توسعه تجارت ایران و افزایش صادرات ایران به مسائل مختلف سیاسی گره خورده است؛ از یک‌سو ایران در شرایط تحریمی به سر می‌برد و از سوی دیگر ایران در پیوستن به معاهدات جهانی تعلل دارد و این شرایط را برای توسعه تجارت بیش از هر زمان دیگر سخت کرده است.
تجارت آزاد با کشورهای اوراسیا طی پنج سال گذشته به یکی از مهم‌ترین اهداف اقتصادی کشور در بخش تجارت خارجی بدل شده است. این سیاست به‌واسطه اعمال دوباره تحریم‌های اقتصادی علیه ایران از سال 1397 با قوت بیشتری دنبال شده و نتایج امیدبخشی نیز داشته است. اجرایی شدن این پیمان‌نامه منطقه‌ای اگرچه فعالان بخش خصوصی را به رونق بخشی تجارت خارجی امیدوار کرده اما آن‌ها با وجود تداوم سیاست‌های فعلی، نسبت به استفاده ایران از فرصت این توافقنامه بیمناک هستند.
به گفته فعالان بخش خصوصی تا زمانی که سیاست‌ها در کشور ما به سمت ثبات و چشم‌انداز روشن از آینده اقتصادی به نفع معیشت مردم و فعالان اقتصادی نرود، نمی‌توانیم از این تجارت آزاد به خوبی استفاده کنیم.
آزادسازی تجاری همواره یکی از راهبردهای مهم پیشنهادی برای رشد و توسعه اقتصادی کشورهای جهان سوم بوده است. مسئله اصلی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه این است که روندهای آزادسازی تجاری، معمولاً با هیچ برنامه هم‌زمان اصلاحاتی در نظام مالیاتی، قوانین تجارت و نظارت، حمایت از تولید و سرمایه‌گذاری و اصلاح زیرساخت‌های اقتصادی همراه نیست. در چنین شرایطی لازم است ابتدا گام‌های جدی برای حذف عوامل اختلال‌زای داخلی از قبیل یارانه‌های تبعیض‌آمیز، مالیات‌های ناعادلانه، کنترل‌های غیرضروری و سایر موانع پیش‌روی رقابت سالم برداشته شود. در غیراین‌صورت، آزادسازی تجاری نه‌تنها نمی‌تواند راهگشا باشد بلکه می‌تواند به تضعیف بیشتر زیرساخت‌های تولیدی و کاهش قدرت رقابت در اقتصاد نیز منجر شود.
«جهان‌صنعت» درباره شرایط تجارت جهانی ایران و فرصت‌های صادراتی پیش‌رو با عبدالله مهاجر دارابی، عضو هیات رئیسه اتاق ایران به گفت‌وگو نشسته است که ماحصل این گفت‌وگو در ادامه می‌آید.
- چشم‌انداز توافق تجارت آزاد ایران با اوراسیا را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
وقتی پای اوراسیا به میان می‌آید باید جمعیتی حدود ۳۰۰ میلیون نفر را در نظر بگیرید. ایران با توجه به این موضوع که به اوراسیا ملحق شده و در بین این پنج کشور قرار دارد، اگر بتواند از این موقعیت استفاده کند، بسیاری از مشکلات اقتصادی کشور در ظرفیت اوراسیا حل خواهد شد. هم‌اکنون ما در این منطقه ظرفیت بسیار پایینی داریم به این دلیل که زیرساخت‌های خوبی را در حوزه اوراسیا از جمله در حوزه اوراسیا با ایران ایجاد نکرده‌ایم. البته یکی از مسائلی که در حوزه اوراسیا مطرح است، موضوع انتقال مالی است که در این بخش با مشکلات بسیاری روبه‌رو هستیم. ما به اوراسیا ورود خوبی داشته و مشتری‌های خوبی نیز پیدا کرده و در حوزه کسب‌وکار به نوعی در حوزه اقتصاد و توسعه تجارت ظرفیت‌های خوبی را شناسایی کردیم اما برای ورود عملی زیرساخت‌های مناسب را نداریم.
