این روزها بحث دیپلماسی اقتصادی جدی‌تر شده و آن‌گونه که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه می‌گوید، این مبحث به یکی از ابراولویت‌های دستگاه دیپلماسی دولت دوازدهم تبدیل شده است که با تشکیل معاونت اقتصادی در این وزارتخانه، عملاً وارد فاز اجرا می‌شود.
در حقیقت، دیپلماسی اقتصادی که سال‌هاست از سوی پارلمان بخش خصوصی مطرح شده و پیگیری می‌شود، در دولت یازدهم پررنگ‌تر شد و اینک در دولت دوازدهم قرار است بیش‌ازپیش موردتوجه قرار گیرد؛ این مسئله می‌تواند به تقویت روابط اقتصادی ایران با دیگر کشورها و هموار شدن مسیر حضور محصولات ایرانی در بازارهای بین‌المللی منجر شود اما این یک‌سوی ماجراست. در سوی دیگر، بهره‌برداری از دیپلماسی اقتصادی به وضعیت کلان اقتصاد ایران ربط پیدا می‌کند و اینکه محصولات ایرانی توان حضور در بازارهای صادراتی را داشته باشند.
محمدرضا کرباسی، معاون امور بین‌الملل اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران، بهره‌مندی از ثمرات دیپلماسی اقتصادی را به صادرات محور شدن محصولات داخلی منوط می‌کند و می‌گوید: فصل تولید صادرات محور آغاز شده است. به اعتقاد او دوره تولید برای مصرف داخلی گذشته و کنشگران اقتصادی ایران که تاکنون مشتاق حمایت دیپلماسی از اقتصاد بوده‌اند و در سال‌های اخیر نیز در همراهی وزیر امور خارجه و رئیس‌جمهور در سفر به دیگر کشورها، توانسته‌اند دستاوردهای ارزشمندی به‌دست بیاورند، اینک برای استفاده کامل از ظرفیت‌های اقتصادی ایجادشده از سوی دستگاه دیپلماسی، باید با یک تغییر نگرش بنیادین، هزینه‌های احتمالی تولید صادرات محور با تکنولوژی نوین را به جان بخرند و کالاهایی مطابق میل مصرف‌کننده جهانی تولید کنند. محمدرضا کرباسی، معاون امور بین‌الملل اتاق ایران، مبحث دیپلماسی اقتصادی و مسائلی که در این زمینه مطرح است را در گفت‌وگو با «پایگاه خبری اتاق ایران» تشریح کرده است که در ادامه می‌خوانید.
چند سالی است که بحث دیپلماسی اقتصادی پررنگ‌تر از گذشته در کشور مطرح شده و اکنون وزارت امور خارجه نیز پس از تغییراتی که در ساختار و سازوکار خود انجام داده، در حال احیای معاونت اقتصادی است تا دیپلماسی اقتصادی را به‌عنوان یک ابراولویت در دستور کار قرار دهد. در این شرایط، آیا اتاق ایران که از سال‌ها پیش پیگیر این موضوع بوده است، برنامه‌هایی برای همکاری با وزارت امور خارجه دارد؟
دولت در 4سال گذشته حرکت خوبی را آغاز کرد و همین‌که بحث دیپلماسی اقتصادی را در فضای کلان اقتصاد کشور جا انداخت و وزارت خارجه نیز در این زمینه پیشرو شد، مجموعه فعالان اقتصادی نیز به‌تبع حمایت و پشتیبانی وزارت امور خارجه، نسبت به این حرکت دلگرم شدند. پیش از آن، بر اساس منشور اقتصاد مقاومتی که توسط مقام معظم رهبری تدوین و ابلاغ شد و دستگاه‌ها موظف به اجرای آن بودند، خوشبختانه برای همه مجموعه‌های داخلی اعم از دولتی، خصوصی و تعاونی، تکالیف و وظایف مشخصی تعریف شد که برای فعال کردن بخش خصوصی و حضور در بازارهای جهانی برنامه‌ریزی منسجم‌تر و مؤثرتری تدوین شود؛ در این میان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران نیز به‌عنوان یک تشکل ملی و فعال، به نمایندگی از سوی بخش خصوصی در بدنه اقتصاد کشور تلاش کرد تکالیف تعیین‌شده در منشور اقتصاد مقاومتی را اجرایی کند. در این مسیر، ازجمله کارهایی که به‌خصوص در یکی دو سال گذشته توسط اتاق ایران انجام شد، پذیرش هیات‌های مختلف خارجی با هدف جذب منابع مالی و صادرات کالاهای تولید داخل بوده است چراکه از یک‌سو ما نیازمند منابع مالی و فاینانس کشورهای خارجی هستیم تا بستر تولید را در داخل کشور فراهم کنیم و از سوی دیگر به بازار صادراتی نیاز داریم که تولیدات حاصل از این سرمایه‌گذاری‌ها را به چرخه اقتصاد جهانی وارد کنیم.
