رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند گفت: لجستیک و تجارت دو مفهوم در هم تنیده است که نمی‌توان آنها را جدا از هم تجزیه و تحلیل کرد. لجستیک یا جریان منابع از مبدأ تا مصرف، موضوعات و مسائلی کلانی چون انبارداری، بارگیری و حمل و نقل را در بر گرفته است بنابراین تجارت به دلیل وابستگی مستقیم به این موضوعات، بدون برآوردهای لجستیکی معنایی ندارد.
سیدطه‌حسین مدنی افزود: با این مقدمه و برای اینکه هم در بخش تجارت و هم در بخش لجستیک عملکرد موفقی داشته باشیم؛ باید ضمن برآورد وضع فعلی، با چشمی آینده‌نگر به تجارت و لجستیک نگاه کرد. این نگاه آینده‌نگرانه را می‌توان در مفهومی به نام «اطلس تجارت» ترسیم و در آن ملزومات لجستیکی را هم لحاظ کرد.
اطلس تجارت می‌تواند بهترین مسیرها و بهینه‌ترین حالت‌های حمل و نقل را ارائه کند
وی خاطرنشان کرد: در واقع «اطلس تجارت» یکی از پایه‌ای‌ترین، قابل‌فهم‌ترین و سریع‌الوصول‌ترین راهکارها با اثرگذاری فوری در موضوع تجارت است. اطلس نوعی از اطلاعات ساده شده است که تجار و نهادهای پژوهشی از تحلیل آن می‌توانند به علوم مبتنی بر تجربه و داده‌های واقعی رسیده و در تعمیق و تجمیع این علوم کسب شده به خِرَد برسند. بر همین مبنا می‌توان در بازارسازی و تبلیغات، بسیار هوشمندانه‌تر، کم‌هزینه‌تر و اثرگذارتر ورود کرد. در بخش لجستیک هم اطلس تجارت می‌تواند بهترین مسیرها و بهینه‌ترین حالت‌های حمل و نقل را پیشنهاد دهد.
وی گفت: توسعه لجستیک یک فرآیند زمان‌بر است بنابراین باید در توسعه این بخش دیدی آینده‌نگرانه و در هم تنیده با اطلس تجارت داشت. به عنوان نمونه ممکن است طی سال‌های آتی و بر مبنای اطلس تجاری به این نتیجه برسیم که از خام‌فروشی سنگ آهن دست کشیده و به سمت صادرات کالاهای با ارزش افزوده مانند میلگرد برویم. بنابراین در این شرایط، توسعه لجستیک بر مبنای اطلس تجارت باعث تغییر مسیرها و نوع حمل و نقل از فله‌بر به کانتینر 40 فوت خواهد شد. از طرف دیگر، توسعه لجستیک در این بخش بدون لحاظ کردن اطلس تجارت ممکن است ما را با زیرساخت‌های حمل فله مواجه کند که طی سال‌های آتی از حیّز انتفاع خارج شده است.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند ادامه داد: صادرات سنگ‌های زینتی مثال دیگری برای بیان در هم تنیدگی موضوع اطلس تجارت و لجستیک است. مثلاً فارغ از اطلس تجارت و با نگاه خام فروشی، نوع حمل و نقل در این زمینه قاعدتاً به صورت کشنده‌های کفی خواهد بود اما در نگاه مبتنی بر اطلس تجارت و خودداری از خام‌فروشی، ممکن است به این نتیجه برسیم که سنگ‌های زینتی را به دلیل حجم کم می‌توان با هواپیماهای مسافربری هم صادر کرد. در این شرایط که اطلس تجارت ضرورت تغییر حالت حمل و نقل را هم گوشزد کرده است؛ در بخش لجستیک باید به بررسی زیرساختها و قوانین این حوزه برای فراهم شدن امکان استفاده از حمل و نقل هوایی در صادرات سنگ‌های زینتی پرداخت.
چشم آینده‌نگر اطلس تجاری و توسعه لجستیک
وی ادامه داد: یا مثلاً در بحث دارو فرض کنید با اتکا به اطلس تجارت، زمینه برای صادرات این کالای با ارزش فراهم شده است. در این شرایط به حمل و نقل هوایی یا استفاده از کانتینرهای یخچال‌دار نیاز پیدا می‌کنیم. بنابراین به طور کلی می‌توان گفت توسعه لجستیک باید مبتنی بر چشم آینده‌نگری چون اطلس تجارت برای رفع نیازهای آینده باشد نه رفع نیازهای گذشته که با آن درگیر بوده‌ایم.
مدنی در ادامه خاطرنشان کرد: یا مثلاً در مواردی ممکن است نوع حمل بار تغییری نکند اما مبدأ واردات عوض شود. مثلاً ممکن است از اطلس تجارت این نتیجه حاصل شود که واردات نهاده‌های دامی از آسیای میانه مقرون‌به صرفه‌تر از آمریکای جنوبی است. در این شرایط به جای توسعه امکانات تخلیه بار فله، ممکن است به توسعه گمرکات جدید نیاز پیدا کنیم.
