طی هفته‌های اخیر مقامات چینی سیگنال‌های متفاوتی درباره احتمال لغو سیاست‌های محدودکننده تعداد فرزندان در آینده نزدیک و یا تداوم این سیاست‌ها صادر کرده‌اند.
در سال 2016 دولت چین سیاست تک‌فرزندی را لغو و سیاست دو فرزندی را جایگزین آن کرد تا خانواده‌های چینی بتوانند فرزندان بیشتری داشته باشند. اما اقتصاددانان می‌گویند با توجه به افت فرزندآوری در چین و تسریع روند سالخوردگی جمعیت در این کشور، تغییرات بیشتری برای افزایش نرخ رشد جمعیت در چین لازم است.
ژی وی ژانگ، اقتصاددان ارشد شرکت مدیریت دارایی‌ها و مشاوره سرمایه‌گذاری پین‌پوینت، در این خصوص می‌گوید: «برای پرداختن به این مسئله دو راه وجود دارد. یک راه این است که کنترل جمعیت به‌کلی لغو شود؛ اما حتی با لغو کامل کنترل جمعیت نیز معکوس کردن روند کنونی دشوار خواهد بود. راه دیگر این است که از طریق سیاست‌های اقتصادی برای رفع مشکل اقدام شود؛ یعنی وابستگی اقتصاد چین به بخش‌های دیگر [که نیاز به نیروی انسانی کمتری دارند] افزایش یابد.»
اقتصاد چین طی دهه‌های اخیر به‌شدت وابسته به صنایعی بوده است که نیاز به تعداد زیادی نیروی کار ارزان دارند. اما افزایش دستمزدها باعث شده است که جذابیت کارخانه‌های چینی [برای شرکت‌های خارجی] کاهش یابد. از طرفی نیاز به افزایش مهارت‌های کارگران چینی به‌منظور ارتقای سطح نوآوری در این کشور نیز کاملاً احساس می‌شود.
به گفته آلیشیا گارسیا، اقتصاددان ارشد حوزه آسیا و اقیانوسیه در شرکت خدمات مالی و بانکداری ناتیکزیس، مشکل بزرگتر برای چین این است که روند سالخوردگی جمعیت آن با یک مشکل مهم دیگر نیز همراه شده است؛ کاهش نرخ رشد بهره‌وری نیروی کار. اکنون این سؤال مطرح است که آیا چین طی سال‌های آینده شاهد رشد بیشتری در بخش‌های سرمایه‌بر که نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتری در حوزه اتوماسیون دارند، خواهد بود یا خیر.
کاهش 15 درصدی زاد و ولد در چین در سال 2020
دولت چین در اواخر دهه 1970 میلادی در تلاش برای مهار رشد سریع جمعیت این کشور، سیاست تک‌فرزندی را وضع کرد. بر اساس آمارهای رسمی، جمعیت چین که در دهه 1940 میلادی بیش از 500 میلیون نفر بود، در دهه 1980 از یک میلیارد نفر فراتر رفت. اما پس از آن ظرف 40 سال جمعیت چین تنها 40 درصد رشد داشته و به 1.4 میلیارد نفر رسیده است.
علی‌رغم اعلام سیاست‌های جمعیتی جدید در چین که به خانواده‌ها اجازه میدهد که دو فرزند داشته باشند، نرخ فرزندآوری در چین در سال 2020 برای چهارمین سال متولی نزولی بوده است. تحلیل‌های انجام شده بر مبنای یک گزارش امنیتی دولت چین حاکی از این است که در سال 2020 حدود 10 میلیون نوزاد در چین متولد شده‌اند که این رقم در مقایسه با نوزادان متولد شده در سال قبل از آن 15 درصد کاهش نشان میدهد. در چین نیز مانند سایر اقتصادهای بزرگ جهان، عواملی همچون قیمت بالای مسکن و هزینه‌های تحصیلی سنگین طی سال‌های اخیر باعث شده است که خانواده‌ها تمایل چندانی به فرزندآوری نداشته باشند.
