مدت‌هاست که از وضعیت نابسامان گردشگری در ایران می‌گویند و در مقایسه با کشورهای همسایه، وضعیت این صنعت را آشفته می‌خوانند. اگرچه کرونا ضربه آخر را به گردشگری در ایران و جهان وارد کرد؛ اما تنش‌های این ضربه به همراه تورم و وضعیت نامناسب اقتصادی و نبود زیرساخت و تدبیر تا امروز در ایران ادامه دارد. در کنار شیوع بیماری کرونا و چندین موج مرگبار شیوع این ویروس در سال‌های گذشته، تحریم‌های اقتصادی و افزایش تنش بین ایران و آمریکا آمار ورود گردشگران خارجی را به ایران کاهش داد.
آمار تورهای ورودی از اروپا به ایران به‌شدت پایین آمد و آمار تورهای ورودی از آمریکا به ایران به صفر رسید. قرار بود جام جهانی 2022 نقطه اوجی برای صنعت گردشگری ایران باشد اما چنین نشد و این فرصت هم از دست رفت. به گفته رئیس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی ایران حدود ۹۰ درصد سفر گردشگران خارجی به ایران لغو شد و بیش از ۵۰ درصد سفرهای خارجی ایرانی‌ها ریزش داشت. آنچه در ایران شرایط باعث شده که صنعت گردشگری هنوز سرپا بماند، سفرهای داخلی و برگزاری محدود سفرها و تورهای خارجی بود که در عید سال 1402 هم به آن به‌عنوان نقطه اوج اشاره داشتند.
این شرایط در دو سال قبل هم‌چنین بود. با شیوع ویروس کرونا صنعت گردشگری آسیب زیادی دید، خیلی از هتل‌ها، دفاتر خدمات مسافری زیان دیدند و آمار بیکاری در این حوزه بیشتر شد و هنوز هم تبعات این شوک سنگین به صنعت گردشگری جبران نشده است. از طرفی در کنار تورم، بار دیگر در نیمه دوم سال 1401 به دلیل ناآرامی‌های اجتماعی، این صنعت آسیب دید.
اقتصاد صنعت گردشگری همیشه جز شعارهای عملیاتی نشده بود. طوری که وزیر کشور در 21 بهمن‌ماه 1401 به سند چشم‌انداز ۲۰ ساله صنعت گردشگری ایران اشاره کرد و گفت: گردشگری 85 درصد از سند 20 ساله عقب است. سند چشم‌انداز گردشگری از سال ۱۳۸۴ هم‌زمان با برنامه چهارم توسعه آغاز شده و تا پایان اجرای آن در سال، ۱۴۰۳ نرخ رشد سالانه گردشگری باید به ۱۰ درصد، تعداد گردشگران به ۲۰ میلیون نفر و درآمد حاصل از آن به ۲۵ میلیارد دلار، می‌رسید؛ اما وضعیت چنین نشده است. از زمان شیوع کرونا خیلی‌ها برای نجات صنعت گردشگری تلاش کردند از بسته‌های حمایت دولت تا تلاش برای رونق استارتاپ‌های گردشگری؛ اما به گفته کارشناسان این صنعت بیمار هر روز تضعیف شده و در این حوزه هم چون حوزه برنامه‌های توسعه گردشگری خوب عمل نشده است.
علی عبدالملکی، رئیس کمیسیون گردشگری اتاق ایران می‌گوید: چند سال است که صنعت گردشگری در ایران شرایط دشواری را طی می‌کند؛ در سال 1399 حدود 95 درصد از کسب‌وکارهای حوزه گردشگری تعطیل شد. اگرچه سازمان جهانی گردشگری )UNWTO ) هم اعلام کرده سال ۲۰۲۰، بدترین سال ثبت شده صنعت گردشگری جهانی در طول تاریخ بود؛ زیرا گردشگری به میزان ۷۳ درصد کاهش یافت. سال 2021 گردشگری جهانی در مقایسه با سال قبل ۴ درصد افزایش داشته است و سال 2022 وضعیت صنعت گردشگری در جهان خیلی بهتر شد بااین‌وجود تا سال ۲۰۲۴ هم به سطح قبل از همه‌گیری کرونا برنمی‌گردد.
آنچه در ایران اتفاق افتاد علاوه بر ضربه کرونا، در نتیجه تحریم‌ها و تورم، وضعیت نامتعادل اقتصاد و اعتراض‌های اجتماعی، این بود که صنعت گردشگری روزهای سختی را بگذراند. در سال جدید رویکرد دولت باید رونق گردشگری و اتخاذ راهکارهایی باشد که مانع آسیب دیدن این صنعت و فعالان آن شود.
پیش‌بینی نامساعد برای صنعت گردشگری در سال 1402
گردشگری جهان پس از یک وقفه دو ساله نه‌تنها بازیابی شده بلکه روند بهبود را با سرعت بالایی طی می‌کند و به‌ویژه هتل‌ها که با خسارت سهمگینی مواجه شده بودند علاوه بر حمایت‌های دولتی، با به‌کارگیری روش‌های جدید به جذب هرچه بیشتر گردشگر اقدام کرده‌اند و این صنعت توانسته بهبودی قابل‌توجهی را در غالب کشورها تاکنون داشته باشد؛ اما اوضاع این حوزه در ایران، کاملاً معکوس از کشورهای مختلف دنیاست.
توریسم جهانی تقریباً به سطح پیش از همه‌گیری نزدیک شده و برخی از هتل‌ها حتی از آن فراتر رفته و مسیر توسعه و رشد را مجدداً در پیش گرفته‌اند؛ اما در ایران خلاف آنچه در جهان است، اتفاق افتاد و صنعت گردشگری نه‌تنها همچنان در سطح رکود خود باقی‌مانده حتی احتمال کناره‌گیری بخش خصوصی از این صنعت وجود دارد و با توجه به شرایط موجود که بیش از هر چیزی ناشی از عدم‌حمایت دولتی است، هیچ چشم‌انداز روشنی برای آینده صنعت هتلداری و درمجموع بخش گردشگری وجود ندارد و بخش خصوصی فعال در این عرصه به پایان خود نزدیک است.
طبق آمارها در سال ۱۴۰۰ درمجموع ۲۴ میلیون و ۶۸۷ هزار و ۵۲ سفر انجام شده که از این تعداد ۲۴ میلیون و ۶۳۸ هزار و ۶۴۹ سفر، سفر داخلی و ۴۸ هزار و ۴۰۳ سفر، سفر خروجی بوده است؛ این یعنی نزدیک به ۱۰۰ درصد سفرهای ایرانیان در سال ۱۴۰۰ را سفرهای داخلی تشکیل داده است و این شرایط در سال جدید با کم شدن سفرهای داخلی ادامه خواهد داشت.