- در چنین شرایطی این توافق چه تأثیری روی روابط تجاری کشور می‌تواند داشته باشد؟
توافق یا پروتکلی که کشورها با یکدیگر امضا می‌کنند، برای توسعه تجارت به عنوان یک پیش‌فرض محسوب می‌شود. با توجه به شرایط تحریمی که در کشور ما وجود دارد به تبع آنچه به عنوان پروتکل امضا می‌کنیم عملیاتی نمی‌شود، از این‌رو در این بخش نمی‌توانیم موفق عمل کنیم یا باید انحرافی را در پیش بگیریم و شرایط تحریم را دور بزنیم که در این صورت هزینه‌های بسیاری بر ما تحمیل می‌شود، این در حالی است که در توسعه تجارت باید با دیگران رقابت داشته باشیم و این دور زدن‌ها قیمت تمام‌شده ما را بیش از حد متعارف افزایش می‌دهد و کار رقابت کردن را برای ما سخت می‌کند. دولت‌ها مذاکره‌هایی انجام می‌دهند اما ما همچنان در تحریم به‌سر می‌بریم و کماکان ما را به عنوان کشوری می‌شناسند که به اف‌ای‌تی‌اف نپیوستیم، در چنین شرایطی یا باید در بازار بین‌الملل حضور پیدا نکنیم و پروتکل‌های امضا شده را در حد ویترین تصور کرده یا باید واقعاً این موضوع را حل کنیم. دولت باید دو موضوع پالرمو و سوئیفت را جدی بگیرد و ارکان نظام و رهبر معظم انقلاب معتقدند که مجمع تشخیص مصلحت در این زمینه یک بازنگری داشته باشد چراکه اگر نتوانیم این مشکل را حل کنیم، هر پروتکلی که در بخش توسعه تجارت ایجاد شود مشکل ما را حل نخواهد کرد. باید مشکل خود را به صورت پایه‌ای حل کنیم، هم‌اکنون در کشور ما ظرفیت برای صادرات وجود دارد که در صورت برطرف شدن این مشکلات می‌توانیم به چندین برابر صادرات کنونی صادرات خود را افزایش دهیم.
- چه ظرفیت‌های صادراتی در کشور وجود دارد؟
ما یک کشور چهار فصل هستیم و ظرفیت‌های بالایی در راستای نیازمندی‌های کشورها داریم. برای نمونه در کشورهای اوراسیا برخی نیازها وجود دارد که بعضی از استان‌های ما قادر به تأمین آن هستند که به‌راحتی می‌توانیم به این کشورها صادرات داشته باشیم. قالب نیازهای کشورهای اوراسیا را می‌توانیم تولید کنیم که می‌توانیم با این کشورها توسعه تجارت خود را افزایش دهیم. هم در حوزه لبنی و مواد غذایی و هم در سایر بخش‌های صنعتی مانند پتروشیمی این ظرفیت‌ها وجود دارد البته بیش از اینکه دیگران ما را تحریم کنند ما دچار خودتحریمی هستیم. در چنین شرایطی کل مجموعه کشور باید با همدیگر همدل شوند و بخش خصوصی را تقویت کنند که البته بخش خصوصی نیازمند حمایت‌های نظارتی است. بخش خصوصی این ظرفیت را دارد که توسعه تجارت خود را در اوراسیا از ۵۰ میلیارد دلار به ۱۰۰ میلیارد دلار در سال اول ارتقا ببخشد. برخی افراد تنگ‌نظر و بدون تخصص مانع ایجاد می‌کنند و خواهان اف‌ای‌تی‌اف، پالرمو و سوئیفت نیستند درحالی‌که پیوستن به معاهدات برای ما مشکلی ایجاد نمی‌کند و با پیوستن به آن‌ها می‌توانیم توسعه تجارت بیشتری با دنیا داشته باشیم و سبب می‌شود پول‌هایی که در سایر کشورها داریم وارد ایران شود. چند میلیارد دلار در قطر پول امانی از سوی کره‌جنوبی داریم که به‌دلیل سوئیفت نتوانستیم آن را وصول کنیم. همین پول‌شویی که ما را به آن متهم می‌کنند و البته ایران نیز زیر بار آن نمی‌رود، مشکلاتی برای ما ایجاد کرده و درواقع با این اقدام ما کاری را انجام می‌دهیم که آمریکا دوست دارد. ما باید این معاهدات را بپذیریم و در عین حفظ عزت خود با دنیا تعامل برقرار کنیم. ما به غیر از اسرائیل که به معنای واقعی صهیونیست است با هیچ کشوری در دنیا مشکل نداریم. در این راستا ما درخواست داریم که چه قوه مقننه چه مجریه و قضاییه و چه مجمع تشخیص مصلحت به عنوان نماینده حاکمیت به این موضوع نگاه منطقی داشته باشند زیرا پیوستن به این معاهدات، خطری برای کشور ندارد و سبب خیر نیز می‌شود.
