صنعت معدن و صنایع معدنی ایران، یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد ملی است؛ اما در سال ۱۴۰۴ با سه بحران هم‌زمان مواجه شده است: جنگ ۱۲ روزه منطقه‌ای، ناترازی انرژی و فرسودگی ماشین‌آلات معدنی.
این بحران‌ها جایگاه راهبردی کشور را به‌طور جدی تحت تأثیر قرار داده‌اند.
تأثیر جنگ ۱۲ روزه بر معدنکاری ایران
هرچند این جنگ به‌طور مستقیم معادن ایران را هدف قرار نداد، اما اثرات غیرمستقیمی بر زنجیره تأمین داشت:
اختلال در مسیرهای جاده‌ای و ریلی، توقف برخی پروژه‌های توسعه‌ای، تعلیق فعالیت معادن کوچک و متوسط در کرمان، یزد، خراسان جنوبی و آذربایجان و توقف یا تأخیر در صادرات ۵۰ تا ۱۰۰ هزار تن مواد معدنی در مرزهای غربی.
نتیجه: افزایش زمان حمل‌ونقل، بالا رفتن هزینه‌های دموراژ و فشار مضاعف بر فعالان بخش خصوصی.
ناترازی انرژی؛ تهدیدی پایدار
قطعی‌های برق ظرفیت تولید واحدهای بزرگ معدنی را تا ۵۰ درصد کاهش داد. محدودیت گاز، تولید کوره‌های احیای مستقیم، واحدهای ذوب و کارخانه‌های سیمان را مختل کرد. پروژه‌های انتقال آب همچون خط انتقال دریای عمان به فلات مرکزی هنوز به بهره‌برداری کامل نرسیده‌اند.
نتیجه: افت بهره‌وری، توقف پروژه‌های جدید و افزایش هزینه‌ها به دلیل استفاده از سوخت‌های جایگزین گران.
فرسودگی ماشین‌آلات؛ بحران خاموش
بیش از ۷۰٪ ناوگان معدنی ایران بالای ۲۰ سال عمر دارد؛ در برخی بخش‌ها مانند زغال‌سنگ این عدد به ۸۵٪ می‌رسد.
تحریم‌ها، بوروکراسی پیچیده واردات، کمبود قطعات و هزینه‌های بالا، معادن کوچک را به تعطیلی کشانده است.
قزاقستان با «معدنکاری هوشمند» و شیلی با «بومی‌سازی تجهیزات»، بحران مشابه را مدیریت کرده‌اند.
و چهار پیشنهاد:
* ایجاد سامانه اختصاصی ثبت سفارش ماشین‌آلات معدنی
* حذف تعرفه برای ماشین‌آلات فاقد تولید داخلی
* تأسیس صندوق ملی نوسازی ماشین‌آلات معدنی با مشارکت دولت و بخش خصوصی
* ارائه تسهیلات لیزینگی با نرخ ترجیحی برای معادن کوچک
نقش شرکت‌های دانش‌بنیان
برخی شرکت‌های فناور در اراک، تبریز و مشهد توانسته‌اند با مهندسی معکوس عمر ماشین‌آلات معدنی را تا ۵ سال افزایش دهند.
* بومی‌سازی تجهیزات پرمصرف
* هوشمندسازی ماشین‌آلات قدیمی
* ایجاد کارگاه‌های محلی تعمیر و نگهداری
صنعت معدن ایران در سال ۱۴۰۴ در برابر سه بحران هم‌زمان ایستاده است: جنگ منطقه‌ای، ناترازی انرژی و فرسودگی ماشین‌آلات.
راه عبور از این وضعیت:
* نوسازی ناوگان،
* اصلاح فرآیندهای بوروکراتیک،
* حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان،
* سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین و انرژی‌های پایدار.
واقعیت آن است که بدون تأمین ماشین‌آلات نوین و پایدارسازی انرژی، حتی سیاست‌هایی مانند کاهش حقوق دولتی یا توسعه زیرساخت‌ها نیز قادر به بازگرداندن معدن ایران به جایگاه واقعی‌اش در اقتصاد جهانی نخواهند بود.