مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران در گزارشی با عنوان «تهدیدهای آب‌های زیرزمینی» که به همت عباس کشاورزی معاون پژوهشی این مرکز تهیه شده است، به تشریح تهدیدهای آب‌های زیرزمینی پرداخته و تأکید دارد ورود تکنولوژی حفر چاه‌های عمیق به کشور و اجرای اصلاحات ارضی دو اقدامی هستند که بیشترین اثر را روی مدیریت نادرست منابع آب کشور داشته است.
این گزارش در کنار نگاهی به چرایی بروز بحران در منابع آبی کشور یادآوری می‌کند برای زیستن در سرزمین خشک و کم باران ایران باید با یکدیگر و محیط زیست دوست باشیم. با طبیعت بسازیم و با خرد جمعی و همیاری، خشکسالی‌ها را مدیریت کنیم. این باورها و رفتارها و عملکرد موفق نهادهای اجتماعی و فرهنگی برآمده از آن در طول چندهزار سال نگهبان و پاسدار مردم این آب‌وخاک بوده است.
بر اساس داده‌های گزارش مرکز ملی مطالعات، تحولات سیاسی و اجتماعی کشور در دهه‌های 30 و 40 در کنار رشد اقتصادی و توسعهٔ فن‌آوری، میزان تقاضای آب را افزایش داد. در این دوره دو رویداد مهم در کشور رخ داد که تأثیر بسزایی در مدیریت منابع آب کشور داشت.
رویداد اول ورود تکنولوژی حفر چاه‌های عمیق بود. پیش از آن بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی از طریق حفر قنات یا چاه‌های دستی با عمق کم انجام می‌شد. اما با ورود تکنولوژی حفر چاه عمیق امکان نفوذ به عمق سفره‌های زیرزمینی با حجم برداشت بسیار بیشتر فراهم شد.
رویداد دوم اجرای اصلاحات ارضی بود. اجرای اصلاحات ارضی در دههٔ 1340 و القا نظام ارباب‌ورعیتی و تغییر نظام بهره‌برداری اراضی کشاورزی از بزرگ‌مالکی به خرده‌مالکی با گذشت زمان به ویژه در دهه‌های اخیر موجب کاهش سرانه اراضی، گسترش بهره‌برداری فردی، افزایش قابل توجه تعداد چاه‌ها و دست‌اندازی به منابع آب‌های زیرزمینی شد.
در مطالعات انجام شده توسط مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران، 6 اقدام به منظور افزایش کارآیی و بهبود نسبی اثربخشی طرح احیا و تعادل‌بخشی شناسایی شده‌اند که این اقدامات عبارتند از:
1. بازنگری و اصلاح پروژه‌های طرح احیا و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی کشور
2. تفویض بخشی از اختیارات و وظایف دستگاه‌های دولتی به تشکل‌های بهره‌برداری فعال در سطح دشت‌های منتخب با استفاده از ظرفیت‌های قانونی موجود
3. اصلاح ضوابط و دستورالعمل‌های طرح احیا و تعادل‌بخشی با مشارکت و اعلام نظر تشکل‌های بهره‌برداری بر اساس شرایط و ویژگی‌های دشت مربوطه (در چهارچوب دستورالعمل توسعه مدیریت مشارکتی آب
4. اعطای بخشی از درآمد حاصل از حق‌النظاره و آب‌بها به تشکل‌های بهره‌برداری جهت انجام وظایف محوله
5. تهیه و انتشار تابلوی منابع و مصارف آب زیرزمینی دشت با همکاری و مشارکت تشکل‌های بهره‌برداری
6. اشتراک آمار و اطلاعات موجود از طریق ایجاد سامانه ملی شفافیت و اشتراک‌گذاری آمار و اطلاعات زیرزمینی
متن دسترسی به متن کامل گزارش «تهدیدهای آب‌های زیرزمینی» اینجا را کلیک کنید.