نشست کمیسیون استاندارد، محیط‌زیست، توسعه پایدار و آب اتاق ایران با موضوع بررسی چالش‌های مدیریت منابع آب با تاکید بر برنامه هفتم توسعه برگزار شد.
در ابتدای این نشست رضا پدیدار گفت: مسئله آب به مرحله بحرانی رسیده و باید سیاست‌های این حوزه بیش‌ازپیش باید مورد توجه و ارزیابی قرار گیرد. البته در موضوع آب اختلاف‌نظر بسیار زیاد است و همگرایی و هم‌افزایی در این مورد وجود ندارد.
رئیس کمیسیون استاندارد، محیط‌زیست، توسعه پایدار و آب اتاق ایران ادامه داد: من بعد از بررسی‌های مختلف درباره ساختار نهادها و سازمان‌های مختلف حوزه آب، به‌جز شعار، هیچ راهکار اجرایی و عملیاتی در بهره‌برداری و بهره‌وری آب ندیده‌ام. مثلاً تأسیس «پارلمان آب» با چه توجیهی مطرح می‌شود؟ چالش‌های اصلی مدیریت منابع آب چیست؟ متأسفانه سیاست‌گذاران مدام مبهم‌گویی می‌کنند و درنهایت راهکار مشخص و عملیاتی ارائه نمی‌کنند.
او تاکید کرد: ساختار آب کشور در ضعیف‌ترین حالت ممکن قرار دارد و توانایی مدیریت وضعیت فعلی را ندارد. برای حل بحران آب نیاز به همدلی، هم‌افزایی و همگرایی داریم و امیدوارم خرد به سیاست‌گذاری حوزه آب بازگردد.
در این نشست رئیس کمیسیون استاندارد، محیط‌زیست، توسعه پایدار و آب اتاق ایران تاکید کرد: باید چالش‌های حوزه آب را مشخص کنیم و با کارشناسان و سیاست‌گذاران و نهادهای مختلف گفت‌وگو کنیم. باید از ظرفیت‌های تشکل‌های تخصصی بخش خصوصی و سازمان‌های سیاست‌گذار برای حل بحران آب استفاده کنیم. کمیسیون استاندارد، محیط‌زیست، توسعه پایدار و آب اتاق ایران، هم می‌تواند در این مسیر راهبری کند.
در ادامه امین صدرنژاد، عضو کمیسیون استاندارد، محیط‌زیست، توسعه پایدار و آب اتاق ایران، درباره مشکلات کارایی ساختار وزارت جهاد کشاورزی و بخش کشاورزی گفت. این بخش به دلیل بهره‌وری پایین به اهداف تعیین‌شده برنامه‌های توسعه‌ای خود دست نمی‌یابد و سیاست‌های این بخش یکی از عوامل ناپایداری آب در کشور است.
در ادامه فرزام پوراصغر، کارشناس کمیسیون استاندارد، محیط‌زیست، توسعه پایدار و آب اتاق ایران، گزارشی درباره چالش‌های مدیریت منابع آب در ایران ارائه کرد.
پوراصغر به چالش ظرفیت برد منابع آبی کشور اشاره کرد و گفت که پدیده کمبود آب چالش خیلی از کشورهای دنیاست. ازآنجایی‌که بیشتر این کمبود آب از پمپاژ بیش‌ازحد منابع آب زیرزمینی ناشی می‌شود، معمولاً در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت ملموس نیستند. فروافت منابع آب برخلاف سوزاندن جنگل‌ها یا حرکت تپه‌ای ماسه‌ای، اغلب زمانی آشکار می‌شوند که سفره‌های آب زیرزمینی کاملاً تخلیه‌شده باشند.
او ادامه داد: در بسیاری از کشورهای جهان، اعم از توسعه‌یافته یا درحال‌توسعه، شیوه‌های کنونی مصرف آب غالبا ناپایدار است. جهان با مجموعه‌ای از معضلات کمی و کیفی فزاینده در زمینه آب در سطوح محلی و منطقه‌ای مواجه است. محدودیت‌های منابع آب و تخلیه منابع آب در حال کاهش یکی از منابع اساسی است که جامعه انسانی بر آن بنا نهاده شده است. البته برخی از کشورها در نظام حکمرانی خود در حوزه آب تجدیدنظر کرده‌اند.
