ساعت پایانی ۲۶ دی‌ماه سال ۱۳۹۴، یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که ایران تمام تعهدات خود را تحت برجام اجرایی کرده و اجرای آن‌ها مورد تأیید آژانس است. کمی بعد در ساعت اولیه روز ۲۷ دی‌ماه ۱۳۹۴ (۱۷ ژانویهٔ ۲۰۱۶)، بیانیهٔ اجرایی شدن برجام و لغو همه تحریم‌های اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا و همه قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، در مقر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین، از سوی فدریکا موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپا در سیاست خارجی و امور امنیتی و محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران قرائت شد. با قرائت این بیانیه برنامهٔ جامع اقدام مشترک (برجام) اجرایی شد که به موجب آن بلافاصله کلیهٔ تحریم‌های مرتبط با برنامه هسته‌ای ایران از هشت سال گذشته برچیده شد.
حالا یک‌سال از زمان اجرایی شدن برجام می‌گذرد؛ شاید گذشت یک‌سال فرصت مناسبی باشد برای ارزیابی دستاوردهای برجام. آیا برجام توانست قفل تحریم‌ها را از پای اقتصاد ایران باز کند؟ مهدی پازوکی، اقتصاددان در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران فرضیه‌ای مطرح می‌کند: «مخالفان برجام، به این نکته پاسخ دهند که به جای برجام چه می‌خواستند و اگر توافق هسته‌ای ایران با کشورهای 1+5 به ثمر نمی‌رسید آینده کشور به چه سمت و سویی می‌رفت؟»
پای برجام در نفت
او ثمرات برجام را در حوزه‌های متعدد ارزیابی می‌کند؛ اول به حوزه نفت اشاره می‌کند؛ با برجام در حوزه نفت چه تحولالتی به‌وجود آمد؟ پازوکی می‌گوید: «برجام با صنعت نفت چه کرد؟ پس از اجرایی شدن برجام، حدود ۱۵ یادداشت تفاهم بین شرکت ملی نفت ایران و شرکت‌های بین المللی فعال در صنعت نفت جهان امضا شد و ایران از این فرصت برای دستیابی به بهترین طرح جامع توسعه برای توسعه میدان‌های نفت و گاز خود بهره برد.»
او می‌گوید: «میانگین واردات نفت هند از ایران در سال 2016 نسبت به سال 2015، بیش از 2 برابر افزایش یافته که بر اساس گزارش رویترز از دهلی نو، افزایش خرید پالایشگران هندی از ایران ناشی از رفع تحریم‌های کشورمان بوده است. ایران هم اکنون چهارمین تأمین کننده نفت هند است. بر اساس گزارش مدیریت امور اوپک و ارتباط با مجامع انرژی وزارت نفت، صادرات نفت ایران به چین در اکتبر سال 2016 در مقایسه با مدت مشابه پارسال (پیش از اجرای برجام) بیش از 2 برابر افزایش یافته و ایران به چهارمین تأمین کننده نفت بزرگترین بازار نفت دنیا (چین) بدل شده است.»
قبل از برجام، میزان صادرات نفت ایران به اروپا که پیش از برجام عملاً متوقف شده بود، امروز به بیش از 700 هزار بشکه در روز رسیده است و شرکت ملی نفت ایران در این مدت با هفت شرکت بزرگ اروپایی شامل توتال فرانسه، ساراس ایتالیا، هلنیک پترولیوم یونان، لوک اویل روسیه، سپسای اسپانیا، انی ایتالیا و تاپراش ترکیه قراردادهای بلندمدت فروش نفت امضا کرده است.
برجام در حوزه نفت و گاز خیلی ثمربخش بود؛ روند توسعه میدان گازی پارس جنوبی پس از اجرایی شدن برجام شتاب گرفت و امروز ایران با برداشت بیش از 500 میلیون مترمکعب گاز از این میدان مشترک، در یک قدمی قطر قرار گرفته است. او می‌گوید: «اگرچه سرمایه‌گذارها به این حوزه اقبال زیادی دارند ولی هنوز صنعت نفت تشنه سرمایه گذاری است.»
گفته می‌شود میزان صادرات نفت خام و میعانات گازی در سال ۱۳۹۰، ۲ میلیون و ۴۸۷ هزار بشکه در روز، در سال ۱۳۹۱، یک میلیون و ۳۶۱ هزار بشکه در روز و در سال ۱۳۹۲، یک میلیون و ۲۸۴ هزار بشکه در روز و قبل از اجرای برجام در سال ۱۳۹۴، یک میلیون و ۳۹۸ هزار بشکه در روز بوده است.
همچنین میانگین صادرات روزانه نفت خام و میعانات گازی ایران در 9 ماهه ابتدای سال ۱۳۹۵ و پس از اجرایی شدن برجام، ۲ میلیون و ۵۷۰ هزار بشکه در روز بود که این میزان در آذرماه امسال (دسامبر ۲۰۱۶) به بیش از ۲ میلیون و ۸۳۰ هزار بشکه در روز رسیده است. درواقع در مقایسه با قبل از برجام، صادرات نفت خام و میعانات گازی کشور، بیش از دو برابر شده است.
حاصل این رفت‌وآمدها چه بود؟
ایران از انزوای اقتصادی بیرون می‌آید؛ این را پازوکی می‌گوید و سپس به حضور هیات‌های خارجی در ایران اشاره می‌کند.
از زمانی که توافق جامع هسته‌ای بین ایران و ۵+۱ شکل‌گرفته است، کشورهای اروپایی و آسیایی زیادی به‌منظور گسترش روابط تجاری، هیات های تجاری خود را راهی ایران کرده‌اند. این هیات‌ها از کشورهای آلمان، فرانسه، اتریش، لهستان، انگلستان، ژاپن و کره، مهم‌ترین هیات‌هایی بلافاصله راهی ایران شدند و به رایزنی و گفت‌وگو با مقامات اقتصادی دولتی و بخش خصوصی ایران پرداختند. او به خبرهای خوش در حوزه صادرات نفتی و غیرنفتی اشاره می‌کند و آن را از دستاورد برجام می‌داند و برجام را در حوزه حمل‌ونقل، بیمه، بانک، شرکت هواپیمایی و کشتیرانی مفید می‌داند.
اما پازوکی از این شرایط گله می‌کند: «مشکل امروز اقتصاد ما به مدیریت بد اقتصادی برمی‌گردد. برجام نباید معجزه بکند؛ موانعی که با تحریم‌ها به وجود آمده بود با رفع تحریم‌ها و تصویب برجام از بین رفت. ولی مشکل امروز ما بیشتر ریشه در سوء مدیریت داخلی دارد.» به گفته پازوکی عده‌ای نمی‌خواهند قبول کنند که برجام اثرات بسیار مثبتی در اقتصاد کشور داشته است؛ مشکل آن‌ها ترجیح منافع شخصی و گروهی به منافع ملی است. دولت یازدهم با برجام به منافع ملی می‌اندیشد نه منافع جناحی.
او معتقد است: «همه ما باید قدر این فرصت‌ها را بدانیم و از آن در جهت رونق و شفافیت اقتصادی و مبارزه با فساد بهره بگیریم.»