تداوم ابرچالش‌ها در صورت توسعه لجستیک بدون آینده‌نگری
وی گفت: بنابراین تخصیص درست منابع برای توسعه زیرساخت‌های لجستیکی، ارتباط مستقیمی با آینده‌نگری در بحث ورود و خروج بارهای ترانزیتی و صادراتی و واردتی دارد. اگر این موارد به صورت جزیره‌ای و جدا از یکدیگر پیش برود؛ در بهترین حالت ممکن است مثلاً طی یک بازه 10 ساله موفق به حل چالش‌های کنونی شویم. این فرصت از دست رفته ممکن است ما را با یک ابرچالش مواجه کند.
مدنی خاطرنشان کرد: در بحث صادرات و واردات و ترانزیت، کاهش هزینه‌های جانبی بسیار کلیدی است و از آنجایی که حمل و نقل یکی از پررنگ‌ترین هزینه‌های جانبی است؛ کشورهای فعال در این عرصه دائماً به دنبال آزمون روش‌های مختلف و کاهش این هزینه هستند. مثلاً کشور چین در صادرات خود برای بار حمل بار یکسان به مقاصد مختلف(اروپا، استرالیا، آسیا، آمریکا و...)، روش‌های مختلفی را به کار می‌گیرد تا بتواند هزینه حمل را متناسب با مقصد، کمینه کرده و مزیت رقابتی ایجاد کند. ما هم برای ایجاد مزیت‌های رقابتی باید از چنین الگوهایی مبتنی بر اطلس تجاری استفاده کنیم.
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند گفت: به طور کلی تحقق کامل اهداف ترسیم شده در اطلس تجارت، به برآوردهای لجستیکی و حمل و نقلی هم نیاز دارد. یعنی اگر قرار است برای یک محصول خاص در یک بازه زمانی مشخص، بازارهای جدیدی ایجاد کنیم یا میزان صادرات آن محصول به بازارهای قبلی را افزایش دهیم؛ ضمن اینکه باید این اهداف را در چارچوب اطلس تجاری ترسیم کنیم؛ باید همزمان برای لجستیک سخت آن شامل انبارداری، بارگیری، و حمل و نقل و لجستیک نرم آن شامل قوانین، مباحث نظارتی و سامانه‌های الکترونیکی آن هم برنامه‌ریزی کرده باشیم.
وی در ادامه خاطرنشان کرد: وضعیت کنونی تجارت و لجستیک کشور با این نگاه ایده‌آل همخوانی ندارد. امروزه بسیاری از کشورهای پیشرو در تجارت خارجی، پلتفرم‌های دقیق و موثری با موضوع اطلس تجارت تهیه کرده‌اند ولی ما در بخش تجارت فاقد چنین پلتفرم‌هایی هستیم و همین موضوع باعث شده دائماً با مشکلاتی چون از دست رفتن بازارهای خارجی، کاهش نفوذ برندهای ایرانی، سردرگمی تولیدکنندگان و تجار در تجارت خارجی، واردات غیربهینه، هدررفت منابع ارزی، تصمیمات خلق‌الساعه دولتی و مواردی از این دست مواجه شویم.
مدنی گفت: در توسعه زیرساخت‌های لجستیکی هم وضعیت ما با آنچه که باید باشد و بتواند در کنار اطلس تجارت ایران، با دید آینده‌نگرانه به توسعه تجارت خارجی کشور کمک کند فاصله دارد. این فاصله باید با اعمال یک حکمرانی خوب در موضوع ترانزیت، نگهداری از زیرساختها، توسعه زیرساختها، اولویت‌‌بندی‌‌ها، بهسازی و نوسازی داشته‌‌ها و هم‌‌افزایی و همگرایی میان دستگاه‌‌های مختلف از وزارت امور خارجه تا صمت و ... پر شود.
تأکید اطلس تجاری بر توسعه متوازن بنادر
رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند تصریح کرد: بنادر هم به عنوان یکی از زیرساخت‌های حیاتی در تجارت خارجی کشور با توسعه نامتوازن مواجه هستند و بخش زیادی از بار واردات و صادرات کشور بر دوش دو بندر جنوبی امام خمینی(ره) و شهید رجایی است. تدوین، پیاده‌سازی و پیشبرد درست و دقیق اطلس تجارت ایران با وجود چنین وضعیتی در این زیرساخت‌های مهم لجستیکی امکان‌پذیر نیست. بنابراین باید توسعه نامتوازن بندری کشور را با توسعه بندر اقیانوسی چابهار و بنادر شمالی کشور و توزیع متوازن و متناسب مسئولیت‌ها در بنادر جبران کرد تا تحقق اهداف تجاری کشور تسهیل شود.
مدنی در پایان گفت: در بخش لجستیک نرم هم باید برخی قوانین را اصلاح، نظارت‌ها را مکانیزه و سامانه‌های موجود را کاربردی و نوسازی کرد و هوش مصنوعی سریع، کم‌خطا و خستگی‌ناپذیر را به کار گرفت.