- در راستای کاهش تصدی‌گری دولت، رابطه دولت چهاردهم با بخش خصوصی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دولت چهاردهم از بدو ورود خود همواره بر این امر تأکید دارد که تصدی‌گری در حوزه اقتصاد را برمبنای اصل ۴۴ قانون اساسی واگذار کند. در این مدت امکان نداشته که وزیر یا نماینده‌ای از سوی دولت در اتاق بازرگانی حضور نداشته باشد. از این ظرفیت دولت آقای پزشکیان به‌درستی استفاده می‌کند که جا دارد به‌صورت ویژه از ایشان تشکر کنیم اما مسئله آن است که دولت به تنهایی نمی‌تواند این موضوع را حل کند. به نظر می‌رسد مقام معظم رهبری در رأس حاکمیت بر این امر اعتقاد دارد که امور اقتصادی را به بخش خصوصی واگذار کنید و دولت در این راستا تنها باید نظارت داشته باشد ولی در عمل شاهدیم که کماکان دولت‌ها بیش از ۷۵ درصد اقتصاد را به خود اختصاص دادند و به‌صورت کلی اقتصاد در اختیار دولت است. دولت چهاردهم به‌صورت جدی در پی واگذاری اقتصاد به بخش خصوصی است. برخی کشورها مانند ترکیه پیش از انقلاب چه شرایطی داشتند و هم‌اکنون چه شرایطی دارند و ما اکنون به عنوان یک ایران بزرگ با قدمت ۲۵۰۰ ساله در کجا قرار گرفته‌ایم. این کشورها که قادر به توسعه شدند به این دلیل است که اقتصاد خود را در اختیار بخش خصوصی قرار دادند و به وظیفه خود به‌درستی عمل کردند. دولت اردوغان تمام امور اقتصادی را واگذار کرد و کنار قرار گرفت و تنها نظارت می‌کند. اردوغان در سفرهای خود به سایر کشورها اگر دلیل سفرش حوزه اقتصادی باشد، در ابتدای کار با دولتمندان ملاقات نمی‌کند بلکه محل موردنظر را مورد بررسی قرار می‌دهد و با بررسی در آنجا حضور پیدا و تصمیم‌گیری می‌کند و این یک دولت موفق است. بدون شک دولت نمی‌تواند یک اقتصاد موفق داشته باشد. بسیاری از شرکت‌های دولتی که ضررده بودند با واگذاری به بخش خصوصی سوده شدند. دولت باید نظارت حمایت و برنامه‌ریزی انجام بدهد و به تولیدکننده و صادرکننده کمک کند اما در کشور ما روال اینگونه نیست، زمانی که شعار بدهیم اما عمل نکنیم هیچ اتفاقی نمی‌افتد. ما در بخش خصوصی اینگونه عنوان می‌کنیم که کمتر شعار بدهیم و بیشتر عمل کنیم تا خیر آن بیشتر به کشور و مردم برسد. این مردم بسیار ارزشمند هستند، باوجود مشکلات بسیاری دارند اما وظیفه خود را خدمت به مردم و انقلاب می‌دانند. باید دولت در مسیر درستی قرار بگیرد. به نظرم دولت آقای پزشکیان در مسیر درستی قرار گرفته و کارشناسان درستی را انتخاب کرده است، در چنین شرایطی سایر قوا و دستگاه‌های دیگر باید از این دولت حمایت کنند که حمایت از پزشکیان نیست بلکه حمایت از مردم و کشور است. اگر بتوانیم خود را به عنوان ما در کشور ببینیم، به نظر می‌رسد که این خودتحریمی که در درون کشور وجود دارد را مرتفع ساخته و می‌توانیم مشکلات اقتصادی را پشت‌سر بگذاریم.
