معدن در سال گذشته روزهای خوبی را پشت‌سر گذاشته است. از سوی دیگر توافق برجام و وارد شدن به بازار خارجی افق خوبی را پیش‌روی بخش معدن و صنایع معدنی در سال 1396 گشوده است.
آنچه گذشت
در نیمه نخست سال 95 با رشد اقتصادی قابل‌توجهی مواجه شدیم که نتیجه به انجام رسیدن برجام و عمدتاً ورود به بازار خارجی برای عرضه برخی تولیدات بخش معدن خصوصاً فلزات بود. بر اساس آمار تولید 6 ماهه که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل 10.79 درصد رشد داشته است، سنگ مس 31 میلیون و 709 هزار و 228 تن و با رشد 23.78 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل و سنگ‌آهن با 27 میلیون و 127 هزار و 84 تن با رشد 48.8 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل و زغال‌سنگ با یک‌میلیون و 290 هزار تن و 2.8 درصد رشد نسبت به مدت سال قبل همراه شد.
مقدار صادرات در بخش معدن نیز طی 6 ماهه سال 95، 123 هزار و 251 هزار تن بوده که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل 54.7 درصد رشد داشته و ازنظر ارزشی نیز این حجم صادرات دارای ارزش 582.1 میلیون دلار بوده که با رشد 50 درصدی نسبت به مدت مشابه سال قبل همراه بوده است.
اما در خصوص وضعیت معدن و صنایع معدنی در سال 95 باید گفت که وضعیت بخش معدن در مقایسه با دیگر صنایع نسبتاً مناسب و رو به رشد است. فراموش نباید کرد، در حال حاضر زیرساخت‌های اصلی در بخش معدن، خصوصاً حمل‌ونقل باید مهیا شود و این امر هنوز محقق نشده است. بی‌ثباتی در سیاست‌های اقتصاد معدنی، عدم درک مشترک از جایگاه اقتصاد معدنی درروند توسعه، ابهام در الگوی توسعه صنعت معدن‌کاری، موانع قانونی و حقوقی، تنش در روابط خارجی و ضعف فضای رقابتی ازجمله مهم‌ترین چالش‌هایی هستند که در سال 95 با آن‌ها مواجه بودیم و در سال 96 جهت حل آن‌ها به‌خوبی باید اقدام و مدیریت شود.
*در سه سال و نیم گذشته، ایمیدرو بیش از ۳۰ طرح را در بخش‌های فولاد، آلومینیوم، طلا، زغال‌سنگ و دیگر فلزات مهم را فعال یا راه‌اندازی کرده است. این در حالی است که ارزش ذخایر معدنی کشورمان حدود ۷۰۰ میلیارد دلار است که با اکتشافات جدید این رقم تا ۱۴۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. مرور عملکرد دولت در بخش معدن نشان می‌دهد که میزان اکتشاف، صادرات و جذب سرمایه‌گذاری خارجی صورت گرفته قابل‌مقایسه با سال‌های گذشته نیست.
*ارزش صادرات مواد معدنی در 10 ماهه امسال به 900 میلیون دلار رسید که در مقایسه با مدت مشابه سال 94 رشد 50 درصدی را ثبت کرد و برآورد گردیده این رقم تا پایان سال 95، ارزش صدور این بخش به 1.1 میلیارد دلار خواهد رسید.
*آمارهای قطعی نیمه نخست امسال نشان می‌دهد که 173 میلیون تن انواع مواد معدنی استخراج شد و در مقایسه با مدت مشابه سال 94 که 156 میلیون تن بود، افزایش 11 درصدی را ثبت کرد. علاوه بر این، میزان تولید سنگ‌آهن در 6 ماهه 95 به 27 میلیون تن رسید که در مقایسه با دوره مشابه در سال گذشته 48 درصد رشد نشان می‌دهد.
* میزان استخراج سنگ مس در نیمه نخست امسال 32 میلیون تن اعلام و عملکرد 6 ماهه 95 نسبت به مدت مشابه پارسال رشد 24 درصدی را ثبت کرد..