دان وانگ، اقتصاددان ارشد شرکت خدمات مالی هانگ‌سنگ چین، در این رابطه خاطرنشان می‌کند: «به‌طور کلی من فکر نمی‌کنم که لغو سیاست‌های کنترل فرزندآوری تأثیر چندانی داشته باشد زیرا پایین بودن نرخ رشد جمعیت حداقل در 20 سال اخیر ناشی از سیاست‌های محدودکننده نبوده است.»
با توجه به تجربه دیگر کشورها، مؤثرترین سیاست برای کشوری در مقیاس چین پذیرش مهاجرین بیشتر است که البته چنین تغییری در آینده نزدیک محتمل نیست.
سیاستگذاران در چین پیش از این گزینه‌های دیگری از جمله افزایش سن بازنشستگی، افزایش مهارت‌های نیروی کار موجود از طریق ارتقای سطح تحصیلات آنها، استفاده بیشتر از ماشین‌آلات و بهره‌گیری از هوش مصنوعی به جای نیروی کار انسانی را دنبال کرده‌اند.
سیاست‌های جمعیتی چین دیر یا زود تغییر می‌کند
هفته گذشته پس از آن‌که کمیسیون ملی سلامت چین طی بیانیه‌ای اعلام کرد که مجوز انجام تحقیقات درباره منافع اقتصادی لغو سیاست‌های کنترل جمعیت در منطقه دانگ‌بی در شمال شرقی این کشور (متشکل از سه استان جی‌لین، لیائونینگ و هیلونگ‌جیانگ که پایین‌ترین نرخ رشد جمعیت در چین را به خود اختصاص داده‌اند) را صادر کرده است، سیاست‌های جمعیتی چین بار دیگر در کانون توجه قرار گرفت.
تنها دو روز بعد این کمیسیون با انتشار بیانیه دیگری اعلام کرد که علی‌رغم گمانه‌زنی‌های مطرح شده در رسانه‌ها و فضای مجازی، بیانیه قبلی به‌منظور تست کردن واکنش‌ها به احتمال لغو سیاست‌های کنترل جمعیت در چین صادر نشده است. با این حال، اقتصاددانانی که با شبکه خبری CNBC مصاحبه کرده‌اند، معتقدند که در خصوص لغو سیاست‌های کنترل جمعیت در چین صرفاً بحث زمان مطرح است و دیر یا زود این کار انجام خواهد شد.
یی فوکژیان، نویسنده کتاب «کشوری بزرگ با آشیانه‌ای خالی» که از منتقدان سرسخت سیاست تک‌فرزندی در چین محسوب می‌شود، با اشاره به اینکه نتایج سرشماری عمومی چین -که هر 10 سال یک بار انجام می‌گیرد- در ماه آینده میلادی منتشر خواهد شد، می‌گوید: «فکر می‌کنم که دولت تا پایان امسال [در خصوص سیاست جمعیتی] تصمیم‌گیری خواهد کرد.»
چالش پیر شدن جمعیت
دولت چین صراحتاً اعلام کرده است که اجرای راهبردی برای پاسخگویی به چالش پیر شدن جمعیت، یکی از اولویت‌های برنامه پنج‌ساله جدید این کشور -که بررسی آن به‌تازگی در کنگره ملی خلق چین آغاز شده است- خواهد بود.
از سوی دیگر، نسلی که پیش از اتخاذ سیاست تک‌فرزندی در چین متولد شده است، در 10 سال آینده بخش مهمی از جامعه چین را تشکیل خواهد داد. بر اساس مطالعات کارشناسان مورگان استنلی، ظرف 10 سال آینده 123.9 میلیون نفر از جمعیت چین وارد گروه سنی 55 سال و بالاتر خواهند شد که این رقم در بین تمامی گروه‌های سنی چین یک رکورد خواهد بود.
به گفته لیو ژیاندونگ، معاون دپارتمان تحقیقات اقتصادی مرکز تبادلات اقتصاد بین‌الملل چین، این تغییرات جمعیتی در آینده الزامات تازه‌ای را پیش روی چین قرار خواهد داد.
وی می‌گوید: «در سال‌های آینده به کارگران بیشتری برای مراقبت از افراد مسن‌تر نیاز خواهیم داشت. از طرفی نیاز به ایجاد مؤسسات بازنشستگی و سایر زیرساخت‌های مرتبط با پیرتر شدن جمعیت نیز بیش از پیش احساس خواهد شد.»