازمانهای مختلف، موافقت‌نامه‌های مختلف مانند تجارت ترجیحی یا تجارت آزاد امضاکنند تا در جهت تعمیق روابط اقتصادی با یکدیگر همکاری و برای خروج ایران از انجماد اقتصادی تدوین و مورد توجه قرار گرفته است.

شجاعی رئیس دفتر مطالعات اوراسیا در گفتگو با عصر اقتصادگفت: احیای جاده ابریشم در راستای رونق بخشیدن به اقتصاد کشور، دیپلماسی و استراتژی بلندمدت ولازمه خروج انزوای اقتصادی ایران امری ضروری است.

بر این اساس رئیس دفتر مرکز مطالعات اوراسیا کشور چین برای محقق کردن استراتژی راه ابریشم گفت:  چین با اندیشه بلند پرواز خود درصدد کسب بازارهای جهانی است و برای اجرایی شدن طرح های خود  با توجه به وسعت جغرافیایی با مشکل مواجه است و این امر مستلزم صرف هزینه هایی که از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست از این جهت همراهی کشورها در راستای یک کمربند اقتصادی ضروری می نماید.

وی با اشاره به منافع ژئوپولتیک این طرح برای چین، افزود: با در نظر گرفتن چند قطبی شدن نظام اقتصادی دنیا و بررسی رفتار چین در سازمان‌های مختلف می‌توان دریافت که همزیستی مسالمت‌آمیز، پیشرفت اقتصادی و حمایت از گفتگوی تمدن‌ها با رعایت کردن هنجارهای بین‌المللی از برنامه‌های دولت چین برای رسیدن به هدف یک کمربند یک راه است.

کشورهای چین، آسیای مرکزی، غرب آسیا، خلیج فارس، دریای مدیترانه را مسیر اصلی کمربند اقتصادی جاده ابریشم عنوان می کنند که می توان با در نظر گرفتن گسترش همکاری‌ها در زمینه توسعه منابع نفت و گاز، همکاری‌های صنایع نوظهور بویژه فناوری اطلاعات و گشودن بیشتر خدمات کشورهای عضو به روی یکدیگر برخی از اهداف آزادسازی تجاری این طرح بزرگ مورد توجه این کشور وسیع است.

فعالان صنعتی و تجاری که با چین و کشورهای اسیای شرقی تجارت دارند معتقدند: اولویت‌های چین برای محقق کردن این طرح را هماهنگی سیاست‌های اقتصادی کشورهای مسیر، تسهیل پیوندها و ارتباطات، آزادسازی تسهیل تجارت و سرمایه‌گذاری، همگرایی مالی و پیوند زدن فرهنگی ملت‌های کشورهای مسیر به یکدیگر مطرح کردند.

به گفته فعالان اقتصادی ، روابط تجاری کشورمان  در این طرح  برای ایران فرصتی در جهت خروج از تنهایی اقتصادی است که می تواند کاهش تنهایی ژئواکونومیک، امکال اتصال ایران به زنجیره ارزش اروپایی و آسیایی، ایجاد اتصالات زیر ساختی میان ایران و کشورهای کلیدی اوراسیا، کاهش شکاف در حوزه های زیرساختی، تقویت زیرساخت‌ها برای کاهش تحریم‌پذیری، تعریف کشور در یک مجموعه بین‌الملی و کاهش هراس از قدرت‌یابی کشور، نقاط مثبت و فرصت‌های مهم اتصال ایران به این طرح است.

حریری نایب رئیس کمسیون اقتصادی ایران و چین در این خصوص در این خصوص اظهار داشت: پروژه یک کمربند یک راه ادامه برنامه‌های اقتصادی 20 سال قبل چین است.

مجیدرضا حریری، نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران و چین با تاکید بر اینکه محقق کردن استراتژی راه ابریشم بخشی از اهداف بلند مدت چین از بیست سال قبل بوده است، تاکید کرد: کشور چین از سال 2000  با برپایی همایش ها و سمینارهای مختلف در کشورهای این مسیر سعی کرد طرح کلی را با این کشورها مورد بررسی و مطالعه قرار دهد و در سال 2010 رئیس جمهوری چین آنرا مطرح کرد.

وی با اشاره به اینکه سال 2012 خواستار تاسیس شورای بازرگانان جاده ابریشم در اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران شدیم افزود: این درخواست هنوز در دست بررسی است و اقدام خاصی نیز انجام گرفته نشده است.

حریری شهرهای کلیدی مسیر جاده ابریشم را کابل، تهران، گوادر، استانبول، هامبورگ، پاریس عنوان کرد و افزود: با توسعه همکاری های فرهنگی، اجتماعی با کشورهای عضو جاده ابریشم، می‌توانیم هم نقش ایران را پررنگتر کنیم و هم از تسهیلات چین بهره ببریم.