گزارش محاسبه استهلاک واقعی و تاثیر آن وضعیت مالی شرکت‌های منتخب بورسی منتشر شد؛ در بخشی از این گزارش آمده است: عملیات شرکت‌ها و کسب‌وکارها با استفاده از سرمایه ثابت و دارایی‌های آن صورت می‌پذیرد. این عملیات موجب استهلاک دارایی‌های استهلاک‌پذیر مانند ماشین‌آلات، تجهیزات و دستگاه‌ها می‌شود. به‌منظور تداوم جریان تولید کالاها و خدمات در اقتصاد و کمک به شرکت‌ها و صنایع برای جایگزینی سرمایه‌های ثابت و دارایی‌های استهلاک‌پذیر، نظام‌های قانونی و مقرراتی استهلاک را جزو هزینه‌های قابل‌قبول مالیاتی در نظر گرفته‌اند. به بیانی دیگر، هزینه استهلاک به‌عنوان سپر مالیاتی سبب می‌شود که بخشی از منابع مالی از شرکت خارج نشود، و شرکت‌ها ظرفیت مالی برای جایگزینی استهلاک را داشته باشند.
در اقتصاد ایران به دلیل وجود تورم بالای مستمر طی سال‌های گذشته و اختلاف میان ارزش واقعی دارایی‌ها با ارزش ثبت‌شده آن‌ها در صورت‌های مالی در عمل، کارکردهای اصلی استهلاک‌گیری محقق نمی‌شود. به‌بیانی دیگر، هزینه شناسایی‌شده در صورت‌های مالی به‌عنوان هزینه استهلاک به‌دلیل پایین بودن ارزش ثبت دارایی‌های شرکت، هزینه بسیار ناچیزی در نظر گرفته شود که نتواند ظرفیت مالی برای جایگزینی دارایی‌های شرکت و سرمایه ثابت آن فراهم آورد.
گزارش حاضر در پی شناساندن و تبیین تفاوت میان هزینه استهلاک دفتری و استهلاک واقعی شرکت‌هاست. در این رهیافت است که سود واقعی شرکت‌ها نیز به دست می‌آید. برای این منظور این گزارش از الگویی بهره‌مند شده است که مطابق با آن، استهلاک شرکت‌ها براساس تورم و نرخ بازار آزاد ارز (دلار) محاسبه می‌گردد. در مرحله اول قرار بود دامنه وسیعی از شرکت‌های بورسی مورد بررسی قرار گیرد اما به دلیل دشواری کار و زمان محدود درنهایت در این گزارش به‌عنوان نمونه چهار شرکت فولاد مبارکه اصفهان، شرکت تولید نیروی برق دماوند، شرکت پالایش نفت بندرعباس و شرکت پتروشیمی فن‌آوران مورد ارزیابی و بررسی قرار گرفت. میزان استهلاک واقعی شرکت‌ها بر اساس محاسبات گزارش به‌صورت زیر است:
شرکت فولاد مبارکه اصفهان
میزان واقعی استهلاک تجهیزات تولید شرکت فولاد مبارکه تعدیل‌شده در سال 1401، به ترتیب برابر با 3 و 7 هزار میلیارد تومان برای استهلاک تعدیل‌شده بر اساس تورم مصرف‌کننده و استهلاک تعدیل‌شده با نرخ دلار آزاد بوده است. ثبت دفتری استهلاک در سال 1401 برابر با حدود 450 میلیارد تومان بوده است.
شرکت تولید نیروی برق دماوند
میزان واقعی استهلاک در سال 1401، به ترتیب برابر با 1,550 و 2,550 میلیارد تومان به ترتیب تعدیل‌شده بر اساس تورم مصرف‌کننده و استهلاک تعدیل‌شده با نرخ دلار آزاد بوده است. این در حالی است که استهلاک دفتری ثبت‌شده در صورت‌های مالی شرکت در سال 1401 به میزان 203 میلیارد بوده است.
