۱۷ عنصر نادر خاکی جهان، مانند دیسپروزیم و پرازئودیم، ویژگی‌های مشترک زیادی دارند. همگی در مقادیر بسیار کم تولید و مصرف می‌شوند، اما برای طیف وسیعی از محصولات فناوری پیشرفته حیاتی هستند، از باتری‌ها و انرژی‌های تجدید پذیر گرفته تا تسلیحات و تجهیزات پزشکی. مهم‌تر از همه اینکه، بیشتر این عناصر توسط چین به جهان عرضه می‌شوند.
عناصر نادر خاکی همچنین بخشی از جنگ تجاری جدید هستند. در چهارم آوریل، در پاسخ به تعرفه‌های دونالد ترامپ، چین صادرات هفت عنصر نادر خاکی به آمریکا را محدود کرد. این اقدام تولیدکنندگان را مجبور می‌کند برای صادرات مجوز بگیرند. این اقدام هنوز ممنوعیت کامل نیست، اما ممکن است به ممنوعیت کامل تبدیل شود. چین پیش‌ازاین نیز صادرات سه فلز کمتر نادر ولی همچنان حیاتی را ممنوع کرده و بر سایر فلزات کنترل‌های سخت‌تری اعمال کرده است. اما یک تحریم واقعی تا چه حد می‌تواند آسیب‌زا باشد؟
تاریخ سرنخ‌هایی به ما می‌دهد. دو سال پیش چین صادرات گالیم و ژرمانیم را که در تراشه‌ها، رادارها و ماهواره‌ها استفاده می‌شوند، محدود کرد. در دسامبر، چین صادرات این دو فلز به آمریکا را به‌طور کامل ممنوع کرد، به همراه فلز آنتیموان که به‌عنوان ماده بازدارنده آتش کاربرد دارد. از آن زمان، قیمت‌ها به‌شدت افزایش‌یافته و بازار جهانی به‌شدت مختل شده است. طبق گفته جک بدر از مؤسسه مشاوره‌ای Project Blue، قیمت گالیم در غرب دو تا سه برابر گران‌تر از قیمت آن در چین است. بحران عرضه هنوز آمریکا را فلج نکرده، چراکه بسیاری از خریداران پیش از ممنوعیت، ذخایری تهیه‌کرده بودند؛ چین قراردادهای تأمین موجود را که معمولاً چندساله هستند لغو نکرد و مقداری از مواد همچنان از طریق کشورهای ثالث وارد می‌شود. منبعی نزدیک به وزارت دفاع آمریکا می‌گوید که در پنتاگون هنوز هراس خاصی در مورد گالیم دیده نمی‌شود.
بااین‌حال، محدودیت‌های جدید چین به سه دلیل می‌تواند آسیب بیشتری بزند. اول اینکه عناصری که چین انتخاب کرده از نوع «سنگین» هستند و جایگزین پذیری کمتری دارند. دیسپروزیم و تربیوم در آهن‌رباهایی که در توربین‌های بادی دریایی، جت‌ها و فضاپیماها استفاده می‌شوند، حرارت را تنظیم می‌کنند. ایونوت لازار از مؤسسه مشاوره‌ای CRU می‌گوید که هرچه موتور بزرگ‌تر باشد، به عنصر نادر سنگین‌تری نیاز دارید. پنج فلز دیگر نیز برای تراشه‌های هوش مصنوعی ضروری‌اند. برخی از آن‌ها در اسکنرهای MRI، لیزرها و فیبر نوری نیز کاربرد دارند.
دومین مشکل این است که سلطه چین بر تولید عناصر نادر سنگین بیشتر از نوع سبک آن‌هاست. چین کنترل اکثر استخراج این عناصر را چه در داخل کشور و چه در میانمار در اختیار دارد. نکته مهم‌تر اینکه ۹۸ درصد از فرآوری این عناصر توسط چین انجام می‌شود. برخلاف گالیم یا ژرمانیم که محصول جانبی ذوب فلزات رایجی مانند آلومینیوم یا روی هستند، عناصر نادر سنگین در پوسته زمین به شکل خالص وجود ندارند و باید با مهارت‌های خاص و صرف زحمت زیاد از ترکیبات شیمیایی خود جدا شوند.