کارهایی که توسط اتاق بازرگانی انجام شد تا چه حد توانست نتایج موردنظر را تأمین کند؟
خوشبختانه طی یکی دو سال گذشته شاهد روند خوبی در این زمینه بودیم به‌گونه‌ای که از آذر 94 تا دی‌ماه 95 حدود 285 هیات تجاری پذیرشی و اعزامی داشته‌ایم و ماحصل آن‌هم بر اساس برآوردی که از مجموعه فعالان اقتصادی داشتیم، نتایج مثبتی به دنبال داشت و توانست به بهبود تولید داخلی و افزایش اشتغال، که هر دو شعار سال هستند، کمک کند. در این راستا وزارت امور خارجه نقش ویژه‌تری دارد چراکه بهترین پایگاه‌های اطلاعاتی و امکانات پشتیبانی سیاسی از مجموعه فعالان اقتصادی در اختیار دستگاه دیپلماسی است که در قالب نمایندگی‌های سیاسی ایران، در بیش از 100 کشور جهان مستقر است. دفاتر نمایندگی سیاسی ایران اعم از سفارتخانه و کنسولگری، ظرفیت بسیار عظیمی هستند که در چارچوب دیپلماسی اقتصاد مقاومتی قاعدتاً باید در اختیار کشور و مجموعه فعالان اقتصادی قرار بگیرد و در سال‌های اخیر این موضوع به‌درستی از سوی وزارت امور خارجه تبیین شد و به‌تدریج، دیپلماسی سیاسی در بدنه سفارتخانه‌های ایران جای خود را به دیپلماسی اقتصادی داد به‌گونه‌ای که امروز شاهدیم مجموعه سفارتخانه‌ها و سفرا و سرکنسول‌های ایران، بیشتر نگاهشان به سمت همکاری‌های اقتصادی بین کشور محل مأموریت و ایران معطوف است.
بخش خصوصی از تغییر نگرش دستگاه دیپلماسی چگونه استفاده کرد؟
بخش خصوصی هم از این فضا و فرصت استفاده کرد؛ در دو تا دونیم سال گذشته هیات‌های بخش خصوصی با همراهی در سفرهای رسمی وزیر امور خارجه به کشورهای مختلف، در نشست‌های مجامع تجاری و دیدارهای دوجانبه با طرف‌های خارجی شرکت کردند و همکاری‌های بسیار خوبی نیز صورت گرفت که نتایج و دستاوردهای مؤثری به همراه داشت. یکی از دستاوردهایی بااهمیت در این سفرها این است که وقتی مجموعه فعالان اقتصادی در کنار وزیر امور خارجه در یک نشست حضور می‌یابند این امکان را دارند که با طرف‌های خود مذاکره کرده و موانع و مشکلاتی که در راستای توسعه همکاری‌های تجاری با کشور مقابل دارند را به شخص وزیر منعکس کنند تا او در ملاقات حضوری با مقامات آن کشور، مسائل را مطرح کرده و برای یافتن راهکار اساسی، مذاکره کند.
در بسیاری از موارد، موفقیت‌های خوبی هم حاصل شد ازاین‌رو دستگاه دیپلماسی در حال حاضر نیز به همین سمت حرکت می‌کند. همچنین اتاق ایران در چارچوب وظایفی که بر عهده دارد، در همراهی هیات‌های دولتی در چارچوب کمیسیون‌های مشترک و سفرهای رسمی وزیر امور خارجه و احیایا رئیس‌جمهور، هیات‌های تجاری را تجهیز و اعزام کرده و استفاده بسیار خوبی برای حضور بهتر و مؤثرتر در بازار دیگر کشورها به وجود آورده است.