* 6 ماهه امسال از مجموع 59 هزار تن مس کاتد و مفتول عرضه‌شده در بورس کالا 49 هزار تن فروخته شد. انتظار می‌رود با مدیریتی که از سال آینده توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت بر این بخش اعمال خواهد شد، مشکل عرضه داخلی این فلز برطرف شود.
* آمارها نشان می‌دهد در سال‌های 92 - 1384 درمجموع 120 میلیون تن سنگ‌آهن در کشور به ارزش پنج میلیارد دلار صادر شد و درحالی‌که در دوره مزبور به میزان 30 میلیارد دلار فولاد وارد کشور شده است.
*میزان سرمایه‌گذاری موردنیاز بخش معدن و صنایع معدنی 51 میلیارد دلار است که از این رقم 30 میلیارد دلار در قالب طرح جامع فولاد، 11 میلیارد دلار طرح‌های توسعه زنجیره آلومینیوم و سایر پروژه‌های توسعه 10 میلیارد دلار ثبت‌شده است.
چشم‌انداز سال آینده در حوزه معدن و صنایع معدنی
*همان‌طور که می‌دانید ایران در یک دوره توسعه قرار دارد که شدت مصرف فولاد در آن همانند سیمان بالاست و احتمالاً از این بیشتر نیز می‌گردد، ایران با نرخ رشد مرکب سالانه 6.8 درصد می‌تواند در سال 2020 به خودکفایی برسد، به‌طوری‌که در سال 2030، به‌اندازه 50 میلیون تن و در سال 2035 سالانه 65 میلیون تن، می‌تواند تولید نماید و در شرایطی که این‌یک نرخ رشد سریع برای تولید است اما هنوز از هدف‌گذاری 11 درصدی دولت برای رسیدن به تولید سالانه 52 میلیون تن تا سال 2025 کمتر است!
*با توجه به راه‌اندازی 4 واحد احیای مستقیم طرح‌های فولاد استانی و تکمیل کارخانه‌های فراوری سنگ‌آهن در معادن سنگان، امید است که طی دو سال آینده درخواست سنگ‌آهن به‌اندازه کافی برای تولید معادن سنگ‌آهن داشته باشد و لذا سنگ‌آهن‌های تولیدشده در معادن در کارخانه‌های داخل به مصرف برسند.
*در حوزه مس نیز با توجه به طرح‌های مختلف در بخش ذوب یا تغلیظ، کنسانتره، پالایشگاه، نیروگاه و طرح‌های زیرساختی در حال اجرا، به نظر می‌رسد تا در این حوزه نیز در چرخه دسترسی به ارزش‌افزوده در سال 96 نیز به نتایج مطلوبی برسیم. اما در خصوص اکتشاف باید گفت که با بودجه دولت نمی‌تواند به اهداف خود برای شناسایی کشور ازنظر مواد معدنی رسید، چراکه تاکنون علیرغم مواد پیش‌بینی‌شده در برنامه سوم تا پنجم در این خصوص موفق نبوده‌ایم، بلکه بایستی از ابزار بخش خصوصی کشور و سرمایه‌گذاری خارجی در این مورداستفاده شود، تا بتوانیم طی یک برنامه 5 ساله کل کشور را ازنظر مواد معدنی اکتشاف و شناسایی کنیم.
بازار جهانی مواد معدنی در سال 1396
طبق مطالعات سازمان تجارت جهانی با رشد جمعیت در جهان و بالا رفتن تقاضا مصرف مواد معدنی و فلزات تا سال 2050 بین 4 تا 10 برابر رشد می‌کند؛ بنابراین جای نگرانی نیست و طبق بررسی‌ها و پیش‌بینی‌های اقتصادی کشورهای درحال‌توسعه خصوصاً چین و قیمت مواد معدنی و فلزات از سال 2005 تا 2035 صعودی در نظر گرفته‌شده بود و لذا نباید امروز نگران افت مقطعی قیمت‌ها بود چراکه همچنان برآیند قیمت‌ها افزایشی خواهد شد. درست است که در سال 2015 و تا اواخر 2016 شاهد افت قیمت مواد معدنی در جهان بودیم اما این‌یک اتفاق مقطعی است و انتظار می‌رود در سال 2017 قیمت‌ها رشد کند.
