چشم‌انداز صادرات در سال 1396 چگونه است و چه افق‌هایی در این سال، بر روی فعالان اقتصاد گشوده می‌شود؟ سیدرضی حاجی‌آقا میری، رئیس کمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران در گفت‌وگو با پایگاه خبری اتاق ایران می‌گوید: «تحلیل چشم‌انداز صادرات با دو مشکل اساسی روبروست؛ اولین مسئله انتخابات و سیاست است و مسئله دوم استراتژی و برنامه‌های کلان اقتصادی است. در هر دو این حوزه، افق روشنی پیش پای توسعه صادرات غیرنفتی نیست.»
حاجی‌آقا میری از مهمترین دغدغه حوزه صادرات می‌گوید: «دغدغه ما در توسعه صادرات، صادرات غیرنفتی واقعی است نه صادرات نفتی؛ ایران با صادرات نفتی در توسعه اقتصادی جایگاهی ندارد. برای اینکه اختیار فروش نفت به میزان زیادی دست فعالان اقتصادی نیست. نفت و سیاست به‌هم‌پیوسته هستند و اتکا به صادرات نفتی کار درستی نیست و اساس توسعه صادرات را متزلزل می‌کند.»
آیا عزم دولت‌ها در توسعه صادرات غیرنفتی جدی است؟ یکی از اهداف دولت یازدهم در سال جاری، توسعه صادرات غیرنفتی است. این هدف در دولت‌های گذشته نیز مطرح بوده؛ اما به دلیل مسائل متعددی مانند وابستگی دولت به درآمدهای نفتی، این مهم، هیچ‌گاه به‌صورت شایسته محقق نشده است.
رئیس کمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران می‌گوید: «صادرات غیرنفتی مثل میعانات و پتروشیمی که وابسته به نفت است، خیلی نمی‌تواند محور اصلی توسعه صادرات غیرنفتی باشد برای اینکه این حوزه هم تحت‌تاثیر نوسانات بازار نفتی است. رفتار خردمندانه این است که صادرات غیرنفتی را بدون بخش‌های وابسته به نفت در نظر بگیریم.» به گفته عضو هیات نمایندگان اتاق ایران، بخش خصوصی نحیف توان رقابت با اقتصاد نفتی-دولتی ندارد.
جایگاه ایران در حوزه صادرات
ما امروز در صادرات غیرنفتی واقعی کجا ایستاده‌ایم؟ رئیس کمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران می‌گوید: «جایی که ما در صادرات غیرنفتی واقعی ایستاده‌ایم، جایگاه محکمی نیست؛ خیلی از اقلام صادراتی غیرنفتی ما کاهش داشته است، اگرچه برخی از این اقلام بعد از برجام افزایش نسبی داشته اما کافی نیست. ما باید سیاست‌های گذشته خود را ارزیابی و نقد کنیم نه اینکه رفتاری ضد توسعه‌ای و ضدتوسعه واقعی در پیش بگیریم.»
او تاکید می‌کند: «باید برای ارتقای جایگاه صادرات، اهداف کلان سیاسی و اقتصادی باهمدیگر همخوانی داشته باشد. توسعه صادرات به تعامل گسترده با دنیا نیاز دارد تا اینکه فعالان اقتصادی بتوانند به بازارهای جدید دسترسی داشته باشند.»
استراتژی چه باید باشد؟
حاجی‌آقا مری می‌گوید: «دولت‌ها باید استراتژی مناسبی داشته باشد. دولت باید صادرات غیرنفتی واقعی را تقویت کند. این انتظار تنها از دولت یازدهم یا دوازدهم نیست؛ همه دولت‌ها باید به توسعه صادرات توجه کنند.»
بایدها و نبایدها در حوزه صادرات
حاجی‌آقا میری می‌گوید: «دولت‌ها باید برنامه‌ای را مورد توجه قرار دهند که اقتصاد از تلاطم‌های سیاسی کمتر آسیب ببیند و همه دولت‌ها به توسعه صادرات کمک کنند و به این استراتژی پایبند باشند.»
این کمک‌ها به چه شکلی باید باشد؟ او پاسخ می‌دهد: «کمک‌هایی که دولت می‌تواند به صادرات غیرنفتی داشته باشد به دو شکل می‌تواند انجام شود: راهکار اول به‌صورت بسته‌های حمایتی است و راهکار دیگر با تغییر سیاست دولت نسبت به ارز ممکن است. از طرف دیگر باید نهاد برنامه‌ریزی برای اقتصاد نهادی مستقل، پایدار و توسعه‌محور باشد.»
او معتقد است: «برای توسعه صادرات غیرنفتی واقعی، دولت‌ها باید استراتژی مناسبی را در پیش گیرند تا بتوانند جایگاه مناسبی در توسعه میزان صادرات داشته باشند. اما به دلیل نبود این استراتژی ما جایگاه مناسبی در بازارهای جهانی نداریم.»
چقدر از بازارهای منطقه در اختیار کالاهای ایرانی است؟
عضو هیات نمایندگان اتاق ایران می‌گوید: «این به استراتژی صادراتی برمی‌گردد؛ استراتژی صادراتی صحیح و درست این نیست که ما فقط به بازارهای منطقه‌ای فکر کنیم. ما نباید هیچ‌کدام از بازارهای دنیا را از دست دهیم. ما نباید متمرکز به بازارهای منطقه باشیم ضمن اینکه نباید غافل از بازارهای منطقه باشیم. باید جایگاه واقعی خود را در این بازارها به دست بیاوریم.»
سیاست و اقتصاد همراه نیستند
عضو هیات نمایندگان اتاق تهران می‌گوید: «ما قبل از برجام، در روابط بین‌الملل خود رویه‌ای را در پیش گرفتیم که به‌جای تعامل با کشورها، به تقابل رسیدیم. باید بعد از برجام موانع بانکی رفع شود و استراتژی مناسبی در بازارهای جهانی داشته باشیم. باید مولفه‌هایی تعریف کنیم که رقم صادرات غیرنفتی واقعی نه صادرات نفتی یا صادرات نفتی وابسته به نفت بیشتر باشد.»
او از وضعیت صادرات انتقاد می‌کند: «متاسفانه همیشه رویه در ایران این است که در رونق نفتی، رقم صادرات غیرنفتی واقعی پایین آمده است و برعکس در زمان رکود بازار نفت، رقم صادرات غیرنفتی بالاتر رفته است و این چرخه همیشه ادامه داشته است؛ چرخه‌ای معیوب و ناامید کننده.»
او تاکید می‌کند: «ما باید از وضعیت کشورهایی که نفت ندارند و اقتصادی پیشرفته دارند، درس یاد بگیریم اما متاسفانه اراده و عزمی برای درس‌آموزی از اقتصاد دنیا وجود ندارد.»
چه باید کرد؟
رئیس کمیسیون توسعه صادرات اتاق ایران تاکید می‌کند: «دولت باید استراتژی توسعه صادرات غیرنفتی در پیش بگیرد. باید نرخ ارز واقعی شود، وگرنه صادرکننده برای حضور در بازارهای بین‌المللی توان رقابت خود را از دست می‌دهد. البته این در یک روز و یک‌سال ممکن نیست؛ دولت باید رویه‌ها را در جهت نیل به هدف در آینده اصلاح کند. به معنای واقعی باید دولت‌ها برای اقتصاد استراتژی منسجم، بلندمدت و پایداری داشته باشند. در صورت نبود این استراتژی، چشم‌انداز صادرات در سال آینده و سال‌های آتی خوب نیست.»