تعامل بین اتاق ایران و وزارت امور خارجه برای محقق شدن دیپلماسی اقتصادی چگونه بوده است؟
برای این بخش اتاق ایران چند مسیر را دنبال می‌کند که در راستای دیپلماسی اقتصاد مقاومتی است و این را با وزارت امور خارجه به اشتراک گذاشته؛ با توجه به شرایط جدیدی که بر وزارت امور خارجه حاکم است و ترکیب جدیدی که در بخش اقتصادی این وزارتخانه ایجاد می‌شود، اتاق ایران نیز فضای بخش خصوصی را به سمتی هدایت می‌کند که بتوانیم حداکثر بهره‌برداری را از دیپلماسی اقتصادی برای حضور در بازارهای جهانی به دست بیاوریم. در این راستا اتاق مبادرت به ایجاد اتاق‌های معین برای کشورهای هدف کرده است؛ در حال حاضر ما به‌واسطه اینکه می‌خواهیم به‌صورت تخصصی به بازارهای صادراتی خود نگاه کنیم و به دلیل اینکه همه بتوانند از آن فضا و فرصت تجاری و صنعتی و سرمایه‌گذاری بهره‌مند شوند؛ با تقسیم‌کار بین 34 اتاق موجود در بدنه اتاق ایران، هر یک از این اتاق‌ها مسئولیت یک کشور را برعهده گرفته است. یعنی امروز مسئولیت اجرایی فعالیت اقتصادی در 34 کشور بر اساس چارچوب روابط تعریف‌شده، به 34 اتاق استانی واگذار شده و هر یک از این اتاق‌ها معین یک کشور هستند.
ایجاد یک‌طرف اتاق‌های معین چه تأثیری بر فعالیت‌های اقتصادی ایران خواهد داشت درحالی‌که کشورهای مقابل چنین تشکلی برای همکاری با ایران ندارند؟
هدف از ایجاد اتاق‌های معین این بوده است که یک اتاق استانی، درعین‌حال که همه همکاری می‌کنند، متولی کلیه سیاست‌گذاری‌ها، برنامه‌ریزی‌ها باشد و هماهنگی برای اعزام و پذیرش هیات به یک کشور خاص را مدیریت کند تا کلیه فعالیت‌ها با همکاری معاونت بین‌الملل اتاق ایران شکل بگیرد. این موضوع به وزارت امور خارجه و سفارتخانه‌های مربوطه منعکس شده و به‌تدریج در حال نهادینه شدن است و اقبال خوبی نیز از آن شده، ضمن اینکه یکی از کارکردهای ایجاد اتاق معین، جلوگیری از رقابت غیرضروری و احیاناً مخرب برای حضور در یک کشور است که این مسئله می‌تواند بازدهی فعالیت‌ها بخش خصوصی را تا حد زیادی افزایش دهد.
ضمن اینکه در کنار اتاق‌های معین، ما حدود 30 اتاق مشترک نیز داریم که از بدو ایجاد با 30 کشور مختلف همکاری مشترک دارند. بر این اساس می‌توان گفت در دیپلماسی اقتصاد مقاومتی ایران، فعلاً حدود 70 کشور در اتاق ایران متولی دارند و برنامه‌ریزی‌هایی انجام شده که این 70 کشور از طریق کمیته‌های تخصصی یا اتاق‌های تخصصی، در قالب اتاق‌های شهرستان و اتاق‌های مشترک، همکاری‌ها تجاری را توسعه دهند و برای ایجاد بسترهای مناسب برای صادرات، واردات و سرمایه‌گذاری تلاش کنند.
علاوه بر همه اینها، تشکل‌های تولید و صادراتی ما هم یک مزیت و فرصت به شمار می‌روند؛ در حقیقت ما برای اینکه بتوانیم به هدف غایی در چارچوب کلان جمهوری اسلامی ایران یعنی تولید و اشتغال برسیم، باید تلاش کنیم تشکل‌های تولیدی و صادراتی ایرانی نیز با دیگر کشورها ارتباط پیدا کنند؛ در این راستا طرحی در هیات رئیسه و هیات نمایندگان اتاق برای سال جاری به تصویب رسیده است که طرح یک تشکل یک کشور در سرلوحه برنامه‌ها قرار بگیرد. یعنی در حال حاضر 140 تشکلی که داریم را می تونیم با 140 کشور مرتبط کنیم تا فعالیت‌های خود را به‌صورت تخصصی با کشور موردنظر یا حتی یک ایالت یا استان خاص از یک کشور شروع کنند؛ این ظرفیت بسیار بزرگی است در این زمینه داریم و باید از آن استفاده کنیم.
به‌جز اتاق‌های معین و اتاق‌های مشترک که زیرمجموعه اتاق محسوب می‌شوند، تشکل‌ها متولیان خاص خود را دارند، این مسئله تعامل اتاق ایران با آن‌ها را دچار وقفه نمی‌کند؟
کار دیگری که اتاق ایران در این راستا انجام داد، گسترش همکاری مشترک با اتاق‌های تعاون و اصناف و ایجاد دبیرخانه مشترک سه اتاق بود تا هر سه تشکل محوری اقتصاد ایران زیر یک سقف تصمیم بگیرند و بتوانیم از ظرفیت همه مجموعه فعالان اقتصادی که امروز در فضای اقتصادی و تولید و تجاری کشور فعال هستند استفاده کنیم.؛ دبیرخانه مشترک سه اتاق نیز در اتاق ایران مستقر است و در راستای دیپلماسی اقتصادی مقاومتی همکاری سه اتاق با دستگاه دیپلماسی را تقویت می‌کند.