این مسئله، مشکل سوم را تشدید می‌کند؛ چین ابزارهای قدرتمندی برای اجرای ممنوعیت دارد. رایان کاستیویوکس از مؤسسه تحقیقاتی Adamas Intelligence می‌گوید دولت چین می‌تواند هر تُن ماده نادر استخراج و فراوری‌شده را ردیابی کرده و مقصد نهایی آن را مشخص کند. همچنین از تقاضای شرکت‌ها در سراسر جهان مطلع است، و می‌تواند متوجه شود که کدام شرکت‌ها شاید در حال واردات بیشتر برای صادرات مجدد به آمریکا باشند. ملیسا سندرسون، کارشناس باسابقه صنعت معدن و عضو سابق وزارت خارجه آمریکا می‌گوید که اگر چین به‌طورجدی برخورد کند، خسارات جانبی زیادی می‌تواند ایجاد شود، چون نگران بستن تمامی راه‌های فرار خواهد بود. بنابراین، کشورهای ثالث ممکن است تمایلی به کمک به آمریکا نداشته باشند.
درنتیجه، یک ممنوعیت چینی، آمریکا را به‌شدت تحت تأثیر قرار خواهد داد. قیمت‌ها به‌سرعت افزایش خواهد یافت، چون خریداران شروع به ذخیره‌سازی می‌کنند. نِها موکِرجی از شرکت Benchmark Minerals معتقد است قیمت دیسپروزیم از ۲۳۰ دلار کنونی به ۳۰۰ دلار در هر کیلوگرم خواهد رسید. شرکت‌ها مقداری ذخیره دارند، اما احتمالاً طی چند ماه تمام خواهد شد. پس‌ازآن، ابتدا صنایع غیرنظامی آسیب خواهند دید. ممکن است توربین‌های بادی دریایی غیررقابتی یا نایاب شوند. خودروهای برقی ممکن است به موتورهای کوچک‌تر روی بیاورند.
آمریکا تلاش برای یافتن منابع جایگزین را تسریع خواهد کرد. در حال حاضر این کشور تنها یک معدن عناصر نادر در کالیفرنیا دارد. درحال‌توسعه چند معدن دیگر است و از معادن جدیدی در برزیل و آفریقای جنوبی حمایت می‌کند. همچنین با استفاده از قانون دفاعی تولید مصوب جنگ کره در سال ۱۹۵۰، اولین تأسیسات عمده فرآوری عناصر نادر سنگین خارج از چین را در تگزاس تأمین مالی می‌کند. بااین‌حال، آمریکا مانند بسیاری از کشورها فاقد تخصص لازم برای تبدیل عناصر نادر به آهن‌رباهای با کارایی بالا است؛ صادرات این آهن‌رباها نیز توسط چین محدودشده است. تحلیلگران تخمین می‌زنند که آمریکا سه تا پنج سال زمان نیاز دارد تا زنجیره تأمین «از معدن تا آهن‌ربا» را بدون وابستگی به چین ایجاد کند.
البته، ممنوعیت صادرات عناصر نادر به چین نیز آسیب خواهد زد، چراکه تقاضا را از بین می‌برد. در سال ۲۰۱۰، در جریان یک اختلاف ماهیگیری، چین صادرات عناصر نادر به ژاپن را متوقف کرد. ظرف چند ماه، ژاپن امتیازاتی داد و صادرات از سر گرفته شد. در این فاصله، خودروسازان ژاپنی خودروهای جدیدی طراحی کردند که وابستگی کمتری به عناصر نادر داشتند. این بار، به‌احتمال بیشتر چین صادرات به آمریکا را به‌صورت انتخابی کاهش خواهد داد، مگر اینکه ترامپ به رویکرد تهاجمی خود ادامه دهد. آنگاه، ممکن است واقعاً وضعیت به یک جنگ تلخ تبدیل شود.
منبع: اکونومیست