پوراصغر ادامه داد: آب شیرین نه یک منبع جهانی، بلکه منبعی منطقه‌ای محسوب می‌شود که در حوزه‌های آبخیز خاصی از جهان قابل‌دسترس است و به دلیل محدودیت آن به اشکال مختلفی یافت می‌شود. در برخی از حوزه‌های آبخیز این محدودیت‌ها فصلی هستند، که به قابلیت و توانایی ذخیره‌سازی آب در دوره‌های خشک وابسته است. در سایر مناطق، محدودیت‌ها از میزان تغذیه دوباره سفره‌های آب زیرزمینی، میزان ذوب برف، یا از ظرفیت خاک جنگل‌ها برای ذخیره‌سازی آب متأثر است.
او تصریح کرد: کنوانسیون‌های بین‌المللی در حوزه آب نداریم و بیشتر به این موضوع به‌صورت منطقه‌ای نگاه شده است. ماهیت منطقه‌ای منابع آب مانع از آن شده تا جامعه جهانی بیانیه یا کنوانسیون خاصی را برای آن تصویب کند؛ بیانیه‌ای که به‌طور فزاینده عمق نگرانی‌های بشر در این خصوص منعکس کند.
او تصریح کرد: توزیع آب در کره زمین توزیع به‌تناسب جمعیت نیست. آسیا 60.5 درصد جمعیت را دارد و 36 درصد از آب در دسترس را در اختیار دارد.
پوراصغر گفت: آب فراوان‌ترین ماده روی زمین است که حدود سه‌چهارم مساحت زمین را شامل می‌شود. حجم کل آب‌های زمین حدود 1338 میلیون کیلومتر مکعب تخمین زده می‌شود که اگر به‌طور یکنواخت در سطح کره زمین توزیع می‌شد، ارتفاعی 2.7 کیلومتر از سطح زمین را در برمی‌گرفت. علیرغم فراوانی آب در سطح زمین، حدود 96.5 درصد آن در دریاها و اقیانوس‌ها متمرکز بوده و به علت شوری غیرقابل استفاده بشر است.
او ادامه داد: سیاست‌های چین و هند در حوزه آب خیلی از کشورها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این دو کشور در آینده وارد بازار غلات جهانی خواهند شد. این کشور منابع آبی خود را در برای تولید گندم استفاده کرده‌اند. در آینده نزدیک به دلیل بهره‌برداری بی‌رویه، این دو کشور با تقاضای زیاد وارد بازار غلات شوند و تنش ایجاد کنند. آمریکا به دلیل فناوری نوین همچنان در حوزه تولید غلات پیشتاز هستند.
پوراصغر ادامه داد: در آینده بخش کشاورزی و بخش شرب بیشترین مصرف آب شرب را دارد. منابع آب زیرزمینی منابع استراتژیک جهان هستند. ما از آب برای تولید محصولات با ارزش‌افزوده پایین استفاده می‌کنیم. متوسط بهره‌وری آب ایران در سال 2020 حدود 4.8 دلار مترمکعب است. آب مورد مصرف در بخش کشاورزی 92 درصد، صنعت 1 درصد و شرب 7 درصد است.
در ادامه این نشست پوراصغر گفت: توزیع جریان‌های آبی در سطح جهان نامتعادل است و با توزیع جمعیت تناسب ندارد. حوزه آبخیز آمازون حدود 15 درصد از آب‌های روان کره زمین را به خود اختصاص داده است، درحالی‌که فقط 4 درصد از جمعیت جهان در این حوزه ساکن هستند. رودخانه‌های مناطق شمالی امریکای شمالی و منطقه اروپایی روسیه سالانه حدود 1800 کیلومتر مکعب آب را به مناطقی وارد می‌کنند که جمعیت اندکی در آن زندگی می‌کنند.
مشاور کمیسیون استاندارد، محیط‌زیست، توسعه پایدار و آب اتاق ایران ادامه داد: مناطق شهری روز به روز در برابر خشکسالی و بلایای طبیعی آسیب‌پذیرتر شده است. کانون‌های شهری در اراضی کشوری ساکن شده‌اند و این اراضی در نتیجه تغییر قوانین، تغییر کاربری داده‌اند و این وضعیت پیامد بدی دارد و تأمین آب چالش اساسی کشور خواهد بود.