کاهش ذخایر معدنی و لزوماً کاهش تولیدات معدنی و ادامه یافتن سیر تقاضای جهان الزاماً موجب رشد قیمت‌ها می‌شود.
*به گزارش بانک سیتی‌گروپ، تقاضا در بازار مواد خام معدنی به سمت تعادل حرکت خواهد کرد و عملکرد مثبت آن سبب می‌شود جریانی از نقدینگی به سمت این بازار حرکت کند و لذا به پشتوانه پیشرفت اقتصاد آمریکا و چین، تقاضای جهانی به مواد معدنی افزایش یافت درحالی‌که تولیدات از نفت و مشتقات آن گرفته تا فلزات پایه و گروه فلزات پلاتین، کمتر خواهند شد. در این گزارش نشان می‌دهد که پس از خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا نسبت به آینده بازار جهانی طلا نیز هم بسیار امیدوارکننده خواهد بود.
*پیش‌بینی می‌شود فلز مس در سال 2017 بهترین عملکرد را در میان سایر مواد معدنی از خود نشان دهد و میانگین قیمت این فلز صنعتی بیش از 6600 دلار افزایش خواهد یافت.
*فلز مس به علت کاربرد بالای آن در صنایع و نیاز کشور به این فلز استراتژیک قطعاً نقش بالایی را در اقتصاد جهان ایفا می‌کند. هم‌اکنون شاخص‌ترین تولیدکنندگان این فلز ارزشمند و استراتژیک در جهان کشور شیلی، چین، پرو، ایالات‌متحده آمریکا و استرالیا می‌باشند و بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان این فلز نیز کشور چین با سهم 45 درصدی است.
قیمت مس که در دو سال گذشته شاهد افت چشمگیری بوده و یکی از راکدترین سال‌ها را پشت سر گذاشته از نیمه دوم سال 2016 میلادی از بحران خارج‌شده و به‌یک‌باره طی 4 ماه گذشته رشد خود را شروع نمود. پیش‌بینی‌های جدید همچنان از افزایش قیمت این فلز و رشد تقاضا از سمت مصرف‌کننده خارجی برای کاتد ایران حکایت دارد.
وضعیت بازار مواد معدنی ایران در سال 1396
بر اساس برنامه استراتژی تعریف‌شده در صنعت فولاد ایران، پیش‌بینی گردیده در 10 سال آتی کشور ایران هرساله بزرگ‌ترین تولیدکننده و مصرف‌کننده آهن اسفنجی دنیا خواهد بود. درنهایت با توجه به سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده و در دست انجام از 5 سال آینده ایران به‌تنهایی حدود 30 درصد آهن اسفنجی تولیدی دنیا را به خود اختصاص خواهد داد. (از بین 15 کشور عمده تولیدکننده فولاد دنیا با توجه به سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده، پیش‌بینی می‌شود ایران و هند از سال 2017، تا سال 2020 بیشترین رشد تولید فولاد دنیا را داشته باشند.)
اما در مورد مس، سال 2017 (1396) به‌دلیل افزایش قیمت و رونق نسبی بازار، تقاضا برای کاتد بیشتر خواهد بود، امید است تا رشد یک‌درصدی افزایش قیمت‌های جهانی مس تداوم داشته و بتوانیم با استفاده از منابع بانکی و داخلی، پروژه‌هایمان را ادامه داده و تا پایان سال 98 به ظرفیت جهانی دسترسی یابیم.
