صادرات خدمات فنی و مهندسی با چه چالش‌هایی مواجه است؟

در گزارش گزارش اخیر مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، موضوع صدور خدمات فنی و مهندسی؛ چالش‌ها و راهکارهای آن بررسی شده است.

بر طبق برخی برآوردها، کشور ظرفیت صادرات بیش از 20 میلیارد دلار خدمات فنی و مهندسی به سایر کشورها را دارد، این درحالی است که آمار صدور خدمات فنی و مهندسی در دهه گذشته روند نزولی داشته است. بیشترین آمار صادرات مربوط به سال ۱۳۹۰ معادل ۴ میلیارد و ۱۱۸ میلیون دلار به ۱۲ کشور بوده است و از آن زمان کشور با سیر نزولی صادرات خدمات فنی و مهندسی مواجه شده است، به طوری که بر پایه داده‌های مرکز تجارت جهانی صادرات خدمات فنی و مهندسی حوزه احداث ایران در سال 2019 (1398-1399) تنها 492 میلیون دلار بوده است.

با توجه به روند رو به افول صادرات خدمات فنی و مهندسی و با عنایت به آنکه چند شرکت خبره و پیشکسوت در حوزه صدور خدمات فنی و مهندسی با مشکلات و موانعی در داخل کشور و همچنین در کشورهای میزبان صادرات خدمات فنی و مهندسی مواجه شده بودند، لذا مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، انجام پژوهشی در این زمینه را در دستور کار خود قرار داد.

در این گزارش سعی شده است اهم موانع و مشکلات پیش روی صدور خدمات فنی و مهندسی مورد بررسی و واکاوی قرار گیرد و حتی‌الامکان راهکارهایی برای حل مشکلات بر شمرده ارائه شود. بررسی‌های انجام گرفته در خصوص اهم مشکلات و موانع صدور خدمات فنی و مهندسی گویای آن است که مشکلات و مسائل این حوزه صرفاً از بافتار (متن) قوانین و مقررات ناشی نمی‌شود و بخشی از مشکلات در ساختار و یا رفتار نهادهای مجری حاصل شده است.

صادرات غیرنفتی شامل دو حوزه صدور کالا و خدمات است و موفقیت در هر یک از این دو حوزه، در گرو حمایت‌های قانونی می‌باشد. صدور خدمات فنی و مهندسی می‌تواند از طریق توسعه صادرات، انتقال فناوری و ماشین‌آلات به کشور، ایجاد اشتغال و ارزآوری، دارای اثرات بسیار مثبتی برای کشور باشد. صنعت احداث (خدمات فنی و مهندسی) کشور از ظرفیت بالایی برای صادرات برخوردار است.

 وجود بیش از 52000 شرکت پیمانکاری و ۳۱۰۰ شرکت مهندسی مشاور و داشتن سالیانه بیش از ۲۳۳ هزار فارغ‌التحصیل رشته‌های مهندسی در کشور از یک سو نشان‌دهنده ظرفیت بالای صدور خدمات فنی و مهندسی است و از سوی دیگر کاهش بودجه عمرانی در کشور سبب بیکاری و مهاجرت شرکت‌های پیمانکاری و فارغ‌التحصیلان رشته‌های مهندسی و فرار سرمایه می‌شود، که صادرات خدمات فنی و مهندسی می‌تواند زمینه ایجاد اشتغال و مانع از فرار سرمایه از کشور شود. یکی دیگر از ظرفیتهای صادرات خدمات فنی و مهندسی ایجاد درهم‌تنیدگی با کشورهای میزبان و قراردادن ایران در زنجیره تولید ارزش جهانی است؛ که این موضوع باعث وابستگی کشورهایی که خدمات فنی و مهندسی به آنها صادر می‌شود به ایران می‌گردد.

با توجه به روند رو به افول صادرات خدمات فنی و مهندسی، توجه به مشکلاتی که صادرکنندگان از نزدیک با آن مواجه هستند بسیار مهم است. از طرفی عدم پذیرش ضمانت‌نامه‌های بانک‌های ایرانی توسط کشورهای میزبان صادرات خدمات فنی و مهندسی، بحران‌های ناشی از تغییر روابط سیاسی حاکمیت با کشورهای میزبان صادرات خدمات فنی و مهندسی، جنگ‌ها، آشوب‌ها و اقدامات تروریستی، عدم پرداخت به موقع مطالبات توسط کارفرمایان کشورهای میزبان صادرات خدمات فنی و مهندسی، مشکلات حکومت جدید افغانستان، عدم پذیرش نقل و انتقال دلار و یورو به دلیل تحریم و جهش‌های نرخ ارز در کشور، از مهم‌ترین مشکلات اعلام شده توسط بعضی شرکت‌های صادرکننده خدمات فنی و مهندسی است. اساسی‌ترین مشکلی که صادرکنندگان این حوزه با آن مواجه هستند، عدم وجود نگرش فرآیندی به مسئله صدور خدمات فنی و مهندسی و عدم وجود متولی متمرکز برای پیاده‌سازی آن در سطح ملی است. از دیگر مشکلاتی که بازار صدور خدمات فنی و مهندسی را با محدودیت مواجه کرده، عدم عضویت ایران در بعضی از بانک‌های بین‌المللی است که دسترسی به بازار صدور خدمات فنی و مهندسی در پروژه‌های تأمین مالی شده توسط این بانک‌ها را محدود کرده است.

در ادامه به مشکلات قانون‌گذاری و مقررات‌گذاری در حوزه صدور خدمات فنی و مهندسی اشاره شده. پراکندگی موضوعی و زمانی، سطحی بودن قوانین و مقررات، قوانین ارشادی در کنار مراجع مختلف وضع و افق کوتاه مدت عمر احکام صدور خدمات فنی و مهندسی، رئوس اساسی مشکلات این قسمت هستند.

متن کامل گزارش «صدور خدمات فنی و مهندسی؛ چالش‌ها و راهکارها» را از اینجا بخوانید.