در جلسه دی‌ماه هیات نمایندگان اتاق ایران، علی طیب‌نیا، وزیر امور اقتصادی و دارایی در جمع فعالان اقتصادی بخش خصوصی با اشاره به طرح جامع مالیاتی گفت: «اگر می‌خواهیم جلوی فرار مالیاتی را بگیریم، راه اصلی آن مبارزه با پول‌شویی است و طبیعی است که با آن مخالفت وجود داشته باشد. ما به دنبال اقداماتی که انجام داده‌ایم، افرادی را شناسایی کرده‌ایم که چند صد میلیون دلار ارز جابجا کرده‌اند اما حتی یک پرونده مالیاتی هم ندارند.»
فرار مالیاتی و گریزگاه‌های آن کدام است؟
هرگونه تلاش قانونی یا غیرقانونی به‌منظور طفره رفتن از پرداخت مالیات یا کمتر پرداخت نمودن آن به هر شیوه که انجام شود فرار مالیاتی است. این اصطلاح در رابطه با ترتیبات غیرقانونی اتخاذشده جهت اختفا درآمد یا نادیده گرفتن بدهی مالیاتی به کار می‌رود؛ یعنی مؤدی کمتر از میزانی که قانونا موظف است مالیات پرداخت نماید.
محمدقلی یوسفی، استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی درباره زمینه پیدایش فرار مالیاتی می‌گوید: «عمده‌ترین زمینه پیدایش فرار مالیاتی در بسیاری از کشورها یکسان و مشترک بوده و معمولا مالیات‌هایی که باهدف توزیع درآمد وضع می‌شوند دارای پایه‌های کمتر و نرخ‌های بالاتری هستند این‌گونه مالیات‌ها قابلیت فرار فراوانی در خود نهفته دارند. افزایش نرخ‌های مالیاتی ضمن آنکه انگیزه‌های سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد زمینه لازم برای اجتناب از پرداخت مالیات و فرار مالیاتی را نیز فراهم می‌آورد.»
او اقتصاد پنهان را یکی از عوامل پیدایش فرار مالیاتی می‌داند. «در کشور ما عوامل مختلفی در شکل‌گیری و گسترش اقتصاد پنهان و زیرزمینی دخیل هستند. چون عمده فعالیت‌های اقتصادی از دید ماموران مالیاتی پنهان می‌ماند، بنابراین زمینه فرار مالیاتی مهیا می‌شود. همچنین ساختار اجرایی اقتصاد و عدم شفافیت در قوانین و مقررات عامل دیگری در پیدایش فرار مالیاتی تلقی می‌شود، عدم ثبات قوانین و مقررات و تغییر و جابجایی مداوم قوانین زمینه فرار مالیاتی را فراهم می‌کند.»
اجرای «اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم» از آغاز سال 95 یکی از مباحث داغ این روزهای محافل صاحبان مشاغل خصوصی است. این اصلاحیه در سال 1392 تصویب شد و اجرای آن از آغاز سال 95 مقرر و ابلاغ شد. براساس ماده 169 این لایحه فرار از مالیات عملکرد، توسط صاحبان مشاغل علاوه‌بر جریمه‌های نقدی سنگین، حکم حبس 6 ماه تا 3 سال را به دنبال خواهد داشت.
مشکلی تاریخی که هنوز حل‌نشده است
پرداخت مالیات در ایران از قدیم‌الایام تا به امروز دائماً بحثی پرجنجال بوده و هست، دولت خود را موظف و محق به گرفتن مالیات می‌داند ولی برخی از مردم معتقدند که مالیات پرداخت‌شده آن‌چنان‌که باید در جهت رفاه جامعه هزینه نمی‌شود. یوسفی، اقتصاددان در این زمینه می‌گوید: «ایران در مقوله قوانین مالیاتی بهشت خاورمیانه است و میزان مالیات در ایران پایین‌تر از تمام کشورهای جهان است، اما با توجه به اینکه رفاه بیشتر و جامعه سالم‌تر مستلزم یک سیستم مالیاتی سالم، شفاف و بدون فرار است باید قوانین مالیاتی دقیق‌تری اعمال شود و مشارکت مردمی نیز به حداکثر خود برسد.»
راه‌های جلوگیری از فرار مالیاتی
یوسفی معتقد است: «دولت باید جلوی فرار مالیاتی را بگیرد و قوانین مالیاتی دقیق‌تر و قاطعانه‌تر اعمال شود؛ البته اجرای این امر نیازمند نظام جامع الکترونیکی است، ازنظر اجرایی، تکنولوژی تنها راهی است که می‌تواند پاسخگوی این مهم باشد.»
یوسفی در ارتباط با فرار مالیاتی معتقد است که فرار مالیاتی آثار یک بیماری است نه خود بیماری، بنابراین اگر بتوانیم مردم را به این باور برسانیم که درآمد مالیاتی صرف امور واقعی برای رفع نیازهایشان می‌شود از این مسئله استقبال خواهند کرد.» به اعتقاد یوسفی در نحوه مالیات گرفتن و هزینه کرد مالیات مردم و دولت باید هر دو شفاف عمل کنند. اما خود دولت هم خیلی شفاف عمل نمی‌کند. معلوم نیست که چقدر و بر چه مبنایی مالیات می‌گیرد و این مالیات کجا هزینه می‌شود.
یوسفی می‌گوید: «فرار مالیاتی در ایران بالاست؛ اگر بتوان برآورد دقیق از رقم فرار مالیاتی ارائه کرد می‌توان راهی هم برای شناسایی آن داشت اما معمولاً در کشورها ۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی زیر چتر مالیات نیست. تجربه نشان می‌دهد که این رقم در ایران بیشتر است. وی نبود اطلاعات کامل راهکارهای جلوگیری از فرار مالیاتی را ناکارآمد می‌کند.»
او معتقد است: «فرار مالیاتی جرمی است که در ایران شیوع پیدا کرده است؛ اما دود آن به چشم تولیدکنندگان، اقتصاد شفاف و مردم می‌رود. دولت باید برای جلوگیری از فرار مالیاتی اقدام کند. نسبت مالیات باید به نسبت درآمد باشد و در این راستا باید بانک اطلاعاتی درستی فراهم شود. اما بنگاه‌ها هم باید بدانند که فرار مالیاتی تنها راه بقای آن‌ها نیست.»