در مورد آلومینیم، طی 15 سال گذشته بسیاری از تولیدکنندگان کوچک آلومینیوم در خاورمیانه به عضوی از مهم‌ترین نقش‌آفرینان بازار آلومینیوم در جهان تبدیل‌شده‌اند که به‌نوعی رقبای ما نیز محسوب می‌شوند، ازجمله امارات، بحرین، عربستان سعودی، قطر، عمان و ترکیه. این کشورها درمجموع به‌طور متوسط 22 درصد کل آلومینیوم جهان را تولید می‌کنند که این رقم نسبت به سال 2000 تقریباً 4 برابر شده است و بر اساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته، تقاضای آلومینیوم در بازار داخلی ایران نیز روند صعودی تا سال 2025 خواهد داشت، چراکه پیش‌بینی می‌شود تقاضای خودرو در ایران از 65.1میلیون دستگاه در سال به حدود 3 میلیون دستگاه تا سال 2025 افزایش یابد.
بخش‌های دیگر صنعت ایران نظیر ساخت‌وساز و توسعه شهری در کنار صنایع الکتریکی از دیگر دلایل افزایش تقاضای آلومینیوم در ایران خواهد بود. هم‌اکنون صنایع پایین‌دست وابسته به آلومینیوم در کشور با کمترین ظرفیت خود (معادل 30 درصد) در حال فعالیت هستند، چراکه دسترسی به آلومینیوم در بازار داخلی ایران با محدودیت مواجه است. لذا ایران باید تولید آلومینیوم خود را برای پاسخگویی به تقاضای داخلی و خارجی افزایش دهد.
صنایع آلومینیوم کشور با سه مسئله مهم روبه‌رو هستند که شامل انرژی، دسترسی به آب‌های آزاد و تأمین مواد اولیه صنعت آلومینیوم (بوکسیت) است. تولیدکنندگان در ایران باید با استفاده از منابع انرژی و نیم‌نگاهی به تجربیات بین‌المللی، این صنعت را به جایگاه واقعی خود که درخور کشور است برساند. البته لازم به ذکر است، ازآنجاکه صنعت آلومینیوم نیازمند استفاده از فناوری‌های روز دنیا، دانش فنی و سرمایه‌گذاری خارجی (تنها با توان داخلی امکان سرمایه‌گذاری برای تأمین آلومینم موردنیاز، صنعت آلومینیوم در شرایط کنونی وجود نداشته و در آینده تأمین مواد اولیه قطعاً با مشکلاتی مواجه خواهد شد. تحریم‌ها مشکلات جدی برای این صنعت ایجاد کرده است. تولید آلومینیوم در کشور به‌عنوان کالای استراتژیک نیازمند نگاه ویژه‌ای داشته، که متأسفانه در طول سال‌های گذشته از این حیث مغفول مانده است.
در خصوص فلز روی با گفت قیمت روی در 3 سال گذشته، به دلیل بحران مالی و رکود اقتصاد جهانی بسیار پایین بود و نمودار سرمایه‌گذاری برای تولید این فلز در جهان کمی رو به کاهش میل کرده تا جایی که معادن معروف برانزویک در کانادا، سنچری در ایتالیا و یلشین در ایرلند، تا پایان سال 2015 میلادی تعطیل بوده‌اند. در پی کاهش استخراج این فلز، موجودی انبارهای جهانی با افت همراه شد به‌طوری‌که سال 2015، سال سخت فلز روی برای سرمایه‌گذاران این صنعت نام‌گرفته شد. به دلیل کاربرد گستره جهانی فلز روی، نگرانی از بابت کمبود عرضه جهانی این فلز در چند سال آینده وجود دارد.
در ایران با افزایش نرخ دلار برای صنعت سرب و روی مشابه سایر صنایع کاملاً نتیجه را سودآور می‌کند. متأسفانه با رشد قیمت‌های تمام‌شده در داخل کشور طی یک دوره 4 ساله و ثابت ماندن قیمت ارز در همین بازه زمانی، رقابت را برای تولیدکنندگان محصولات معدنی خصوصاً تولیدکنندگان واحدهای کوچک و متوسط بسیار شکننده نموده، به‌طوری‌که در شرایط کنونی بخش عمده‌ای از این فعالان در صنعت سرب و روی کشور و همچنین سایر فعالین معدنی به دلیل عدم تعادل در قیمت تمام‌شده و قیمت فروش از بازار رقابتی خارج‌شده و نهایتاً فعالیت خود را متوقف کرده‌اند.