شرکت پالایش نفت بندرعباس
میزان واقعی استهلاک در سال 1401، به ترتیب برابر با 8,322 و 6,235 میلیارد تومان به ترتیب تعدیل‌شده بر اساس تورم مصرف‌کننده و استهلاک تعدیل‌شده با نرخ دلار آزاد بوده است. این در حالی است که استهلاک دفتری ثبت‌شده در صورت‌های مالی شرکت در سال 1401 به میزان 487 میلیارد بوده است.
شرکت پتروشیمی فن‌آوران
مقدار استهلاک واقعی در سال 1401، به ترتیب برابر با 406 و 843 میلیارد تومان برای استهلاک تعدیل‌شده بر اساس تورم و استهلاک تعدیل‌شده با نرخ بازار آزاد ارز (دلار) بوده است. درحالی‌که استهلاک ثبت‌شده در صورت‌های مالی برای آن سال 4.5 میلیارد تومان بوده است.
همان‌گونه که مشاهده می‌شود فاصله بین میزان واقعی استهلاک و ذخیره گیری استهلاک بر حسب ارز دفتری بسیار زیاد است و این امر موجب می‌شود تا نیاز مالی شرکت‌ها برای جایگزینی ماشین‌آلات و تعمیر و تجهیز آن‌ها بسیار زیادتر از ذخایر محاسبه‌شده باشد. از طرف دیگر این موضوع باعث توزیع سود موهومی در خصوص شرکت می‌شود. به‌منظور رفع این چالش، به‌روزرسانی ارزش دارایی‌های شرکت از طریق افزایش سرمایه شرکت از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها یکی از روش‌هاست.
در این روش هزینه استهلاک افزایش، مالیات پرداختی و سود خالص شرکت کاهش می‌یابد. با خروج کمتر نقدینگی از شرکت، ظرفیت برای جانشینی دارایی‌های ثابت و دارایی سرمایه شرکت افزایش می‌یابد که موجب کاهش کمتر استهلاک دارایی‌های شرکت می‌گردد و بستر تولید و سودسازی شرکت برای سال‌های آتی فراهم می‌شود. این مسئله سبب می‌شود تا انگیزه صندوق‌های بازنشستگی برای انجام این نوع از افزایش سرمایه بهبود یابد.
به بیانی دیگر، از آنجا که افزایش سرمایه از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها سبب می‌شود تا سودآوری شرکت‌ها و سود تقسیمی کاهش یابد، این موضوع سبب کاهش انگیزه صندوق‌های بازنشستگی می‌شود. بااین‌حال، مزایای این نوع افزایش سرمایه می‌تواند بر کاستی‌های آن از منظر صندوق‌های بازنشستگی فائق آید و آن‌ها را مجاب گرداند تا نسبت به این نوع از افزایش سرمایه اقدام کنند.
مهم‌ترین پیشنهاد که دلالت‌های مهم اقتصادی دیگری دارد، کنترل تورم توسط دولت و تصمیم‌گیران اقتصادی کشور است. به‌طور مشخص درباره سودآوری شرکت‌ها، کاهش استهلاک و جانشینی ظرفیت تولید و دارایی ثابت شرکت پیشنهادهای ذیل مطرح است:
-تسهیل در افزایش سرمایه شرکت‌ها از محل تجدید ارزیابی دارایی‌ها ازجمله معافیت دائمی مالیاتی یا کاهش دوره معافیت مالیاتی (کمتر از 5 سال) این نوع از افزایش سرمایه و تسریع در فرآیندهای اجرایی و اداری آن
-تأکید بر تقسیم سود کمتر در مجامع شرکت‌ها توسط سهام‌داران به‌منظور کاهش نیاز تأمین مالی شرکت به بازارهای مالی (تأمین مالی داخلی شرکت) و انجام افزایش سرمایه شرکت از آن محل
-در نظر گرفتن سرمایه‌گذاری و جانشینی عوامل تولید یا سرمایه ثابت شرکت توسط صنعت گران و سهام‌داران شرکت‌ها در مجامع
-در نظر گرفتن و محاسبه استهلاک واقعی شرکت با معیارهایی مانند تورم تولیدکننده و یا نرخ ارز به همراه صورت‌های مالی سالیانه.
متن کامل گزارش را از اینجا بخوانید.