بازار نفت در سال 1396 تقریبا به کام نفت‌فروشان پیش رفت، هرچند در اوایل سال، قیمت نفت آن‌چنان باب میل صادرکنندگان طلای سیاه نبود اما در ادامه با تداوم پایبندی کشورهای نفتی به فریز نفتی و تمدید این توافق، قیمت نفت رو به افزایش گذاشت و حتی در مقطعی از سال رکورد 70 دلار را در هر بشکه پشت سر گذاشت.
قیمت هر بشکه نفت برنت دریای شمال در ابتدای سال 50 دلار بود اما در آخرین روز بهار 96 به کمترین میزان خود در سال رسید. در این روز قیمت 44 دلار و 82 سنت برای نفت خام ثبت شد اما پس‌ازآن با شروع تابستان، شرایط دیگری در بازار رقم خورد. قیمت نفت خام روند صعودی خود را آغاز کرد و سوم مردادماه به رکورد ابتدای سال یعنی 50 دلار رسید.
با آغاز رایزنی وزرای کشورهای نفتی بر سر تمدید طرح فریز نفتی و ابراز تمایل کشورهای خارج از اوپک از جمله روسیه به تمدید این توافق، قیمت نفت خام افزایش یافت و در پنجم آبان ماه به بالای 60 دلار صعود کرد.
در صد و هفتاد و سومین نشست عادی اوپک و سومین نشست مشترک تولیدکنندگان نفت عضو و غیرعضو اوپک بار دیگر بر سر فریز نفتی به نفع بازار نفت توافق شد. ۱۴ عضو اوپک ۹ آذر در وین بار دیگر توافق نوامبر ۲۰۱۶ را تمدید کردند.
وزیران نفت و انرژی کشورهای عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت توافق قبلی مبنی بر کاهش یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه‌ای تولید نفت در بازه زمانی ۹ ماهه تا پایان سال ۲۰۱۸ به اجماع رسیدند. در همین حال قرار بر این شد که لیبی و نیجریه که از توافق کاهش عرضه معاف هستند از سقف تولید خود در سال ۲۰۱۷ فراتر نروند.
پس‌ازاین توافق، کشورهای غیراوپک نیز اعلام کردند بر توافق قبلی بر سر کاهش 600 هزار بشکه‌ای تولید نفت خود پایند هستند. همین موضوع موجب شد تا بهای نفت در بازارهای جهانی تقویت شود. 25 دی‌ماه سال 96 بهای نفت از 70 دلار عبور کرد و بالاترین قیمت در 4 بهمن‌ماه با ثبت 70 دلار و 81 سنت به ثبت رسید که رکوردی سه‌ساله محسوب می‌شود. پس‌ازآن بازار به کاهش قیمت متمایل شد و در محدوده 62 تا 64 دلار نوسان کرد و بهای هر بشکه نفت برنت دریای شمال در 12 اسفند 96 به 64 دلار و 55 سنت رسید.
سرنوشت توافق کاهش تولید نفت چه می‌شود؟
پس‌ازآنکه بهای نفت بالای 60 دلار تثبیت شد، برخی نگرانی‌ها از به‌صرفه شدن تولید نفت شیل در آمریکا حکایت داشت. عده‌ای بر این باور بودند که این قیمت می‌تواند به افزایش تولید نفت شیل که هزینه بالایی دارد، می‌انجامد.
این اتفاق در سطح گسترده رخ نداد تا همچنان توافق اوپکی‌ها و غیراوپکی‌ها حکمران بازار نفت باشد. با این وجود این احتمال وجود دارد که با افزایش تولید نفت آمریکا، کاهش پایبندی برخی کشورها به توافق فریز نفتی نیز رقم بخورد و قیمت نفت را تهدید کند. بسیاری از مدیران صنعت انرژی روسیه در نوامبر سال گذشته نگرانی خود را نسبت به افزایش تولید شیل آمریکا ابراز کرده بودند. بنابراین باید دید چه مدت به دیگران اجازه می‌دهند بر روی تلاش‌های آنها موج‌سواری کنند.
طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، آمریکا تا سال ۲۰۲۲ به یک صادرکننده بزرگ نفت و گاز تبدیل خواهد شد. این آژانس برآوردهای خود را مورد بازبینی قرار داده و اعلام کرده تولید آمریکا امسال به ۱۱ میلیون بشکه در روز خواهد رسید درحالی‌که برآورد قبلی این آژانس برای این رویداد سال ۲۰۱۹ بود.
لزوم جذب سرمایه‌گذاری نفتی
سید محمدعلی خطیبی، نماینده اسبق ایران در اوپک می‌گوید: بازار نفت پس‌ازاینکه در سال‌های اخیر افت کم‌سابقه قیمت را تجربه کرد، با وضعیتی مواجه شد که عملاً می‌تواند سرنوشت میان‌مدت این بازار را تحت تأثیر قرار دهد؛ چراکه در سال‌های اخیر، در پی سقوط قیمت در بازار جهانی نفت، میزان سرمایه‌گذاری در این صنعت نیز در مقیاس جهانی به‌شدت کاهش پیدا کرده تا جایی که حتی نگرانی مصرف‌کنندگان را نیز برانگیخته است اما رشد فعلی قیمت‌ها می‌تواند منجر به بهبود وضعیت سرمایه‌گذاری شود.
خطیبی در گفت‌وگو با همشهری می‌افزاید: در سال گذشته که قیمت نفت از حوالی 30 تا 40 دلار به بالای 60 دلار رسید، باز هم افزایشی که انتظار می‌رود با بهبود قیمت در سرمایه‌گذاری‌های این صنعت جهانی انجام شود، محقق نشده است چراکه به نظر می‌رسد هنوز سرمایه‌گذاران بخش خصوصی بین‌المللی مجاب نشده‌اند که میزان سرمایه‌گذاری خود را در این صنعت افزایش دهد و از سوی دیگر دولت‌های نفتی نیز گرچه با افزایش درآمدها مواجه شده‌اند اما به‌قدری درگیر گرفتاری مالی و بودجه‌ای بوده‌اند که هنوز نمی‌توانند حجم قابل‌توجهی از درآمدهای نفتی خود را به سرمایه‌گذاری در حوزه نفت اختصاص دهند؛ بر این اساس، هنوز افزایش قیمت نفت نیز نتوانسته است افت سرمایه‌گذاری به دلیل کاهش قیمت نفت را جبران کند.
به عقیده او، در این شرایط، صنعت نفت ایران که در بدترین شرایط تحریم توانست به حیات خود ادامه دهد و توان تولید خود را حفظ کند، شدیداً نیازمند سرمایه‌گذاری جدید است تا توان رسیدن به هدف تولید 5.8 میلیون بشکه در روز برسد و چالش افت تولید به‌واسطه قدمت استخراج نفت نیز برطرف شود.
خطیبی تاکید می‌کند: ما باید با برنامه‌ریزی درست و منطقی و با تصمیم‌گیری به‌دوراز احساست، رایزنی برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی و همچنین هدایت سرمایه‌های داخلی به صنعت نفت را ادامه دهیم و در این مسیر از تقویت و بها دادن به توان داخلی نیز غافل نشویم.