مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به بررسی توسعه کریدورهای ترانزیتی ایران و بررسی شرایط فعلی و ظرفیت‌های بالقوه این بخش پرداخت. بر اساس این گزارش با وجود قرار گرفتن ایران در مسیرهای ترانزیتی مختلف از جمله کریدور شمال-جنوب (NOSTRAC)، کریدور اقتصادی چین-آسیای میانه-آسیای غربی، کریدورهای حمل ونقلی تعریف شده میان کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی (اکو) مانند کریدور اسلام آباد-تهران-استانبول (ITI)، و کریدور ایران-عراق-سوریه، توجه لازم و کافی به این ظرفیت نشده است.
بر اساس این گزارش عملکرد ترانزیتی کشور در بخش‌های ریلی و جاده‌ای در 8 سال اخیر در بهترین حالت، تنها یک‌بار به مرز 13 میلیون تن رسیده است که با ظرفیت‌های بالقوه کشور فاصله‌ای چشمگیر دارد. تقریباً عمده این میزان بار هم سهم بخش جاده‌ای کشور بوده و بخش ریلی تقریباً سهم چندانی در عملکرد ترانزیتی نداشته است. کشور در چند سال گذشته، با روند نزولی میزان ترانزیت روبرو بوده به‌طوری‌که میزان کاهش در دو سال گذشته شدیدتر شده و بیش از 50 درصد کاهش یافته است.
این در حالی است که به موازات عدم برنامه‌ریزی برای فعال‌سازی این ظرفیت در کشور، فعالیت و سرمایه‌گذاری رقبای منطقه‌ای گسترش یافته و فعال شدن کریدورهای موازی ایران از جمله ایجاد مسیر ترانزیتی با اتصال بندر ترکمن‌باشی در ترکمنستان به بندر باکو در آذربایجان از طریق ایجاد خط کشتیرانی در عرض دریای خزر، توافقنامه لاجورد و اتصال کشورهای افغانستان، ترکمنستان، آذربایجان، گرجستان و ترکیه، اتصال ریلی باکو-تفلیس-قارص، سرمایه‌گذاری گسترده چین ذیل ابتکار کمربند و راه در کریدور اقتصادی چین-پاکستان (CPEC)، برنامه‌ریزی ترکیه برای تبدیل شدن به هاب ترانزیتی قابل تأمل هستند.
برآورد ظرفیت‌های ترانزیتی ایران
طبق اعلام وزارت راه و شهرسازی، در صورت تکمیل زیرساخت کریدورهای داخلی و پیوستن به ابتکار کمربند و راه چین، روانسازی رویه‌ها در تبادلات مرزی و بهره‌گیری حداکثری از ظرفیت دیپلماسی حمل‌ونقل، ظرفیت ترانزیتی کشور سالیانه به 80 میلیون تن خواهد رسید. بر این اساس، با در نظر گرفتن درآمد حداقل 100 دلاری به ازای هر تن بار ترانزیتی، ایران می‌تواند سالیانه بیش از 8 میلیارد دلار درآمد ارزی از ترانزیت داشته باشد. در این حالت، درآمد سالانه ایران از ترانزیت، به تنهایی بیشتر از یک‌چهارم کل صادرات غیرنفتی خواهد بود.
همچنین، بدون اضافه کردن زیرساخت جدید به شبکه حمل‌ونقل کشور و صرفاً از طریق برخی اقدام‌های مدیریتی مانند تسهیل‌گری و روانسازی رویه‌ها در تشریفات گمرکی و تبادلات مرزی و بهره‌گیری از دیپلماسی حمل‌ونقل، می‌توان ظرفیت ترانزیت کشور را به 20 میلیون تن با درآمد ارزی بیش از 2 میلیارد دلاری رساند. البته در مورد ظرفیت ترانزیتی ایران، ارزیابی‌های متفاوت دیگری از 30 میلیون تن تا 300 میلیون تن هم در مطالعات دیگر وجود دارد که در حالت بیشینه، درآمد سالیانه 30 میلیارد دلاری را برای کشور ایجاد می‌کند.