درنهایت فکر می‌کنید دیپلماسی اقتصادی می‌تواند به اقتصاد ایران برای بزرگ و جهانی‌شدن کمک کند؟
در کلان قضیه اگر بخواهیم نگاه کنیم، برای اینکه بتوانیم به آن سطح از تولید و اشتغال که مدنظر مقام معظم رهبری و مسئولان کشوری است برسیم، دو حرکت برای ما بسیار حیاتی است و ما در این مسیر باید دیپلماسی اقتصاد مقاومتی را با جهان تعریف کنیم. اولین عامل، افزایش تولید در داخل کشور است و دیگری حضور صادرات محور کالاهای تولیدی کشور در بازارهای جهانی است. یعنی ما ناگزیر هستیم این سیکل را از تولید ایجاد کنیم و کار را ادامه دهیم تا به صادرات ختم شود. در حقیقت این یک دور تسلسل است و تداوم آن باعث می‌شود ما در گذر زمان اشتغال بیشتری ایجاد کنیم، تولید افزایش یابد و نهایتاً صادرات ایران و حضور در بازار جهانی افزایش پیدا کند.
در این میان، کارگشا بودن دیپلماسی اقتصاد مقاومتی، به صادرات محور بودن کالاهای تولید داخل کشور منوط است. یعنی در شرایط فعلی باید به فکر تولیدی در داخل کشور باشیم که قابلیت صادرات به بازارهای جهانی داشته باشد؛ پس فصل تولید برای مصرف دیگر گذشته، حالا باید تولید صادرات محور باشد. اگر بتوانید در داخل کشور این شرایط را فراهم کنیم که تولید در خدمت صادرات باشد و مجموعه فعالان اقتصادی کشور با سیاست‌گذاران و سیاست‌مداران تصمیم‌ساز در بدنه اقتصاد دولتی هماهنگ عمل کنند، ما یقیناً می‌توانیم در راستای شعار دیپلماسی اقتصادی نقش‌آفرین باشیم.
اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در راستای دیپلماسی اقتصاد مقاومتی، برای همکاری با وزارت امور خارجه و دولت اعلام آمادگی می‌کند تا در طراحی جدیدی که در بدنه وزارت امور خارجه شکل می‌گیرد و از ظرفیتی که در وزارت خارجه وجود دارد، بهترین بهره‌برداری انجام شود. در این مسیر اتاق ایران آماده است همه ظرفیت خود و مجموعه فعالان اقتصادی بخش خصوصی کشور را برای ورود موفق به بازارهای جهانی در اختیار تصمیم سازان اقتصادی قرار دهد.
تولید ما در حال حاضر صادرات محور نیست و با مشکلات زیادی هم روبروست؛ در این شرایط، صرفاً مطرح‌شدن دیپلماسی اقتصادی می‌تواند مفید باشد؟
حق با شماست، تولید ما در حال حاضر با مشکلات عدیده‌ای مواجه است اما سرآمد این مشکلات این است که تولیدکننده ما به‌واسطه دوری و عدم شناخت از بازارهای جهانی، هنوز نگاه سنتی به تولیدات خود در داخل کشور دارد و تقریباً بیش از نیمی از تولیدات ایرانی با نگاه مصرف داخلی تولید می‌شود درحالی‌که بررسی کشورهای فعال در بازارهای جهانی که رشد قابل‌توجهی در صادرات داشته‌اند نشان می‌دهد که آن‌ها تولیدشان را بر محور صادرات قرار داده‌اند. این مسئله شاید در ابتدای کار و در یک پروسه زمانی برای واحدهای تولیدی، هزینه‌هایی را نیز در پی داشته باشد چراکه نیازمند تکنولوژی و ماشین‌آلات مدرن و جدید هستند اما یقین بدانیم این کار درنهایت موجب ترقی تولید می‌شود پس باید این هزینه‌ها را به جان خرید تا تولید ایران احیا شود، مدیران ارشد اقتصادی کشور نیز باید به این سمت حرکت کنند.
انتظار اتاق ایران و بخش خصوصی از دولت این است که در راستای حضور موفق و پررنگ فعالان اقتصادی ایران در بازارهای جهانی و دیگر کشور کمک و مشارکت کنند تا نیازهای این بخش باهدف صادرات محور شدن کالاها محقق شود. ضمناً دولت باید نظارت کند که سرمایه‌گذاری‌های جدید صرفاً برای تولید کالاهای صادرات محور باشد.