- سفر آقای پزشکیان به روسیه را در راستای بهبود تجارت ایران و روسیه چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این سومین مرحله‌ای است که با روسیه طی پنج‌سال گذشته معاهده داشته‌ایم اما به صرف اینکه یک معاهده‌ای امضا شود، مشکلی را حل نخواهد کرد البته این راهکاری است و می‌تواند مقدمه‌ای برای اتفاقات خوب باشد. این قرارداد می‌تواند انگیزه ایجاد کند اما ما در وهله اول باید مشکل پیش‌رو را برداریم. کشور روسیه می‌تواند یک ظرفیت ۱۶۰ میلیون نفری را برای ما ایجاد کند. همچنین این کشور بیش از چندصد میلیارد دلار واردات دارد، اگر از این پروتکلی که امضا شد نهایت بهره را ببریم البته این در صورتی است که زیرساخت‌های لازم مهیا باشد، امضای چنین پروتکل‌هایی می‌تواند یک مقدمه باشد. هرچند یکی از مشکلات ما انتقال منابع مالی است چراکه باید براساس حساب بانکی و روال قانونی پیش رفت که دغدغه‌ای نه برای شرکت شما پیش بیاید و نه شرکت مقابل. ما باید مشکلات زیرساختی خود را حل کنیم سپس به صادرات بپردازیم تا بتوانیم از پروتکل و تعرفه صفر بهره بگیریم، چه فایده تجارت آزاد و تعرفه صفر وقتی قادر به انتقال پول نباشید. اگر اف‌ای‌تی‌اف را بپذیریم بسیاری از مشکلات مالی ما حل خواهد شد. امیدواریم در این راستا تصمیم‌گیری بر اساس عقلانیت صورت بگیرد.
- با توجه به تغییرات سیاسی که در سال‌جاری شاهد آن بودیم چشم‌انداز اقتصاد ایران را در سال آینده چگونه می‌بینید؟
در سال‌جاری با ۴۰ درصد تورم روبه‌رو بودیم، کسری بودجه نیز از سوی دولت اعلام شده است. با توجه به اتفاقاتی که پیش‌رو داشتیم، پیش‌بینی می‌شود برای سال آینده بین ۳۵ تا ۴۰ درصد تورم داشته باشیم. همچنین اتفاقاتی که پس از آمدن دولت ترامپ خودش را نشان می‌دهد مزید بر علت شده است. در این میان برخی نیز فرصت‌طلبی کردند زیرا در شرایط طبیعی باید دلار به ۷۰ هزار تومان می‌رسید که هم‌اکنون بسیار افزایش یافته است. برخی افراد اتفاقاتی را رقم می‌زنند و به فکر منافع مردم نیستند ولی در آینده نزدیک ممکن است شاهد اتفاقات خوبی باشیم و شرایط به سمت مناسب‌سازی برگردد. البته ممکن است اتفاقات دیگری روی بدهد و شاهد اوضاع بدتری از این روزها در سال آینده باشیم، به‌دلیل اینکه ما هنوز در بودجه جاری به‌سر می‌بریم و هنوز به بودجه تورمی سال آینده نرسیده‌ایم و تورم سال آینده را نیز در پیش‌رو خواهیم داشت البته اگر عقلانیت به کار بگیریم و پالرمو و سوئیفت را بپذیریم می‌توانیم این تورم را مدیریت کنیم.
- اگر سخن پایانی دارید بفرمایید.
ما هرچه داریم از مردم است، امیدوارم بهترین‌ها برای این مردم اتفاق بیفتد. ما لایق خدمتگزاری به این عزیزان نیستیم ولی با تمام مشکلاتی که وجود دارد باید خاک پای مردم ایران را سرمه چشم خود کنیم که با وجود تمام مصیبت‌هایی که برای آن‌ها ایجاد کرده‌ایم ولی کماکان پای این انقلاب ایستاده‌اند. من از دولت خواهش دارم که خادم مردم باشد و فرمایشات رهبری را گوش کند و از آمدن مردم در میدان به نفع خود سوءاستفاده نکند. امیدوارم دولتمردان خادمین خوبی برای مردم باشند. همچنین مردم سالی خوب و با شادمانی را در پیش‌رو داشته باشند.