او در ادامه به پنجره جمعیتی و فرصت‌های آن اشاره کرد و گفت که باید از این ظرفیت‌ها به‌موقع استفاده شود. در آینده نزدیک جمعیت جوان آماده به کار کم خواهد شد. اگر از ظرفیت این جمعیت استفاده نشود، جمعیت آماده به کار از شهرستان‌ها به تهران مهاجرت می‌کنند و جمعیت کلان‌شهرها افزایش می‌یابد. در این شرایط استفاده آب بیشتر می‌شود و این باعث تنش‌های اجتماعی خواهد شد. حدود 93 درصد از منابع آب در بخش کشاورزی استفاده می‌شود.
پوراصغر در ادامه به مسئله تغییر اقلیم اشاره کرد. گرمایش ایران افزایش‌یافته و بارش کمتر شده است. تعداد دشت‌های ممنوعه 422 است؛ البته مابقی هم آزاد نیست. 118 محدوده از اول آب نداشته است. بقیه آبخوان‌های کوچک‌تری دارند. در این وضعیت چاه‌ها هم وضعیت نامناسبی دارند.
پوراصغر در ادامه عنوان کرد: منابع آب زیرزمینی در تمامی کشورها به‌عنوان منابع استراتژیک هستند و به همین دلیل بهره‌برداری از آن‌ها باید به‌صورت حساب‌شده و براساس ظرفیت برد یا تحمل آن‌ها صورت گیرد، در غیر این صورت استفاده بی‌رویه از آن‌ها به‌ویژه در کشورهای کم‌آبی مانند ایران می‌تواند لطمات جبران‌ناپذیری را بر بقای جوامع تحمیل کند. از طرفی منابع آب زیرزمینی در حال حاضر نقش مهمی در تأمین آب کشور بر عهده‌دارند به‌نحوی‌که 57 درصد آب شرب شهری 83، درصد آب شرب روستایی 63، درصد آب صنعت و خدمات و 52 درصد آب کشاورزی از این منابع تأمین می‌شود.
او در ادامه به جایابی صنایع به دلیل سیاسی و نگاه‌های منطقه‌ای اشاره کرد. خیلی از صنایع آثار نشتی ندارند و مردم محلی از این توسعه منتفع نمی‌شوند. دلیلان این است که از ظرفیت بخش خصوصی استفاده نمی‌شود. در این وضعیت بیشتر به کمیت آب توجه می‌شود نه کیفیت.
مشاور کمیسیون استاندارد، محیط‌زیست، توسعه پایدار و آب اتاق ایران در ادامه به تنگناها و چالش‌های مدیریت منابع آب کشور اشاره کرد. 20 الی 30 درصد شبکه‌های انتقال آب فرسوده شده و به دلایل متعدد بخش خصوصی تمایل چندانی به سرمایه‌گذاری در این حوزه ندارد.
در ادامه این نشست حامد پورسپاهی از اختلاف‌نظر وزارت جهاد کشاورز در بخش کشاورزی با وزارت نیرو گفت. 150 میلیارد مترمکعب از منابع آب زیرزمینی اضافه برداشت می‌شود و این عدد هر ساله افزایش می‌یابد. در نتیجه این شرایط، فرونشست زمین ادامه دارد که برخی از آن‌ها رسانه‌ای می‌شود.
پورسپاهی مهم‌ترین مشکل آب را تعارض منافع عنوان کرد. مثلاً شرکت آب منطقه‌ای مسئول حفاظت و متصدی فروش آب است. باید مسئله تعارض منافع حل شود. از طرفی در طرح‌های حوزه آب، نقش مردم نادیده گرفته‌شده است و در بخش انتقال آب هدررفت آب در سیستم توزیع و انتقال بسیار جدی است.
در این نشست عنوان شد که نطفه تمام مشکلات به ساختار اقتصادی کشور برمی‌گردد. باید اقتصاد حوزه آب برای مردم و کشاورز توصیف و تبیین شود. باید در کمیسیون استاندارد، محیط‌زیست، توسعه پایدار و آب اتاق ایران از ظرفیت اقتصاددان‌ها استفاده شود تا در بخش مصرف و تولید آب محاسبه‌ای اقتصادی انجام دهند.
همچنین از عدم استقبال دولت از حضور بخش خصوصی در بخش آب انتقاد شد. حاضران در نشست گفتند که دولت می‌تواند موضوع مشارکت عمومی-خصوصی از طرح‌های آب شروع کند.